خیام نکویی: تا ۱۰ سال آینده در آستانه خودکفایی محصولات کشاورزی قرار می‌گیریم
به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری یکشنبه با موضوع بررسی سند دانش‌بنیان امنیت غذایی با حضور رجبعلی برزویی، دبیر ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجتبی خیام نکویی، رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، به‌مناسبت رونمایی این سند در همایش چیستی و چرایی قرارگاهی شدن شورای عالی انقلاب فرهنگی برگزار شد.
مشروح این برنامه را در زیر می‌خوانید؛
سؤال: آقای خیام نکویی، رونمایی سند امنیت ملی غذایی، اصلاً امنیت ملی غذایی یعنی چی؟
خیام نکویی: امروز رونمایی با ریاست قوه مقننه انجام شد. به اعتقاد من این سند ابعاد بسیار زیادی از لحاظ اجرایی بودن پیدا کرده است.
سؤال: به ما بگویید که هر کدام از این دستگاه‌هایی که نام بردید قرار است چه مجموعه وظایفی را انجام دهند؟ و چیزی که الان رونمایی شده است یعنی امنیت غذایی برای مردم چه اهمیتی دارد؟
خیام نکویی: ببینید تا سال هزار و نهصد و هشتاد و شش وقتی صحبت از تأمین امنیت غذایی می‌شد یعنی این که کشوری بتواند غذا‌های مورد نیاز مردمش را تأمین بکند. حالا این که چه طور دسترسی داشته باشند به این غذا و از بُعد اقتصادی و یا تأمین پروتئین مورد نیاز بدنشان را داشته باشد در رژیم غذایی، این‌ها مورد نظر نبود. ولی وقتی امروز صحبت از بحث امنیت غذایی می‌کنیم یعنی این که از نظر فیزیکی و اقتصادی، مردم در طول شبانه‌روز به غذای کافی، حلال و مغذی برای یک زندگی فعال دسترسی داشته باشند و تحت یک رژیم غذایی نیاز‌های خودشان را تأمین کنند. به همین جهت امروز امنیت غذایی ابعاد مختلفی دارد.
تأمین و دسترسی مردم به غذای مورد نیازشان، امنیت غذایی است
خیام نکویی: یکی از ابعاد امنیت غذایی بحث در حقیقت دست فراهمی است. مقصود از فراهمی این است که کشور‌ها بتوانند بر مبنای تولید داخلی یا تجارت یا از طریق کشت فراسرزمینی این غذا را برای مردمشان تأمین کنند. بعد امنیت غذایی بُعد دسترسی است یعنی از نظر اقتصادی مردم بتوانند به غذای کافی دسترسی داشته باشند و از نظر اقتصادی تأمین‌کننده غذایشان باشد ما اگر فقط توانستیم تأمین کنیم، ولی توان اقتصادی مردم کافی نبود، امنیت غذایی محقق نمی‌شود.
سؤال: آقایبرزویی می‌شود نتیجه گرفت دریک سند جامع، ابعاد مختلفی در نظر گرفته است و در یک بازه زمانی ابزار اجرایی متفاوتی دارد که شما در شورای عالی انقلاب فرهنگی از سال حدود نود و نه کار و بحث روی آن را آغاز کردید سنخیتش با شورای عالی انقلاب فرهنگی و ضرورت این که روی آن کار کردید چه بوده است؟
برزویی: شورای عالی انقلاب فرهنگی دوظیفه اصلی دارد. بحث فرهنگ و اجتماع و بحث علم و فناوری. پس سیاستگذاری و هدایت کلان علم و فناوری کشور به عهده شورای عالی انقلاب فرهنگی است. سند امنیت غذایی نیز از اسناد علم و فناوری کشور است کما این که شورای عالی انقلاب فرهنگی قبلاً چنین اسنادی را تصویب کرده است و چنین اسنادی را تصویب خواهد کرد. به عنوان نمونه سند نانو، سند گیاهان دارویی، سند هوا و فضا، سند علوم شناختی و اسناد مشابه تاکنون این‌همه اسناد علم و فناوری است کما این که همین الان داریم اسنادی را نهایی سازی می‌کنیم. سند هوش مصنوعی، سند ملی هوش مصنوعی، سند کوانتوم، سند دریایی، سند زیست‌فناوری سند‌هایی هستند که در واقع در حال تدوین هستند.
مقام معظم رهبری بر تأمین امنیت غذایی تأکید دارند
برزویی: پس یکی از وظایف شورای عالی انقلاب فرهنگی سیاستگذاری در حوزه کلان علم، فناوری، نوآوری و اقتصاد دانش‌بنیان است. از طرفی حضرت آقا در بیاناتشان به‌ویژه در سال‌های اخیر، به‌ویژه در چند سال اخیر به‌طور ویژه تأکید روی بحث اقتصاد دانش‌بنیان روی حوزه امنیت غذایی داشتند که اگر اجازه دهید من عین فرمایش حضرت آقا را من بخوانم که بدانید ما اصلاً چرا ورود کردیم به بحث سند ملی امنیت غذایی. متأسفانه بخش کشاورزی از عرصه دانش‌بنیان یک مقداری دورتر از بخش‌های صنعت و خدمات و مانند این‌هاست. اگر ما در کشاورزی شرکت‌های دانش‌بنیان را افزایش بدهیم و دانش را در مسئله کشاورزی به‌کارگیری کنیم می‌توانیم در امر اصلاح بذر، در مورد آبیاری نوین، در مورد شیوه‌های جدید تولید، در مورد بهره‌وری بهتر از آب و خاک حداکثر استفاده را بکنیم و بهره‌وری‌مان را افزایش بدهیم.
وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و معاونت علمی وزارت نیرو در این سند دخیل هستند
برزویی: وقتی‌که در کشاورزی توانستیم این پیشرفت‌ها را به وجود بیاوریم و تحول جدی ایجاد بکنیم. این موجب می‌شود که امنیت غذایی کشور حاصل بشود. یعنی عین فرمایش آقا در واقع سند است و آخرینش هم در هشت شهریور هزار و چهارصد و یک فرمودند مسئله امنیت غذایی یک مسئله درجه‌یک است؛ که نباید از آن غفلت شود. همین‌جوری که می‌بینید کاملاً این سند، سند علم و فناوری است و ما واقعاً تشکر می‌کنیم از وزارت جهاد کشاورزی تقریباً از سال نودوهشت که حضرت آقا فرمانی را دادند برای تدوین این سند در وزارت کشاورزی، دبیرخانه تشکیل شد با هماهنگی شورای عالی، این سند دو سال روی آن کار شد. فرآیند‌های زیادی را طی کرد. در خود ستاد جلسات بسیاری زیادی در ستاد نقشه جامع و در نهایت الحمدالله نهایی سازی و به نتیجه رسید. جا دارد که چهار دستگاهی که بیش از همه در اینجا کمک کردند را داشته باشیم. وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و معاونت علمی وزارت نیرو بیشترین سهم را در تدوین این سند داشتند.
سؤال: آقایخیام نکویی قبل از برنامه اشاره کردید که ما در حوزه امنیت غذایی خیلی وقت است کار را آغاز کردیم حالا به‌صورت جسته‌وگریخته و امروز شاهد جامع‌ترین در حوزه امنیت غذایی در کشور هستیم. قرار است با اجرای سند امنیت ملی غذایی چه اتفاق‌هایی بیافتد؟ عدد و رقم‌هایی که ما از افزایش تولیدات محصولات کشاورزی و اجرایی شدن بخش‌های مختلفی را داریم که بخش عمده‌ای از آن بر عهده وزارت جهاد کشاورزی است، قرار است چه چشم‌اندازی داشته باشد؟
خیام نکویی: فرصت شد راجع به ضرورت سند عرض خواهم کرد؛ که چرا یک سند جامع نیاز داشتیم.
منتهی فرمایشی که شما دارید من یکی – دو تا مثال می‌زنم. یکی از ویژگی‌های این سند این است که کاملاً شاخص‌های کمی دارد. اول این که این سند ۱۰ ساله است، بنابراین یک ریل‌گذاری برای اولین بار و چهل‌وچهار سال بعد از پیروزی انقلاب ما در حوزه امنیت غذایی داریم. ما الان تولیدات بخش کشاورزی، مجموعاً صد و بیست و پنج میلیون تن است. بدو پیروزی انقلاب بیست و پنج میلیون تن بود. ما در طول چهل‌وچهار سال صد میلیون تن افزایش تولید داشتیم. اما شرایط موجودمان به‌گونه‌ای نیست که ما در حقیقت صد در صد نیازمان را تأمین کنیم. حدود هشتاد درصد ما ضریب خودکفایی داریم.
سؤال: سالانه ۱۰ تا ۱۶ میلیارد دلار واردات داریم
خیام نکویی: آن میزان هم سالیانه بین ۱۰ تا شانزده میلیارد دلار واردات داریم؛ که حالا اگر فرصت شد من بیشتر اشاره خواهم کرد. یکی از نکاتی که در افق چشم‌انداز سند دیده شده است این است که بدون تولیدات گلخانه‌ای ما در افق هزار و چهارصد و یازده میزان تولیدمان از تقریباً صد، حدود صد و بیست تن به صد و چهل و پنج میلیون تن برسد و مجموع در حقیقت تولیدمان که امروز صد و بیست و پنج میلیون تن است، به صد و شصت میلیون تن برسد. پس شما ببینید اگر ما بخواهیم یک چنین افزایشی از لحاظ کمی داشته باشیم نیازمند این هستیم که یک اتفاقات هم‌افزایی در کشور بیافتد. در گذشته تصوری این بود که امنیت غذایی مسئولیت یک وزارت خانه است مثل وزارت خانه جهاد کشاورزی.
سند امنیت غذایی یک سند فرادستگاهی است
خیام نکویی: اگر شما می‌بینید که امروز سند در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و توسط ریاست محترم شورا که رئیس محترم جمهور هستند ابلاغ شد مال این است که این سند، سند فرادستگاهی است و حداقل هفت – هشت تا وزارت خانه درگیر هستند. عمود خیمه امنیت غذایی در وزارت جهاد کشاورزی است، ولی بدون وزارت علوم که در حقیقت تربیت‌کننده نیروی انسانی مورد نیاز در بخش کشاورزی است و یا وزارت بهداشت که حوزه سلامت را بر عهده دارد و یا وزارت صنعت، وزارت نفت، معاونت علمی و فناوری که هر یک وظایفی را در این سند به عهده دارند.
۱۰ سال دیگر در بسیاری از محصولات راهبردی یا در آستانه خودکفایی قرار خواهیم گرفت
خیام نکویی: طبیعتاً اجرای یک سند جامع امکان‌پذیر نیست؛ بنابراین مهم‌ترین اتفاقی که خواهد افتاد ما در افق هزار و چهارصد و یازده یعنی ۱۰ سال دیگر در بسیاری از محصولات راهبردی یا در آستانه خودکفایی قرار خواهیم می‌گیریم یا خودکفایی کامل به وجود می‌آید. به عنوان مثال در تولید گندم، شکر، حبوبات و جو، جوی دانه‌ای این پیش‌بینی شده است بتوانیم به خودکفای دست پیدا کنیم. در تولید آبزیان ما الان از صد و بیست و پنج میلیون تن بخش کشاورزی‌مان یک درصد کل تولیدات آبزیان است، این در حالی است که ما پنج هزار و هفتصد کیلومتر در حقیقت سواحل داریم و در افق هزار و چهارصد و یازده در سند دیده شده است که این میزان صد در صد افزایش پیدا کند و به دو میلیون و ششصد هزار تن برسد.
در حوزه‌های دیگر هم همین است؛ بنابراین در حقیقت یکی از ابعاد این سند که با شاخص‌ها کاملاً تعریف شده است، در بعد کمی است و یکی هم از بعد کیفی است که حوزه سلامت است.
سؤال: آسیب‌شناسی سند‌های مختلف در حوزه‌های مختلف در مقاطع زمانی با قوت به تصویب می‌رسد. دنبال می‌شود و در برخی مقاطع زمانی دیگر حالا با دلایل مختلف اقتصادی، سیاسی یا شاید شرایط متفاوت از اهمیتش کاسته می‌شود و یا بعضاً به دست فراموشی سپرده می‌شود. تضمین اجرایی که شورای عالی انقلاب فرهنگی در اجرای سند ملی امنیت غذایی دیده شده است چیست؟
برزویی: سؤال خیلی مهمی است. اولاً برگردم به خود همین امنیت غذایی. در دو دولت مختلف دو تا وزیر کشاورزی مختلف رویکرد‌های مختلفی داشتند. یک وزیر کشاورزی اعتقاد داشت کشور می‌تواند برای سیصد میلیون نفر جمعیت کاملاً به خودکفایی برسد و امنیت غذایی ایجاد کند بدون واردات. این یک رویکرد است. اگر این رویکرد باشد همه زیرساخت هاش می‌رود در این مسیر. دقیقاً یک دولت دیگر عکس این را مطرح می‌کند و می‌گوید کشور توان بیش از شصت میلیون نفر تأمین مواد غذایی را ندارد. بقیه‌اش را باید وارد کنیم. ببینید داشتن یک سند در واقع فرادستگاهی، فراقوه‌ای، کمک می‌کند که کشور تصمیمات دُرُست بگیرد. همان که آقایخیام نکویی گفتند این سند درصدد است که حداقل در ۱۰ سال آینده بدانیم که چه مسیری را برویم. چون کاملاً شاخص‌ها مشخص است. عدد‌ها مشخص است. مصوبات شورای عالی دقیقاً حکم قانون دارد. یعنی دُرُست قانون‌گذار مجلس شورای اسلامی است، و سیاست‌هایی که در شورا است، لازم‌الاجراست برای همه دستگاه‌های اجرایی. چون شورای عالی، شورایی است که روسای سه قوه در آن حضور دارند.
سؤال: و الان وظیفه نظارت بر عهده چه کسی خواهد بود؟
برزویی: ببینید شورای عالی در همه اسناد جنبه نظارتی دارد. به هر دلیلی اگر دستگاهی اجرا نکند، سیستم‌های در واقع نظارتی کشور موظف هستند به آن رسیدگی کنند. امسال در بسیاری از اسنادمان قوه قضاییه را دخالت دادیم و قوه قضاییه آن‌ها را مکلف به اجرا کردند؛ بنابراین حتماً اسناد ما جنبه عملیاتی دارد. چون این حوزه بسیار هزینه‌بر است و اگر یک رویکرد را عوض کنید برای کشور منافع زیادی خواهد داشت؛ بنابراین در آینده تکلیف هر دولتی بیاید، مشخص است. هر وزیری بیاید در همه دستگاه‌ها باید در این مسیر حرکت کند و بتواند به نتایج مطلوبی برسد.
سؤال: آقایاشاره کردید قرار است در این افق ۱۰ ساله عدد و رقم‌ها تغییرات عمده‌ای داشته باشند و در آستانه خودکفایی قرار بگیریم. در برنامه ششم هم ما برنامه‌هایی داشتیم برای خودکفایی یا در آستانه خودکفایی برخی از محصولات کشاورزی. می‌خواهم برسم به سوالی که آیا ما ظرفیت داریم در این افق ۱۰ ساله به این چشم‌اندازی که تعریف کردیم، برسیم؟
خیام نکویی: به نظر من این سؤال خیلی مهمی است. شاید اساسی‌ترین سؤال این است که ما اگر سند جامع می‌نویسیم اصلاً امکان تحقق آن وجود دارد یا نه؟ چون حقیقتاً توی این زمینه هم دیدگاه مختلفی حتی متخصصین دارند. من اعتقاد دارم علی‌رغم همه محدودیت‌هایی که ما داریم این امر ممکن است. ببینید تقریباً حدود پنجاه سال پیش تا الان ایران دو درجه گرم‌تر شده است. ما امروز پدیده تغییر اقلیم را داریم. ما امروز مواجه هستیم با کاهش میزان بارندگی. در طول این چهار دهه میانگین بارندگی کشور از دویست و پنجاه میلی‌متر رسیده است به دویست و بیست میلی‌متر. خشک‌سالی گسترش پیدا کرده است. ما شاهد افزایش جمعیت بودیم. بدو پیروزی انقلاب سی‌وشش میلیون بوده است و الان هشتاد و هفت میلیون است. سال چهارصد و سی، صد و سه میلیون جمعیت با این روند رشد است. پس نیاز غذایی بیشتری داریم؛ و بسیاری از محدودیت‌های دیگر.
هجده میلیون سطح خاک زیر کشت داریم
خیام نکویی: الان هجده میلیون مجموع خاک‌هایی سطح زیر کشت محصولاتمان هم در حوزه آبی و هم دیم است که خوب وقتی شما این‌ها را ببینید با یک مجموعه ویژگی‌هایی که ما داریم. ما را به این نتیجه می‌رساند که واقعاً ظرفیت این که بتوانیم به تأمین امنیت غذایی پایدار دست پیدا کنیم وجود دارد. حالا چه جوری؟ ببینید ما یک ظرفیت دانشی داریم، ما دوازده هزار نفر هیئت‌علمی فقط در بخش کشاورزی داریم که این‌ها شاید درگیرشدن شان به‌طور مستقیم در حوزه اجرای این سند کلاً در حوزه امنیت غذایی خیلی محدود بوده است. توی سند پیش‌بینی شده است که این اتفاق بیافتد. از طرفی یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌هایی که باید این سند را به موفقیت برساند کشاورز است.
سؤال: دیده شده است در این سند؟
خیام نکویی: الان میانگین سند کشاورزی تقریباً پنجاه و چهار سال است و حدود پنج میلیون بهره‌بردار داریم، تولیدکننده هستند.
درحالی‌که ما به تناسب این که این افراد بازنشسته می‌شوند، نیروی انسانی مکفی تربیت نمی‌کنیم؛ بنابراین در سند دیده شده است که ما تربیت کشاورزان آینده را داشته باشیم بر پایه سیاست‌گذاری‌های نظام جامع آموزش کشاورزی در وزارت علوم. از طرفی ما کشوری هستیم که هشت هزار و سیصد گونه گیاهی داریم که دو هزار گونه فقط بومی جمهوری اسلامی ایران است. بیش از دو هزار و دویست گونه‌اش، گونه‌های گیاهان دارویی است.
در حوزه‌های دیگر ما ظرفیت‌هایی داریم. ما سیصد روز از سیصد و شصت روز کشورمان آفتابی است. یعنی ظرفیت انرژی که می‌توانیم توی بخش کشاورزی به کار ببریم بالاست.
سؤال: پس همه فِلِش‌ها می‌رود به سمتی که ما می‌توانیم
خیام نکویی: بله ما یازده اقلیم از سیزده اقلیم دنیا را داریم و چهار اقلیم هم‌زمان را داریم. مجموع عوامل کاملاً در حقیقت ما را به این سمت می‌برد که امکان اجرایی شدن سند و دستیابی به امنیت غذایی وجود دارد.
سؤال: به ما بفرمایید بحث الگوی کشت که حالا توی بحث سند هم دیده شده است مبتنی بر آمایش سرزمینی است؟
خیام نکویی: بله ببینید الگوی کشت دو مؤلفه اصلی دارد. یکی افزایش بهره‌وری و دوم مطلوبیت سازی. افزایش بهره‌وری بدون توجه به مطلوبیت سازی و با افزایش ضریب نفوذ دانش اتفاقات خوبی را می‌توان در بخش کشاورزی رقم زد. مثل گندم. هزار و چهارصد و یک با افزایش بهره‌وری سه میلیون تن به گندم ما اضافه شد. سال جاری شش میلیون تن. اما حوزه مطلوبیت سازی که مؤلف الگوی کشت است نیاز به همت مالی دارد.
یعنی شما نمی‌توانید به کشاورز بگویید فلان محصول را کشت نکن، ولی نتوانید مطلوبیت ایجاد کنید. اگر می‌خواهیم کشتی ایجاد کنید که از لحاظ اقتصادی برای او به صرفه نیست باید بتوانید حمایتش کنید و تأمین کنید. متأسفانه توی آن بُعد حمایت‌های لازم صورت نگرفته و اعتبار مُکفی برای کار دیده نشده است، ولی به اصطلاح در ضلع بهره‌وری اتفاقات خوبی افتاده است. من همین جا اشاره کنم اصلاً بحث دانش‌بنیان شدن میوه اصلش افزایش بهره‌وری است. یعنی توی دانش‌بنیان شدن اگر می‌گوییم میزان کَمی افزایش پیدا می‌کند برای این است که شما ضریب نفوذ دانش را افزایش می‌دهید و اتفاقی که می‌افتد بهره‌وری در مجموع افزایش پیدا می‌کند.
سؤال: آقای برزویی دو سه دقیقه زمان داریم تا پایان برنامه، شما به سیاست‌های کلانی که در سند اشاره کرده است و آورده‌اید اشاره کنید. عدد و رقم‌ها و مبنای این عدد و رقم‌ها و بحث مبنای بودجه‌ای برای اجرای این سند
برزویی: خدمت شما عرض کنم ما باید انتخاب سیاستی جدی می‌داشتیم. مثلاً توی بحث ظرفیت تولید. ما چه عددی باید بگیریم؟ همان جوری که گفتم یک وزیر می‌گفت که من مثلاً برای شصت میلیون نفر و یکی می‌گفت سیصد. ما انتخاب کردیم که ما باید برای صد میلیون نفر و توی سند پیش‌بینی کردیم. توی تولید محصول خوب ما محصولات راهبردی داریم، محصولات با ارزش‌افزوده بالا داریم. محصولات کشاورزی تک‌محصولی داریم. سیاستی که در این سند به کار رفت محصولات راهبردی بود یعنی این سیاست را گرفتیم. توی تأمین نهاده‌ها که یکی از بحث‌های جدی بود بحث واردات مطرح بود یا تولید داخل با رویکرد دانشی. نکته‌ای آقایگفت اگر رویکرد دانشی و اقتصاد دانش‌بنیان بیاید، حتماً به این هدف می‌رسیم.
سؤال: در مورد سیاست بودجه‌ای و اعتباری به ما بگویید؟
برزویی: هر سندی برای این که پیاده شود باید منابع لازم برایش دیده شود و ان‌شاءالله امسال سازمان برنامه منابع لازم را برای سال آینده اجرای این سند می‌بیند که واقعاً صد در صد به آن هدف‌های متعالی‌اش برسیم.
سؤال: کمتر از یک دقیقه آقایخیام نکویی؟
خیام نکویی: مهم‌تر از تدوین و ابلاغ سند، اجرایی سازی سند است. اجرایی سازی سند مستلزم ردیف اعتباری مستقل برای اجرای سند است.
اگر نه عملیاتی نخواهد شد و من همین جا هم از همکارانمان در سازمان برنامه‌وبودجه کشور و هم از همکارانمان در مجلس می‌خواهیم اگر واقعاً دغدغه بحث امنیت غذایی دارند؛ یک ردیف اعتباری مستقل و حمایتی برای اجرایی شدن سند و متناسب با وظایف دستگاه‌های مختلف در نظر بگیرند.
انتهای پیام/