مالکیت فکری در پروژه‌های تحقیقی/ توسعه مشارکتی پروژه‌ها با بودجه عمومی
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، سال‌های اخیر به ویژه در سازمان‌های نوآور مبتنی بر فناوری، مالکیت فکری به یکی از جنبه‌ها و وجوه حیاتی در شیوه‌های مدیریت مدرن تبدیل شده است. بـه همین دلیل تعداد فزایند‌ه‌ای از مطالعات و پژوهش‌ها هـر سال در مورد جنبه‌های مختلف مدیریت مالکیت فکری انجام می‌گیرند.
پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «مالکیت فکری در پروژه‌های تحقیق و توسعه مشارکتی با بودجه عمومی» به این نکته اشاره کرده‌اند که این حوزه پژوهشی هنوز از انسجام کامل برخوردار نیست و پژوهشگران فاقد درک نظام‌مند از بدنه دانش موجودند و معتقدند که پژوهش‌های بیشتری در این زمینه مورد نیاز است.
* پروژه‌های تحقیقاتی مشارکتی در ایران
در این پژوهش آمده است که تغییر ارزش‌ها در اقتصاد نوین که دارایی‌های نامحسوس (دانش، ارتباطات و...) را بیشـتر مورد توجه قرار می‌دهـد، موجب افزایش اهمیت حقوق مالکیت فکری در جوامع پژوهشی است. ایـن موضوع، حوز‌ه‌ای پیچیده و دشوار است که در مورد آن نمونه‌های زیادی منتشر نشده است تا در مورد پژوهش‌های مشارکتی راهنمای عمل باشد.
اقتصاد نوین که دارایی‌های نامحسوس را بیشتر مورد توجه قرار می‌دهد، موجب افزایش اهمیت حقوق مالکیت فکری در جوامع پژوهشی است
به زعم این پژوهش این پیچیدگی زمانی افزایش می‌یابد که مؤسسه‌های تحقیقاتی و بخش‌های مختلف کسب‌وکار، با کمک بودجه‌های دولتی و عمومی به انجام پژوهش مشارکتی بپردازند. در این شرایط هر یک از طرف‌ها؛ اهداف، اولویت‌ها و گرایش‌های خاص خود را خواهند داشت که مدیریت مالکیت فکری حاصل از این نوع پژوهش‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
در این پژوهش مطرح شده است، با توجه به اختصاص برخی بودجه‌ها به طرح‌ها و پروژه‌های تحقیقاتی مشارکتی در ایران، همچون طرح‌های کلان ملی شورای عالی عتف، طرح‌های تحقیقـاتی مورد حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، پروژه‌های تحقیقاتی وزارت نفت، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی و ...، بررسی‌ها نشان می‌دهند که رویکرد و نگاه منسجم و روشنی نسبت بـه نحوه مدیریت مسائل مرتبط با دارایی‌های فکری وجود ندارد.
این پژوهش به این نکته اشاره می‌کند که در بسـیاری از مواقع، این موضوع به طور کلی نادیده گرفته می‌شود که در نهایت منجر به تأمین نشدن انتظارها و اهداف مشارکت‌کنندگان و گاهی مشکلات و پیچیدگی‌های بغـرنج می‌شود.
{$sepehr_key_445}
این امر انگیزه لازم برای توسعه و استمرار مشارکت‌های پژوهشی را کاهش می‌دهد و منجر به ایجاد حس نبود اطمینان به ویژه در طرف‌های بخش خصوصی می‌شود.
* مسائل اصلی مرتبط با مالکیت فکری
بر اساس یافته‌های به دست آمده در این پژوهش، مسائل اصلی مرتبط با مالکیت فکری در پروژه‌های تحقیق و توسعه مشارکتی که از منابع مالی دولتی و عمومی استفاده می‌کنند، در قالب جدول زیر قابل ارائه است؛ این مسائل را می‌توان در سه مرحله اصلی پیش از آغاز مشارکت، اجرای مشارکت و پایان مشـارکت گام تقسیم‌بندی کرد.
به زعم این پژوهش بر این اساس در هر برنامه تأمین مالی برای پروژه‌های تحقیق و توسعه مشارکتی که توسـط دولت‌ها و نهادهای عمومی ارائه می‌شود قبل از هر چیز باید مشخص شود چه قوانین و مقررات بالادستی در زمینه حقوق مالکیت فکری چنین پژوهش‌های وجود دارد و چه ضوابط و قواعد کلی از سوی نهاد حمایت‌کننده، تدوین شود.
* بهره‌برداری تجاری از نتایج یک پروژه
این پژوهش بیان می‌کند در صورتی که قصد بهره‌برداری تجاری از نتایج پروژه باشد، ملاحظه‌های مربوط به نام و نام اختصاری پروژه یا علامت تجاری برای پروژه از اهمیت ویژهای برخوردار خواهد بود.
{$sepehr_key_446}
در این پژوهش آمده است که در این مرحله باید برآوردی از هزینه‌های احتمالی دارایی‌های فکری، از جمله هزینه‌های مربوط به تأمین دارایی‌های فکری پیشین، ثبت و حفاظت از نتایج و ... در نظر گرفته شود.
به زعم این پژوهش نهاد ارائه‌کننده حمایت مالی، باید برای ارزیابی طرح‌های پیشنهادی از منظر دارایی‌های فکری، ملاک‌ها و معیار‌های مناسب و فرایند ارزیابی مطلوبی تعریف کند، به گونه‌ای که در نهایت، نتایج طرح‌ها و پروژه‌های تأیید شده تأمین‌کننده اهداف کلی برنامه حمایت مالی باشد. بین مشارکت‌کنندگان پروژه و نهاد تأمین‌کننده حمایت مالی نیـز باید بـر سر موضوع‌های مرتبط با دارایی‌های فکری توافق صورت گیرد.
در ادامه این پژوهش آمده است که این توافق که باید در چارچوب قوانین و مقررات و قواعد کلی مشارکت باشد. شامل مسائل مربوط به هزینه‌های مرتبط با دارایی‌های فکری، تعهدات مربوط به تحویل‌دادنی‌ها و نقاط عطف تعریف شده برای پروژه، تعهدات مربوط به گزارش‌دهی و حقوق و تعهدات مربوط به دارایی فکری پیشین و نتایج پروژه‌اند. توافق کسب شده در توافقنامه مکتوب و به امضا و تأیید طرفین می‌رسد.
* بحث مالکیت یک پروژه
در بازه‌های زمانی مشخص شده، باید خروجی‌ها و تحویل‌دادنی‌های پروژه و گزارش‌های مربـوط ارائه شود که مورد ارزیابی و پایش نهاد حمایت‌کننده و حتی نهادهای بالادستی و ناظر قرار می‌گیرد
این پژوهش بیان می‌کند اجرای پروژه باید ثبت و نگهداری سوابق، داده‌ها و اطلاعات طی پروژه انجام شده و لازم است محتوا، شیوه ثبت و نگهداری سوابق و مسئول انجام آن با دقت و جزئیات مشخص شود. این ثبت‌ها و سوابق، عـلاوه بر تسهیل در تعیین نقش و سهم هر یک از مشارکت‌کنندگان در خلق نتایج، اسـتفاده از داده‌ها را در مراحل بعدی و پژوهش‌های دیگر امکان‌پذیر می‌سازد.
در این پژوهش آمده است که در بازه‌های زمانی مشـخص شـده از قبـل، باید خروجی‌ها و تحویل‌دادنی‌های پروژه و گزارش‌های مربـوط ارائه شود که مورد ارزیابی و پایش نهاد حمایت‌کننده و حتی نهادهای بالادستی و ناظر قرار می‌گیرد.
به گفته این پژوهش از آنجایی کـه در ایـن مرحله فعالیت‌هـا و اقدام‌هـای انجام شده در راستای پـروژه، به نتایج و دارایی‌های فکری منتج می‌شوند، ملاحظه‌ها، رویه‌ها و جزئیات مربوط به تخصیص مالکیت آنها از اهمیت ویژهای برخوردار است. این مالکیت می‌تواند به صورت انفرادی یا مالکیت مشترک باشد.
به زعم این پژوهش رویکرد و جهت‌گیری دولت یا نهاد عمومی تأمین‌کننده مالی نسبت به مالکیت نتایج این پروژه می‌تواند نقش مهمی در تعیین مالکیت داشته باشد. این امر حتی بر انگیزه سایر بخش‌های خصوصی و دانشگاهی در درگیر شدن در پروژه‌های مشارکتی نیز مؤثر خواهد بود.
* نحوه بهره‌برداری از نتایج پروژه
این پژوهش بیان می‌کند که در پایان یک پروژه آنچه اهمیت دارد، مدیریت دارایی‌های فکری، از جمله حفاظت، بهره‌برداری و انتشار آنها؛ گزارش‌دهی و ارزیابی نهایی نتایج کسب شده در مقایسه با انتظارها و تعهدها؛ و نیز تعهد‌هایی است که پس از اتمام و انقضای توافقنامه‌ها، همچنان نافذ است.
{$sepehr_key_447}
یکی از طرف‌های مشارکت پروژه، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی‌اند و یکی از اهداف انجام پروژه‌های پژوهشی، دستیابی به نتایج علمی است
به زعم این پژوهش باید نهاد یا طرف مسئول برای دنبال کردن این مکانیزم‌های حفاظتی و پیگیری نقض حقوق مالکیت فکری و نیز مرجع حقـوقی و قضائی برای رسیدگی به این موضوع‌ها مشخص باشد.
این پژوهش بیان می‌کند که یکی دیگر از موضوع‌های بسیار مهم در پروژه‌ها نحوه بهره‌برداری از نتایج اسـت. این بهره‌برداری می‌تواند به صورت تجاری یا غیرتجاری باشد و هر یک از مشارکت‌کنندگان و حتی طرف‌های ثالث می‌تواند باشد.
به گفته این پژوهش نتایج پروژه‌ها می‌تواند به صورت محصول یا خدمت جدید به بازار عرضه شود؛ می‌تواند به صورت حقوق مالکیت فکری به انحاء مختلف به طرف‌های سومی واگـذار شده و یا به صورت غیرتجاری در تدوین اسـتاندارد‌ها یـا انجام سایر پژوهش‌ها به عنوان دارایی‌های فکـری پیشـین مورد استفاده قرار گیرند. یکی از طرف‌های مشارکت، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی‌اند و یکی از اهداف انجام پروژه‌های پژوهشی، دستیابی به نتایج علمی است.
* ارزیابی عملکرد و میزان تحقق اهداف در یک پروژه
در انتها بر اساس مطالعات ارائه شده در این پژوهش، پس از اتمام پروژه به منظور ارزیابی عملکرد و میزان تحقق اهداف مورد نظر، بر اساس گزارش‌های نهایی ارائه شده و با استفاده از ملاک‌ها و شاخص‌های مشخص ارزیابی انجام می‌شود.
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که گزارش‌های نهایی باید مشتمل بر کلیه اطلاعات و محتوای مورد نیاز باشد و طرف‌های مسئول در زمان مشخص شده، به نهادهای ناظر و تأمین‌کننده مالی (بخش دولتی/ عمومی) ارائه کنند.
بر اساس نتایج حاصل از این مطالعه ارزیابی نهایی یک پروژه با توجه به گزارش‌ها و نهادهای نظارتی انجام می‌پذیرد تا میزان تحقق اهـداف و خلق و بهره‌برداری از دارایی‌های فکری مورد انتظار سنجیده شود.
پیرو نتایج یافت شده از این نوشته در نهایت بسیاری از تعهدات و تکالیف، به ویژه در حوزه محرمانگی، بهره‌برداری، انتشار، حقـوق دسترسی، نگهداری سوابق و حق بازرسی و ممیزی می‌توان تا سال‌ها پس از اتمام پروژه مشارکتی ادامه داشته باشد.
این پژوهش به کوشش سميرا نديرخانلو (دکتری سیاست‌گذاری علم و فناوری مركز تحقيقات سياست علمی كشور) به همراه جمعی از همکارانش انجام شده است.
انتهای پیام/