چالش‌ها و سازوکار‌های نوآوری مسئولانه
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، چالش‌های ایجاد شده در سال‌های اخیر در زمینه‌های اجتماعی، زیست‌محیطی، اقتصادی و اخلاقی مانند نابرابری اجتماعی و تبعیض، توسعه پایدار، تغییرات آب‌وهوایی و.... موجب شده است کـه مفهوم دانش و تحقیقات سودمند مطرح شود و انتظار جدیدی از شرکت‌های نوآور، بـرای تطبیق دادن رفتار‌های نوآورانه خود با این چالش‌ها شکل گیرد.
پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «نوآوری مسئولانه مشخصه‌ها، چالش‌ها و سازوکار‌های پیاده‌سازی آن» به این موضوع اشاره می‌کنند که در چنین فضایی، نوآوری مسئولانه مطرح می‌شود و همانطور که شومبرگ تأکید می‌کند، هدف آن، اخلاقی و پایدار بودن و به لحاظ اجتماعی مورد پذیرش بودن خروجی نوآوری‌هاست.
* نوآوری مسئولانه
در این پژوهش آمده است که نوآوری مسئولانه، زمینه مطالعاتی جدیدی در حوزه نوآوری است که به بررسی مسئولیت عامل‌های تأثیرگذار بر فرایند نوآوری و نیز بر خروجی‌های نوآوری (محصولات، اثرات یا پیامدها) می‌پردازد.
تمرکز نوآوری مسئولانه، بر مسئولیت عاملان و ذی‌نفعان نوآوری است که درگیر نوآوری‌اند
به زعم این پژوهش به بیانی دیگر، تمرکز نوآوری مسئولانه، بر مسئولیت عاملان و ذی‌نفعان نوآوری است که درگیر نوآوری‌اند و از پدیده پیچیده، جمعی و پویای نوآوری تأثیر می‌پذیرند. در واقع نوآوری، در محیط نوآوریِ باز شکل می‌گیرد که تعامل میان ذی‌نفعان مختلف در این محیط، به عنوان مزیتی رقابتی محسوب می‌شود. به‌زعم این پژوهش در این دیدگاه همکاری میان ذی‌نفعان در بخش‌های مختلف، نوآوری مسئولانه را شکل می‌دهد.
* جریان مستمرِ تسهیم مسئولیت در نوآوری
این پژوهش مطرح می‌کند که ذی‌نفعان در بخش‌های مختلف نسبت به یکدیگر احساس مسئولیت و مسئولیت خروجیِ نوآوری را میان خود تسهیم می‌کنند. این جریان مستمرِ تسهیم مسئولیت، منجر به دستیابی به منـافع اجتماعی و زیست‌محیطی نوآوری (علاوه بر منافع اقتصادی آن) می‌شود.
{$sepehr_key_475}
به زعم این پژوهش نوآوران و نیز نهادها، باید نتایج فناوری‌های نوظهور را پـیش‌بینی کنند، مسئولیت خود را در مورد این نتایج تشخیص دهند، انواع مختلـف ذی‌نفعـانِ ایـن نتـایج را در تصمیم‌گیری‌ها مشارکت دهند و ذی‌نفعان نیز، در قبال پیامدهای این فناوری‌ها در جامعه، احساس مسئولیت کنند.
* سیر تحول نوآوری مسئولانه
رویکرد نظارت بر نوآوری‌ها از رویکرد پس‌نگر و تـلاش در راستای کاهش ریسک نوآوری عرضه شده به بازار، به رویکرد پـیش‌نگـر و کمک به پیدایش نوآوری‌ها بر مبنای ارزش‌ها، خواسته‌ها و نیاز‌های جوامع تغییر یافته است
در این پژوهش آمده است که موضوع نوآوری مسئولانه طی دو دهه اخیـر در مجـامع علمی بین‌المللی رواج داشته است، اما کمتر مورد توجه محققان داخل کشور بوده است. بنابراین هدف این مقاله در راستای پرکردن این شکاف، معرفی و ترویج نـوآوری مسـئولانه اسـت.
این پژوهش مطرح می‌کند که بررسی سیر تحول نوآوری مسئولانه نشان داد که محوریت نظارت بر نوآوری، از نهاد متمرکز دولتی (حکومتی) به تمام ذی‌نفعان نوآوری انتقال یافته است و اهداف نظارت بر نوآوری، از کاهش خطرات، به هدایت نوآوری‌ها به سمت رفع نیازها و حل ابرچالش‌های هر جامعه تحول یافته است.
به بیانی دیگر، رویکرد نظارت بر نوآوری‌ها از رویکرد پس‌نگر و تلاش در راستای کاهش ریسک نوآوری عرضه شده به بازار، به رویکرد پـیش‌نگر و کمک به پیدایش نوآوری‌ها بر مبنای ارزش‌ها، خواسته‌ها و نیاز‌های جوامع تغییر یافته است.
* مشخصه‌های نوآوری مسئولانه
در این پژوهش به این مهم اشاره شده است که با تعریف نوآوری مسئولانه نشان داده شد که وجود چهار مشخصه برای برقراری آن ضروری است: شـفافیت، تعامل، مسئولیت متقابل و مسئولیت مشـترک.
{$sepehr_key_476}
به زعم این پژوهش در مواردی که نوآوران از بروز اطلاعات مربوط به نوآوری و از دست‌دادن مزیت رقابتی خود نگران باشند، مانع از برقراری شفافیت در فرایند نوآوری می‌شوند. در این زمینه، حمایت از مالکیت معنوی و استفاده از صیانت‌های نیمه‌رسمی می‌تواند یکی از راهکار‌های بسیار مهم در این زمینه باشد. این امر برای تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران کشورمان، با توجه به وجود ضعف در قوانین مالکیت فکری و معنوی، اهمیت دارد.
این پژوهش مطرح می‌کند، در مواردی که تفاوت در دیدگاه‌ها، اهداف، انگیزه‌ها، معیارهای ارزشی و جایگاه قدرتی متفاوت ذی‌نفعان نوآوری وجود داشته باشد، تعامل میان آنان به سختی شکل می‌گیرد.
* چگونگی برقراری نوآوری مسئولانه در جامعه
در این پژوهش آمده است که به منظور رفع این چالش، تقویت گفتمان میان ذی‌نفعان به عنوان راهکار اصلی پیشنهاد شد. برای ایجاد احساس مسئولیت متقابل میان ذی‌نفعان مختلف نوآوری لازم است اختلاف دیدگاه‌ها، اهداف، انگیزه‌ها، معیارهای ارزشی و جایگاه قدرتی به کمترین برسد.
{$sepehr_key_477}
بر این اساس به گفته این پژوهش پیشنهاد می‌شود سیاست‌گذاران حوزه نوآوری مسئولانه، در راستای کاهش این تفاوت‌ها میان ذی‌نفعان، تحقق نوآوری مسئولانه را تسهیل کنند. در نهایت برای برقراری نوآوری مسئولانه در جامعه، باید حس مسئولیت مشترک در مورد به نتیجه رسیدن/ نرسیدن نوآوری میان تمام ذی‌نفعان آن به طور یکنواخت برقـرار باشد.
تا زمانی که این حس مشترک وجود نداشته باشد و فقط سرمایه‌گذار (نوآور)، بار مسئولیت نوآوری‌های با پیامدهای نامشخص را به دوش بکشد، سایر ذی‌نفعان نوآوری از جمله سازمان‌های مردم‌نهاد فاقد وجاهت لازم خواهند بود.
* سازوکار‌های پیاده‌سازی نوآوری مسئولانه
در بخش پایانی این پژوهش در عمل، برای آنکه نوآوری‌ها در جامعه مسئولانه باشند، با معیار‌هایی باید مورد ارزیـابی قرار گیرند:
- نخست، اثرات اجتماعی نوآوری، پیش از عرضه به بازار، باید پیش‌بینی شود و از این طریق، نوآوری از بدو پیدایش به سمت قابل پذیرش بودن توسط اجتماع هـدایت شود.
- دوم، اصل حقوقی احتیاط، در نوآوری مسئولانه از اهمیت بسیاری برخـوردار اسـت و لازم اسـت مورد تأکید دولت‌ها قرار گیرد. اصل احتیاط با هدف ایجاد انگیزه برای تولید محصولات امن و پایدار به کار می‌رود و به حکمرانان (دولت) این امکان را می‌دهد که ریسک‌های احتمالی را از طریق اعطا مجوز‌های موقتی و تصمیم‌های موردی، به کمترین میزان برساند.
- سوم، توجه به ارزش‌های اخلاقی و ملاک‌های پذیرش اجتماعی، از موارد مهمی است که لازم است از بدو شکل‌گیری نوآوری به آن توجه شود، در غیر این صورت، نوآوری‌ها، با وجود سرمایه‌گذاری‌های هنگفت انجام شده، محکوم به شکست خواهند بود.
- چهارم، تسهیل زمینه حکمرانی نوآوری و در نهایت فراهم‌سازی اخذ بازخورد در قبال سیاست‌های تدوین شده، از سازوکار‌های اجرای نوآوری مسئولانه برشمرده شدند.
این پژوهش به کوشش لیلا منصوری‌فر (دکتری مدیریت تکنولوژی دانشگاه علامه طباطبایی) و مژگان سمندرعلی اشتهاردی (استادیار اقتصاد مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور) انجام شده است.
انتهای پیام/