درباره اهمیت ارزیابی عملکرد پژوهشگاهها و مراکز پژوهشی
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، در سال‌های اخیر، روند رو به رشد پژوهش‌های علمی موجب افزایش کارکرد‌ها و نیازمندی‌های مراکز تحقیقاتی و ایجاد رقابت بین آنها شده است. اگر پژوهشگاهها، مراکز پژوهشی و دانشگاهی فعالیت خود را در زمینه مدیریت عملیات بهبود ندهند، با چالش‌های شدیدی مواجه خواهند شد.
پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «مدل تلفیقی کارت امتیازی متوازن بهبودیافته و روش دیماتل برای ارزیابی عملکرد پژوهشگاهها و مراکز پژوهشی» به این موضوع اشاره کرده‌اند که ارزیابی عملکرد پژوهشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی می‌تواند مزیتی رقابتی ایجاد کند در دنیای رقابت، موفقیت سازمان‌ها به عملکرد آنها وابسته است و اندازه‌گیری و مدیریت عملکرد به این علت بسیار بااهمیت است که چگونگی پیاده‌سازی استراتژی‌های سازمان را نشان می‌دهد.
* ارزیابی پژوهش در کشور‌ها
در این پژوهش آمده است که ارزیابی پژوهش در کشور‌ها و سازمان‌های پژوهشی که تولیدکننده انواع پژوهش‌ها در کشور‌ها محسوب می‌شوند از دیدگاه راهبردی ملی برای کشور‌ها بسیار پراهمیت است و راهکار مناسبی برای دستیابی به اهداف استراتژیک صنایع برای دستیابی به مدیریت مؤثر عملیات، افزایش کارایی و ایجاد مزیت رقابتی است.
به زعم این پژوهش مراکز تحقیقاتی و پژوهشی نیز از این امر مستثنا نیستند و مراکز پژوهشی، سازمان‌های دولتی یا غیردولتی‌اند که در زمینه ارتقای دانش، مهارت و همچنـین سطح فرهنگی جامعه علمی، فعالیت‌های پژوهشی انجام می‌دهند.
{$sepehr_key_683}
در این پژوهش به این مهم اشاره شده است که اگر مراکز پژوهشی به طور فعال عملکرد خود را ارزیابی نکنند و نیز در زمینه بهبود مدیریت عملیات، وضعیت خود را ارتقا ندهند، آنگاه با چالش‌های شدیدی از سوی رقبا مواجه خواهند شد. کشور ایران نیز بر اساس سند چشم‌انداز بیست ساله و برنامه‌های بلندمدت خود، در نظر دارد تا طی دو دهه آینده به تدریج به اقتصاد مبتنی بر دانش دست یابد.
* ایران در جایگاه معتبر منطقه‌ای در حوزه علم و فناوری
به گفته این پژوهش بر اساس نقشه جامع علمی کشور، دستیابی ایران به جایگاه معتبر منطقه‌ای در حوزه علم و فناوری تأکید شده است. بنابراین در محور کسب توانایی و مهارت (نقشه جامع علمی کشور) ضروری است در حوزه مدیریت عملکرد مراکز پژوهشی تلاش شود.
این پژوهش مطرح می‌کند که در این نقشه، ارزیابی موقعیت فناوری در کشور و عملکرد پارک‌های علم و فناوری، مراکز پژوهشی و پژوهشگاهها، استفاده حداکثری از ظرفیت‌های موجود در این مراکز به منظور تجاری‌سازی دستاورد‌های پژوهشی و راه‌اندازی کسب‌وکار‌ها مورد تأکید قرار گرفته است.
این پژوهش نشان دهنده این است که در سیاست‌های کلی علم و فناوری در کشور، بهینه‌سازی عملکرد و ساختار نظام آموزشی و تحقیقاتی کشور به منظور دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز و شکوفایی علمی با تأکید بر ساماندهی و تقویت نظام‌هـای نظارت، ارزیابی، اعتبارسنجی و رتبه‌بندی در حوزه‌های علم و فناوری تأکید شده است. این مسئله در برنامه پنجم توسعه نیز مورد توجه قرار گرفته است.
* ارزیابی اولویت‌های پژوهشی
این پژوهش مطرح می‌کند که برای اولین بار در برنامه وزیر علوم در دولت دوازدهم که در سال ۱۳۹۶ ارائه شد طراحی و اجرای نظام پایش و پیمایش پژوهش و نوآوری مورد تأکید ویژه قرار گرفته است.
به زعم این پژوهش واحدهای مدیریتی در مراکز آموزش عالی، پژوهشکده‌ها و دانشگاه‌ها می‌توانند مدل ارزیابی عملکـرد پیشنهادی در این پژوهش را به عنوان مدل مرجع برای انجام ارزیابی و بررسی خود در رابطه با هر یک از شاخص‌های کلیدی ارزیابی عملکرد و با تعیین اهمیت وزنی هر یک از شاخص‌ها، به عنوان پای‌های برای رشد یـا اصلاح سازمان در نظر بگیرند.
این نوشته بیان می‌کند که با استفاده از محدودیت زمان و منابع برای ارزیابی اولویت‌های پژوهشی، اهمیت وزنی هر یک از شاخص‌های ارزیابی عملکرد مشخص می‌کند که کدام جنبه‌های سازمان نیاز به بهبود بیشتر برای دستیابی به مؤثرترین دستاورد‌ها دارند.
مدل پیشنهادی پژوهش این امکان را فراهم می‌سازد که پژوهشگاهها و مراکز پژوهشی در ابتدا معیار‌های کلیدی و متغیر‌های اثرگذار بر عملکرد مراکز پژوهشی تعیین کنند و با استفاده از رویکردهای پیشنهاد شده در این پژوهش تأثیرگذاری شاخص‌ها در هر منظر و همچنین هر منظر بر اهداف راهبردی تعیین شوند تا بتوانند رسیدن به اهـداف بلندمدت را برنامه‌ریزی کنند.
در این پژوهش آمده است که در مدل جاری خبرگان شاخص‌های به دست آمده از هر منظر را مورد ارزیابی قرار دادند و وزن‌دهی مناسب آنها در مناظر ارزیابی انجام شده است.
در این پژوهش مطرح شده است که در مدل ارائه شده تأثیرات منظرهای مالی و نیروی انسانی بر منظرهای دستاورد‌ها و سازوکار داخلی مورد تائید قرار گرفت. وجود نیروی انسانی خبره در زمینه‌های پژوهشی از نظر خبرگان عاملی تأثیرگذار در رشد و پیشرفت پژوهش‌ها شناخته شد. اما ضریب بالای تأثیر منابع مالی در توسعه پژوهش‌ها به آن معناست که با توجه به نیاز کشور برای دستیابی بـه سطوح علمی، نیاز به هزینه‌کرد در راستای به دست‌آوردن دستاورد‌های مناسب ضروری است.
در این پژوهش آمده است که خبرگان این پژوهش نیروی انسانی لازم برای پژوهش‌ها را در کشور کافی می‌دانند، اما نیاز مبرم به تأمین منابع مالی در
رشد و جهش میزان دستاورد‌های پژوهشی از نظر ایشان الزامی است.
از سوی دیگر، پژوهشگاهها و مراکز پژوهشی از طریق شاخص‌های مختلف و توسط نهادهای مختلف مانند سامانه مدیریت پژوهش و فناوری ایران (مپفا)، پایگاه اسـتنادی، سامانه مدیریت اطلاعات تحقیقاتی علوم جهان اسلام (سمات)، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، سامانه مدیریت عملکـرد (تسما) مرکز نظارت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و مرکز آمار ایران بر اساس اهـداف متفاوتی مانند رتبه‌بندی، تخصیص بودجه و ... هر سال مورد ارزیابی قرار می‌گیرند که این ارزیابی‌ها علاوه بر ایجاد بارِ کاریِ ناهمسو با اهداف سازمان، موجب ناهمراستایی استراتژیک سازمان‌ها با نهادهای متولی ارزیابی می‌شود.
{$sepehr_key_684}
به زعم این پژوهش با توجه به مطالعات انجام شده در این پژوهش؛ ارزیابی وزارت عتف از مراکز پژوهشی (بر طرح‌های پژوهشی برون سازمانی)، ارزیابی رتبه‌بندی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (بر اساس مشخصات مراکز دانش‌بنیان دانشگاه‌ها و پژوهشگاه ها)، ارزیابی تسما (با توجه به ماهیت آن بر فضا‌های آزمایشگاهی و پارک‌ها و مراکز رشد)، ارزیابی مپفا (بر اساس فرصت‌های مطالعاتی، ارتباطات با صنعت، تعاملات بین‌المللی، مصارف و درآمدهای ارزی)، ارزیابی سامانه ملی سمات (بر تفاهم‌نامه‌ها، نشریه‌ها و رویدادها)، و در نهایت ارزیابی دور‌ه‌ای مرکز آمار ایران (با تفکیک رشته‌های مورد فعالیت پژوهشی بر بودجه‌ریزی منابع و تجهیزات و دارایی‌ها) تأکید می‌کند و هیچ‌یک به طور کامل عملکـرد راهبردی و همه‌جانبه یک مرکز پژوهشی را نمی‌سنجند.
در انتهای این پژوهش جدول زیر میزان تطبیق شاخص‌های مختلف با شاخص‌های مستخرج از این فعالیت تحقیقی نمایش داده شده است:
انتهای پیام/