جهش فناوری با کنترل مهاجرت نخبگان/ ارتزاق جامعه علمی از درآمد نفتی محدود شود

خبرگزاری علم و فناوری آنا؛ آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی رئیس جمهور شهید،‌ حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه و هیئت همراه ایشان در راه خدمت به مردم در سانحه هوایی 31 اردیبهشت 1403 به درجه رفیع شهادت رسیدند. به همین دلیل و با توجه به قانون اساسی، هشتم تیر 1403 انتخابات ریاست جمهوری به منظور تشکیل دولت چهاردهم و انتخاب رئیس جمهور توسط مردم برگزار خواهد شد تا از بین ۶ نامزد تعیین صلاحیت شده یکی به‌عنوان رئیس جمهور جدید انتخاب شود.

با توجه به انتخابات پیش رو و آنچه نامزد‌های ریاست جمهوری و منتخب آینده مردم باید در حوزه علم و فناوری مد نظر داشته و مطالبات این حوزه را در اولویت برنامه‌های کاری خود قرار دهند با شهرام فتاحی دکتری علوم سیاسی و امور بین‌الملل و رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه گفت‌وگو کردیم و مطالبات فعالان حوزه علم، پژوهش و فناوری کشور را از رئیس‌جمهور جدید را از این عضو هیئت علمی دانشگاه جویا شدیم که در ادامه خواهیم خواند.

آنا:‌ نامزد‌های ریاست جمهوری باید در حوزه علم و فناوری کشور چه برنامه‌هایی را در اولویت خود قرار دهند؟

فتاحی:‌ بدون هیچ شکی در ۴۵ سال گذشته و در حوزه علم و فناوری پیشرفت‌های خیره‌کننده‌ای داشته‌ایم آن هم با وجود بستر بسیار سختی از قبیل تهدیدها، تحریم‌ها، جنگ، بازسازی و فضای مالامال از دل‌نگرانی که با توجه به تمام این محدودیت‌ها، پیشرفت کشور در بسیاری از حوزه‌ها قابل قبول و در برخی از حوزه‌های راهبردی خیره‌کننده و تحسین‌برانگیز است.

بند ناف ارتزاق جامعه علمی تا حد امکان از درآمد نفتی بریده و کمتر شود تا شرکت‌های فناور، نوآور و دانش‌بنیان به معنای واقعی موضوعیت پیدا کنند و جامعه علمی در مفهوم واقعی، کشور را به سمت توسعه ریل‌گذاری کند

نکته مهم این است که شخصی که رئیس‌جمهور می‌شود باید یک نکته را مدنظر داشته باشد و آن اینکه اگر کشور می‌خواهد وارد فضای صنعتی شود باید رویکردی از علم و شکلی از فناوری را مدنظر قرار دهد و در پیش گیرد، تولید را افزایش دهد به عبارتی کشور را صنعتی کند و آنچه در گستره صادرات در دستور کار قرار می‌گیرد تولیدات صنعتی باشد، مقام معظم رهبری نیز بار‌ها فرموده‌اند که از خام فروشی خودداری شود.

آنا: سیر رشد علمی کشور را از ابتدای انقلاب تاکنون چگونه ارزیابی می‌کنید و در ادامه چه مؤلفه‌هایی باید مدنظر مسئولان قرار گیرد تا این رشد متوقف نشود؟

فتاحی: بدون شک رشد علمی در سال‌های اخیر قابل قبول و در بسیاری حوزه‌ها خیره‌کننده است با این تذکر که نباید اشتباهات قبلی را تکرار کنیم ازجمله اینکه به رهبری گزارش دادند که در پیشرفت علمی در جهان رتبه برگزیده‌ای داریم و مقام معظم رهبری امسال به صراحت تأکید کردند که تعداد مقالات isi الزاماً به معنای پیشرفت علمی نیست، اینکه از نظر تعداد مقالات isi در کجای دنیا قرار می‌گیریم، نشانه توسعه یافتگی نیست.

امروز رابطه دانشگاه و صنعت به مویی بند است و صنعت کماکان در همان فضای سرمایه‌داری وابسته و هنوز کارخانه‌ها، صنایع و ماشین‌آلات مورد نیاز خود را از خارج وارد می‌کنند و مستقل از دانشگاه‌ها پیش می‌روند، نمونه بارز آن دو غول ماشین‌سازی ایران‌خودرو و سایپاست که با وجود تبلیغات فراوان هرگز این اتفاق و هم افرایی علمی را با دانشگاه نداشته‌اند تا سنگ بنای توسعه و علمی شدن تولید در این دو کارخانه بزرگ کم کیفیت، پرحاشیه و بی‌کیفیت ساز به وجود بیاورد، این را می‌توان به بسیاری حوزه‌های صنعتی دیگر نیز تعمیم داد،‌ باید رابطه صنعت و دانشگاه معنادار و متقابل شود.

بند ناف ارتزاق جامعه علمی کشور تا حد امکان از درآمد نفتی بریده و کمتر شود تا شرکت‌های فناور، نوآور و دانش‌بنیان به معنای واقعی موضوعیت پیدا کنند و جامعه علمی در مفهوم واقعی کشور را به سمت توسعه ریل‌گذاری کند.

آنا:‌ گستره علمی در استان‌های کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

فتاحی:‌ واقعیت این است که در گستره علمی استان‌های کشور ناترازی عجیب وجود دارد و این تمرکز در شهر‌های بزرگی مانند تهران، اراک، ساوه و اصفهان بسیار بالاست و تفاوت معناداری بین این استان‌ها و سایر استان‌ها وجود دارد، وقتی که بار‌ها و بار‌ها سند آمایش سرزمینی تهیه می‌کنیم نباید این سند بایگانی شود و باید مزیت‌های نسبی هر استانی را به‌عنوان نمونه در زمینه‌های کشاورزی، توریست، تولیدات صنعتی و ... مشخص کنیم و در آن گستره عمل شود؛ بنابراین نخست باید ناترازی خارج شود و دوم در اسناد بالادستی تخصیص عملکرد صورت گیرد مانند کشور‌های پیشرفته، این‌گونه نباشد برخی نقاط کشور محل تجمع کارخانه‌ها و صنایع و برخی استان‌ها بدون هیچ فعالیت باشد و نقش‌آفرینی نداشته باشیم.

مطالبات فعالان حوزه علم، پژوهش و فناوری کشور از رئیس‌جمهور جدید چیست؟

فتاحی:‌ رئیس‌جمهور جدید هر شخص از هر طیف سیاسی، یک مطلب را به‌عنوان موضوع مهم باید مدنظر داشته باشد و آن اینکه نگذارد بالاترین سرمایه انسانی کشور یعنی نخبگان از کشور خارج شوند؛ چراکه پدیده فرار نخبگان در حال تهی کردن سرمایه انسانی کشور از اندیشه‌های ارزشمندی است که می‌تواند مبنای اولیه پیشرفت، ارتقا و توسعه کشور باشد، کشوری که نتواند نخبگان خود را قدر بداند و حفظ کند و بر صدر نشاند شایسته هیچ توسعه‌ای نیست.

فراموش نکنیم در کشوری مانند آمریکا وقتی سه درصد درآمد تولید ناخالص ملی عظیم صرف علم و پژوهش و جذب سرمایه انسانی حتی دیگر کشور‌ها می‌شود، شاهد همین تفاوت معنادار این کشور با سایر کشور‌ها خواهیم بود. باید نخبگان را ببینیم، بشناسیم و بستر را برای آنان مهیا کنیم، امروز شرایط انسانی کشور به‌گونه‌ای است که می‌شود در بازه زمانی کوتاه کمتر از ۱۰سال جهش علمی فناوری فوق‌العاده که به توسعه کشور و تقلیل مشکلات حتی مهار تورم شد، منجر شود را شاهد بود؛ البته با نگاه جهادی و انسانی.

باید از یکسری اعداد و ارقام گول زننده فرار کنیم، اگر یک هزار مقاله isi داریم کار علمی خوبی است؛ اما این ملاک پیشرفت نیست؛ بلکه باید بتوانیم تغییر داده و شغل ایجاد کنیم. به بهتر شدن زندگی دیگران کمک کنیم به عبارتی کار باید در حوزه عملیاتی نمود داشته باشد.