فقط ۱۳ درصد دانشجویان ایرانی در رشته‌های مهارتی تحصیل می‌کنند!
خبرگزاری علم و فناوری آنا_ نادیا عابد؛ گزارش پیش رو به مناسبت ۶ مرداد، روز آموزش‌های فنی و حرفه‌ای به معضلات آموزش‌های مهارتی و چگونگی بهبود سیستم فعلی می‌پردازد.
«مهارت آموزی و اشتغال» مسئله‌ای که برای جوانان امروز دغدغه ارزشمندی محسوب می‌شود و بی‌توجهی مسئولان به آن موج بزرگی از جنس فرار نخبگان را به همراه خواهد داشت. در واقع نیروی انسانی به عنوان موتور محرکه پیشرفت و پیشران هر جامعه‌ای محسوب می‌شود که اگر به آن بها داده شود به تبع باید منتظر اتفاقات مثبت و ارزنده در تحول و توسعه آن کشور ماند.
هر فردی در بدو ورود به دانشگاه همواره آرزوی یاد کردن از او به عنوان عنصر مطلوب در جامعه را در ذهن خود تداعی می‌کند، اما به گفته کارشناسان و مسئولان صنایع، جذب هر دانشجو در بازار کار "کسب مهارت‌های لازم" را می‌طلبد که اگر در زمان آموزش سهل انگارانه گرفته شود، دانش آموخته دانشگاهی نمی‌تواند آنطور که باید و شاید نقش خود را ایفا کرده و در نهایت انتظارات سازمانی را به ثمر بنشاند.
یکی از مهم‌ترین مولفه‌های اساسی برای تربیت نیروی انسانی و آماده کردن او در جذب بازار کار در صدر نشاندن "آموزش‌های مهارت‌محور" است، این سیستم آموزشی (SSBT) یک رویکرد نوآورانه و پیشرفته در عرصه آموزش است که از دهه ۱۹۹۰ میلادی شکل گرفت و به منظور پاسخ به نقایص و محدودیت‌های سیستم‌های آموزشی سنتی که بیشتر بر انتقال دانش تئوری متمرکز بوده‌اند، ظهور یافت.
آموزش‌های مهارت‌محور بر توسعه مهارت‌های عملی و کاربردی مورد استفاده در دنیای واقعی کاربرد دارد و پرورش انسان ماهر، خلاق و کارآمد برای حل مسائل و چالش‌های پیچیده هدف و رویکرد این سیستم آموزشی است.
با توجه به نامگذاری ۶ مرداد به عنوان روز آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای و به منظور فهم و درک بیشتر کاربرد سیستم آموزشی مهارت محور و تاثیر آن بر اشتغال زایی، گفت‌گویی را با ابراهیم صالحی‌عمران، رئیس انجمن آموزشی عالی ایران در نظر گرفتیم که در ادامه می‌خوانید.
هم اکنون درصد کمی از دانش آموزان و دانشجویان ایرانی جذب آموزش‌های فنی‌حرفه‌ای می‌شوند و برترین استعداد‌ها شاید علایق خود را در رشته‌های دیگر جست‌وجو کنند، باید دید، کشور‌های دیگر هم به همین منوال پیش می‌روند؟ یا اینکه آموزش‌های مهارتی در آن کشور‌ها اهمیت دیگری دارد؟
صالحی عمران در این باره معتقد است که آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای یکی از مهم‌ترین آموزش‌هایی است که در دنیا و در کشور ایران مورد تأکید است و در آموزش عالی، آموزش و پرورش و دستگا‌های مختلف ارائه شده و نیازمند تدبیر بیرونی است و به عنوان یکی از شاخص‌های اساسی و کلیدی در توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب می‌شود.
۸۰ درصد؛ سهم آموزش فنی و حرفه‌ای کشور‌ها در دوره متوسطه
هنوز، دچار مشکلات عدیده‌ای در نظام آموزش‌های فنی و حرفه‌ای هستیم که نیازمند توجه خاص است، این سیستم توانسته سیستم آموزش عالی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. در فرم بسیاری از کشور‌ها سهم پذیرش دانش آموزان دوره متوسطه آموزش فنی و حرفه‌ای در آموزش و پرورش و نظام آموزش عمومی ۷۰ تا ۸۰ درصد است که نشان می‌دهد خانواده‌ها فرزندان خود را به سمت یادگیری تجربی سوق داده‌اند و تنها درصد کمی از نخبگان وارد آموزش عالی می‌شوند.
آموزش فنی‌وحرفه در ایران برچسب درجه دو و سه دارد، یعنی آموزشی نیست که از مطلوبیت اجتماعی برخوردار باشد و سرمایه اجتماعی کمی دارد و دانش آموزان دوره متوسطه راغب به ادامه تحصیل در مدارس فنی و حرفه‌ای نبودند و هدف آنها ورود به دانشگاه و آموزش عالی است، این نشان می‌دهد که نظام آموزش و پرورش باید چاره‌ای بیندیشد.
لزوم گنجاندن آموزش فنی و حرفه‌ای در ذهن کودکان
معتقد هستم، آموزش مهارتی و مفاهیم و فرهنگ مربوط به آن را می‌توان در ۶ سال اول دبستان در ذهن دانش آموزان گنجاند تا به عنوان امر باارزش تلقی شود؛ چراکه یکی از مشکلات عمده آموزش‌های فنی و حرفه‌ای نبود ارزش خاص اجتماعی است. از آنجایی که هر کدام از افراد باید وارد حرفه و شغلی در آینده شوند، پس کشور‌های بین‌المللی به این موضوع توجه ویژه داشته اند.
بحث توزیع متوازن استعداد‌ها در جامعه ایرانی همواره یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های وزیر علوم دولت سیزدهم بوده است. هم اکنون شاهد افزایش بی رویه دانش آموزان به سمت رشته‌های تجربی و آرزوی پوشیدن لباس سفید پزشکی در آنها هستیم، اما جامعه ما فقط به پزشک و مهندس احتیاج ندارد، بلکه توسعه کشور نجار و خیاط هم می‌خواهد تا همه بتوانیم با پیاده کردن مهارت‌های خاصی که فرا گرفته‌ایم ایران قوی را بیش از پیش آباد سازیم؛ چرا که همه کار‌ها برای جامعه ارزشمند است.
نقش هدایت تحصیلیِ مهارت محور بر ارتقای تولید ملی
به گفته صالحی عمران، بحث هدایت تحصیلی دانش آموزان در نظام آموزش و پرورش و سوق دادن آنها به مدارس فنی و حرفه‌ای و کار و دانش بسیار مهم بوده و هدف آنان باید مسیر ورود به کار و حرفه و اشتغال باشد تا جامعه در تولید ملی ایفای نقش کند.
ترک تحصیل ۶۰۰ هزار دانش آموز از پایه ششم و ۲ میلیون نفر از دیپلم/ سازمان فنی و حرفه‌ای به فکر چاره باشد!
همچنین، طبق اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس؛ در سال گذشته ۶۰۰ هزار دانش آموز قبل از اتمام پایه ششم و ۲ میلیون دانش آموز قبل از دیپلم مدرسه را ترک کرده اند.
صالحی عمران می‌گوید که این مسئله بسیار قابل تأمل است و رسالت آموزش و فنی و حرفه‌ای رسمی و غیر رسمی را یادآوری می‌کند؛ طبق تجربیات بین المللی؛ وقتی دانش آموزی از سیستم آموزش رسمی خارج می‌شود بلافاصله سیستم‌های آموزش مهارت محور به سراغ او می‌روند و نمی‌گذارند رها شود، چرا که نهاد دیگری در کشور با عنوان سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای وابسته به وزارت کار در کنار دانشگاه فنی و حرفه‌ای وجود دارد و باید نسبت به حل این معضل اقدام کند.
اصطلاحی در آموزش فنی و حرفه‌ای کشور‌های مختلف در قالب "نیتان" وجود دارد که رده سنی ۱۵ سال تا ۲۴ سال را در بر می‌گیرد، آنها در آموزش‌های عمومی و اشتغال و آموزش‌های فنی و حرفه‌ای جای ندارند که همین دردسر‌های اجتماعی خاص را برای جامعه به همراه می‌آورد. شاید، حدود ۷ تا ۸ میلیون نفر یا کمتر و بیشتر در ایران، کشور‌های اروپایی و توسعه یافته وجود دارند که آموزش‌های فنی و حرفه‌ای باید به سراغ آنها برود تا ارتقای کیفیت آموزش فنی و حرفه‌ای ارتقا یابد.
تحصیل تنها ۱۳ درصد دانشجویان ایرانی در رشته‌های مهارتی؛ فاجعه در مقابل کشور‌های پیشرفته
علاوه بر تمام این موارد، آموزش‌های تئوری آنطور که باید و شاید نمی‌تواند مهارت را در دانشجو زنده کند و تنها مباحث تئوری و به قول دانشجویان حفظی‌ها را تقویت می‌کند، اما از آنجایی که دانشگاه کارخانه آدم سازی است، پس باید بتواند در کنار انتقال مفاهیم نظری حتما مهارت عملی را هم در ذهن دانش آموزان و دانشجویان بگنجاند، در غیر اینصورت نمی‌تواند به نتایج مطلوب دست یابد، اگر این اتفاق رخ دهد حتما خلقه مفقوده ارتباط صنعت و دانشگاه که در برنامه هفتم توسعه ذکر شده است، وصل می‌شود.
رئیس انجمن آموزش عالی معتقد است که بخشی از آموزش‌های مهارتی در دانشگاه‌ها صورت می‌گیرد و آموزش عالی دنیا با تغییراتی در درون خود دانشگاه‌ها را به سمت مهارت محوری سوق داده است؛ چرا که بحث تربیت نیروی تکنسین و کارشناس مهارتی مهم است و حتی بسیاری از کشور‌هایی مانند فنلاند، سوئیس، اتریش و کشور‌های پیشرفته سعی کرده‌اند که آموزش‌های خود را به سمت آموزش‌های مهارتی پیش ببرند و تعداد دانشجویان در رشته‌های مهارتی را افزایش و مانند سابق سراغ رشته‌های نظری نمی‌روند.
در ایران، ۱۳ درصد از دانشجویان در رشته‌های مهارتی و دانشگاه‌های مهارتی درس می‌خوانند؛ و در تراز بین‌المللی ضعیف عمل می‌کنند. در صورتی که ۳۰ تا ۴۰ درصد از دانشجویان آمریکا در رشته‌های مهارتی و دوره‌های تکنسینی ادامه تحصیل می‌کنند.
نمایان شدن صلاحیت حرفه‌ای و الگوی شغلی شایسته محور در گروی توجه به آموزش‌های مهارتی
رتبه بندی دانشگاه‌های دنیا بر اساس معیار‌های توسعه پژوهش، علم، مقاله و ... انجام می‌شود که اخیرا شاخص اشتغال به آن اضافه شده است.
صالحی عمران با تاکید بر اینکه باید اقدامات اساسی روی کیفیت آموزش‌های فنی و حرفه‌ای انجام شود؛ می‌گوید که مقایسه کیفیت آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در داخل کشور با کیفیت سایر کشور‌ها که روی آن زمان و انرژی گذاشته و سرمایه گذاری می‌کنند، تفاوت زیادی دارد.
بودجه دانشگاه ملی مهارت در برنامه هفتم توسعه برای امسال ۴۵۶ هزار میلیارد تومان پیش بینی شده است، در صورتی که برای افزایش جذب دانشجو نیازمند حداقل ۴ هزار میلیارد تومان دیگر بودجه هستیم
ناگفته نماند که سرفصل دروس تاثیر بسیار زیادی بر کاهش نرخ بیکاری و افزایش مهارت محوری دانشجویان دارد، موضوع اساس که هم اکنون دانشگاه‌ها و دانشجویان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند در قدیمی بودن سرفصل‌هاست، چالشی که اگر نتوان کلید حل آن را پیدا کرد نه تنها تناسب بازار کار و رشته تحصیلی دانش آموختگان فراهم نمی‌شود، بلکه بعد‌ها با افرادی در راس کار آشنا می‌شویم که با وجود مدرک تحصیلی، اما درکی از وضعیت کاری خود نداشته و دیگر نمی‌توان به عنوان عنصر مطلوب در جامعه از آنها یاد کرد.
به گفته رئیس انجمن آموزش عالی، حرکت به سمت آموزش‌های فنی و حرفه‌ای نیازمند مدل کاری و الگو‌های برنامه درسی متفاوت مبتنی بر صلاحیت‌های شغلی و الگوی شایستگی محور است که هم اکنون با مدل جاری تفاوت دارد.
سیستم آموزشی دوآل؛ درمانگر بی‌مهارتی دانشجو جماعت
حضور و نقش کارفرمایان صنایع به عنوان ذی نفعان اصلی در آمایش نظام آموزشی، ایجاد توسعه رشته‌ها و برنامه ریزی درسی باید پررنگ باشد تادر ارتقای کیفیت آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در مقایسه با استاندارد‌های بین المللی شکوفا شویم، در غیر اینصورت اشکالاتی ایجاد خواهد شد.
سیستم آموزش مهارتی دوآل، سیستم آموزشی مناسب برای ارتقای مهارت محوری است و دانشجو باید مدت زمانی را در کارگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و کلاس‌های درس داخل دانشگاه‌ها بگذراند و بخشی دیگر باید در محیط واقعی رشته تحصیلی خود قرار بگیرد و هم زمان دو محل رفت و آمد داشته باشد.
زمانی می‌توانیم به درستی تقاضا‌ها را درک کرده و عرضه نیروی انسانی و ماهر را به بازار کار تزریق کنیم که اطلاعات دقیقی داشته باشیم و با وجود اینکه به شدت نیازمند آن هستیم، اما هم اکنون در سیستم آموزش مهارتی کشور وجود ندارد
رئیس انجمن آموزش عالی ایران معتقد است که سیستم آموزش مهارتی دنیا تحت عنوان "سیستم آموزشی دوآل" در محیط واقعی صورت می‌گیرد که هم اکنون نقش کمرنگی در سیستم آموزشی ایران دارد، سیستم‌های آموزش مهارتی ایران صرفا در درون سیستم‌های نظام‌های آموزشی هنرستان‌ها و آموزش‌های غیر رسمی سازمان فنی و حرفه‌ای و دانشگاه‌های دولتی مانند علمی کاربردی و فنی و حرفه‌ای صورت می‌گیرد.
نقش اساسی و حضور مرتب استادان و هیئت علمی‌ها در محیط‌های عملی و کارگاهی خیلی مهم است، اینکه صرفا در محیط‌های آموزشی برده و نقشی در تولید نداشته و کارآفرین نباشند، از جمله مشکلات اساسی است. در این راستا صالحی عمران می‌گوید که فرصت‌های مطالعاتی در صنعت و کشاورزی و خدمات برای استادانی که در نظام آموزش مهارت وجود دارند نکته اساسی و کلیدی است.
شکاف عمیق بین نظام آموزش مهارتی و اطلاعات بازار کار/ نتیجه؛ دور شدن از نیاز واقعی
همچنین، یکی از ضعف‌های اساسی کیفیت آموزش فنی و حرفه‌ای در ایران اطلاعات بازار کار است که موضوعی مهم به شمار می‌آید و نقش بسیار پررنگی در برنامه ریزی آموزش‌های مهارتی داشته و عرضه و تقاضای نیروی کار امری مهم تلقی می‌شود.
صالحی عمران می‌گوید که زمانی می‌توانیم به درستی تقاضا‌ها را درک کرده و عرضه نیروی انسانی و ماهر را به بازار کار تزریق کنیم که اطلاعات دقیقی داشته باشیم و با وجود اینکه به شدت نیازمند آن هستیم، اما هم اکنون در سیستم آموزش مهارتی کشور وجود ندارد.
در ایران، ۱۳ درصد از دانشجویان در رشته‌های مهارتی و دانشگاه‌های مهارتی درس می‌خوانند؛ و در تراز بین‌المللی ضعیف عمل می‌کنند. در صورتی که ۳۰ تا ۴۰ درصد از دانشجویان آمریکا در رشته‌های مهارتی و دوره‌های تکنسینی ادامه تحصیل می‌دهند
بین نظام آموزش مهارتی و اطلاعات بازار و نیاز‌های واقعی بازار کار نیروی انسانی کاملا فاصله و شکاف عمیقی وجود دارد.
مشاغل جدید به آموزش‌های فنی و حرفه‌ای ورود کنند
صالحی عمران ادامه می‌دهد: دنیای جدید بسیاری از مشاغل را از بین برده و فرصت جدیدی ایجاد کرده است، اما هنوز نظام‌های آموزشی کشور سنتی و ریشه در مشاغل قدیمی دارد. هم اکنون فناوری اطلاعات و اقتصاد پلتفرمی و انقلاب صنعتی چهارم در تغییر رویکرد آموزش فنی و حرفه‌ای مهم است و باید در برنامه ریزی آموزش‌های فنی و حرفه‌ای جایگاه داشته باشد، اما آنها را نمی‌بینیم، یعنی آینده بسیاری از مشاغل گم می‌شوند و وجود نخواهند داشت و تغییر اساسی را در آموزش‌های فنی و حرفه‌ای شاهد خواهیم بود.
شورای مهارتی و تربیتی فنی و حرفه‌ای شکل گرفت، اما قوی عمل نکرد؛ بازبینی انجام شود
به گفته وی، همکاری، هماهنگی و یکپارچگی در نظام آموزش مهارتی مهم است، اما تقریبا تمام نهاد‌های ارائه کننده آموزش مهارتی در کشور جداگانه از هم عمل می‌کنند. بیش از ۲۰ نهاد در ایران آموزش‌های مهارتی ارائه می‌دهند، ولی هیچ کدام با یکدیگر ارتباط ندارند، البته شورای مهارتی و تربیت فنی و حرفه‌ای در کشور شکل گرفته که به هیچ عنوان قوی عمل نکرده است یا به آن توجه نکرده اند و باید درک درستی از آن داشت و ارتباط را شکل داد تا به نیاز‌های اساسی جامعه به درستی پاسخ داده شود.
بخش خصوصی به علت نبود حمایت از میدان آموزش‌های مهارتی خارج شد
صالحی عمران توجه و حمایت بخش‌های خصوصی را مهم تلقی کرده و می‌افزاید: باید آن را به عنوان شریک و ذی‌نفع در نظر گرفت تا بخش مهارت محور در کشور پا بگیرد. چرا که؛ آموزش فنی و حرفه‌ای پر هزینه است و بسیاری از بخش‌های خصوصی که وارد دانشگاه فتی و حرفه‌ای شدند به مرور میدان را ترک کنند و به علت هزینه بر بودن و نبود حمایت‌ها و عدم دسترسی به بازار کار نتوانستند دوام بیاورند.
سیستم آموزش مهارتی دوآل، سیستم آموزشی مناسب برای ارتقای مهارت محوری است و دانشجو باید مدت زمانی را در کارگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و کلاس‌های درس داخل دانشگاه‌ها بگذراند و بخشی دیگر باید در محیط واقعی رشته تحصیلی خود قرار بگیرد و هم زمان دو محل رفت و آمد داشته باشد
رئیس انجمن آموزش عالی ایران درباره استفاده از ظرفیت استاد کاران در دانشگاه اظهار می‌کند: یکی از روش‌های آموزش‌های فنی و حرفه‌ای که در دنیا مورد توجه قرار گرفته است، روش استاد شاگردی است که این آموزش‌ها غیر رسمی هستند. اشکال موجود در آموزش‌های غیر رسمی بحث اعتبار بخشی به این آموزش‌هاست. نظام‌های رسمی آموزشی باید روش و راهی پیدا کنند که این نظام‌های غیر رسمی استاد شاگردی اعتبار بخشی شوند و گواهی‌های لازم را کسب کنند؛ بحث نظام صلاحیت حرفه‌ای موضوع مهمی است که هم اکنون در کشور ایران وجود ندارد و اگر تحقق یابد به نظام استاد شاگردی بها داده می‌شود.
صالحی عمران در پایان آموزش فنی و حرفه‌ای برای فرد را مهم نام برده و عنوان می‌کند: و ایجاد درآمد می‌کند، به همین علت جزء شاخص‌های توسعه تلقی می‌شود و بازه خصوصی دارد و هر فردی که به سراغ آن برود درآمد‌های هنگفتی کسب کرده و می‌تواند کسب و کار نوپایی برپا کند. همچنین، آموزش‌های فنی و حرفه‌ای بازه اجتماعی داشته و این موضوع بسیار مهم است که آموزشی بتواند از لحاظ اقتصادی بازه هوشی و اجتماعی داشته باشد که باید مورد توجه برنامه ریزان نظام آموزشی، دولت و مجلس قرار بگیرد؛ چرا که جوانان، محیط کار، رشد اقتصادی و تولید ناخالص ملی را رقم می‌زند و همین نیازمند در معرض توجه قرار گرفتن بسیاری از سیاستمداران کشور است.
با بودجه ۴۵۶ هزار میلیارد تومانی انتظار افزایش دانشجوی مهارتی نداشته باشیم!
عرفان خسرویان رئیس دانشگاه ملی مهارت درباره سهم این دانشگاه در برنامه هفتم توسعه به خبرنگار آنا می‌گوید: دانشگاه ملی مهارت میزبان ۲۰ درصد آموزش عالی دولتی کشور است و حدود ۱۹۰ هزار دانشجو را تربیت می‌کند.
وی با بیان اینکه سهم دانشگاه ملی مهارت از آموزش کشور کم است، اما در مقابل هم با امکانات و بودجه کمی رو به رو هستیم و با بودجه فعلی باید حداکثر ۶۰ هزار دانشجو تربیت کنیم؛ تاکید می‌کند: افزایش جذب دانشجو به معنای ضربه کیفیت آموزشی است، بودجه دانشگاه ملی مهارت در برنامه هفتم توسعه برای امسال ۴۵۶ هزار میلیارد تومان پیش بینی شده است، در صورتی که برای افزایش جذب دانشجو نیازمند حداقل ۴ هزار میلیارد تومان دیگر بودجه هستیم.
انتهای پیام/