روایت غلامعلی حدادعادل از شعر دو کاج زنده یاد «محبت»

به گزارش خبرنگار کتاب و ادبیات خبرگزاری آنا، ویژه برنامه «بابا محمد جواد» به مناسبت درگذشت شاعر فقید محمدجواد محبت به میزبانی گروه بین‌المللی هندیران با مدیریت علیرضا قزوه و اجرای سیدمسعود علوی تبار برگزار شد.

در این برنامه شاعران و هنرمندانی چون غلامعلی حداد عادل، علیرضا قزوه، رضا اسماعیلی، سید مسعود علوی تبار، امیر عاملی، مصطفی محدثی خراسانی، ایرج قنبری، سید حکیم بینش، مسعود ربانی، عزیز آذین فرد، نغمه‌ مستشار نظامی، مریم بشردوست، زهرا میریان کرمی، حمیده پارسافر، صبا فیروزی، زیبا فلاحی، فاطمه ناظری، و مهسا ایمانی حضور داشتند.

دکتر غلامعلی حداد عادل به عنوان نخستین سخنران این محفل بیان داشت: درگذشت شاعر ارجمند شادروان محمد جواد محبت را به همه شاعران انقلابی و ادب دوستان و شعر دوستان تسلیت عرض میکنم. خبر تلخی بود برای بنده به عنوان یکی از آشنایان، دوستان و ارادتمندان ایشان شنیدن خبر درگذشت استاد محبت بسیار تأسف آور و تأثر انگیز بود. مایلم مختصری درباره آنچه من از آن مرد بزرگوار می‌دانم صحبت کنم.

وی در ادامه افزود: در دهه شصت تعداد شاعران خوبی که برای انقلاب شعر می‌سرودند اندک بود، تعداد این شاعران شاید از شمار انگشتان دو دست تجاوز نمی‌کرد و محبت یکی از آن شاعران بود بنده در همه دهه شصت مسئولیت برنامه ریزی و تألیف کتاب‌های درسی مدارس را بر عهده داشتم در اوایل دهه شصت یک وظیفه‌ سنگین بر عهده ما تبدیل کتاب‌های درسی از جمله کتاب‌های فارسی مدارس از شکل و شیوه دوران طاغوت به کتاب‌های انقلابی بود. لازم بود شعر‌های مناسبی در کتاب‌های درسی از شاعران انقلاب درج شود.

دکتر حدادعادل اظهار داشت: یکی از کسانی که زبان شیرین و دلپسندی داشت و می‌توانست برای نوجوانان شعر بگوید استاد محبت بود. من از ایشان خواهش کرده بودم شعرهایشان را در اختیار ما بگذارند و از آن شعر‌ها ما در کتاب‌های درسی استفاده می‌کردیم یک بار به ذهنم رسید که این داستان دو کاج را که در آن زمان نزدیک به بیست سال بود به نثر فارسی در کتاب‌ها آمده بود و متضمن یک پیام انسانی و درس اجتماعی ارزنده‌ای بود خوب است این را ما به شعر در بیاوریم.

من به استاد محبت پیشنهاد کردم و بعد از پیگیری‌ها ایشان پذیرفتند و این قصه را به شعر درآوردند، چون شعر در کتاب‌های درسی ابتدایی و درسی خصوصیات خودش را دارد من هم به عنوان کارشناس در کنار استاد محبت بودم و مرحوم نصرالله مردانی هم سومی ما بود، بعد از اینکه استاد محبت این طرح اولیه و بیان اولیه این داستان به شعر را آوردند ما نشستیم و با هم راجع به این شعر مشورت کردیم. من یادم هست که در حدود ۴۱ سال پیش یک شب در منزل، من و مرحوم محبت و مرحوم مردانی تا پاسی از نیمه شب گذشته بر سر این شعر با هم گفت‌وگو می‌کردیم که اینجاش اینطور باشه بهتره و آنجاش چنان باشه بهتره، تا آنجا که یادم هست یک دخالت‌هایی هم من و مردانی با موافقت خود محبت می‌کردیم، شاید یکی دو مصرعش هم دستکاری‌های ما دو نفر باشد، ولی شعر علی الاصول تعلق به محبت داشت و این شعر را بنده وارد کتاب‌های درسی کردم و یک کار ماندگاری شد از مرحوم محبت به طوری که امروز نسل چهل ساله و پنجاه ساله محبت را به عنوان شاعر شعر دو کاج هم می‌شناسند.

دکتر حداد عادل در پایان بیان داشتند: درباره شعر استاد محبت در فرصت دیگری باید سخن گفته شود، اما اگر بخواهم یک اشاره‌ای بکنم باید بگویم که شعر او شعر روان، به دور از پیچیدگی، شیرین، دلنشین، فصیح و حاوی ظرائف شاعرانه است او در کنار این ویژگی‌ها از نظر اخلاقی و انسانی شخصیتی بسیار دوست داشتنی داشت و حقیقتا نام محبت برازنده او بود .

در آن سال‌ها که برای همین همکاری در کار کتاب‌های درسی به تهران می‌آمد و گاهی به منزل ما می‌آمد آنقدر محبت داشت که بچه‌های من که در آن زمان کوچک بودند او را عمو جواد خطاب می‌کردند و حالا همه‌ی بچه‌های اون روزگار عموجوادشون را از دست دادند من برای روح آن دوست نازنین از دست رفته طلب آمرزش و آرامش می‌کنم و امیدوارم خداوند به پاداش آن همه خدمت که به انقلاب اسلامی کرده و خودش را در خدمت این نهضت و این نظام قرار داده به او پاداش نیکو عنایت کند.

سپس علیرضا قزوه شاعر و رئیس دفتر شعر و موسیقی و سرود سازمان صدا و سیما ضمن عرض تسلیت به جامعه ادبی و خانواده مرحوم محبت بیان داشت: جناب استاد محمد جواد محبت به حق یکی از بابا‌های ادب پارسی بود. ویژگی‌های بابا‌های ادب پارسی این هست که اولاً: آدم‌های پاکدامن و انسان‌های پاکی باشند، شاگرد پروری کنند و مکتب ادبی داشته باشند؛ و نکته بعد اینکه، در کنار این‌ها خودشان هم شاعران خوبی باشند، شعرشان تأثیر گذاشته باشد و در دل مردم جا باز کرده باشد. با وجود این ویژگی‌ها استاد محبت را من یکی از بابا‌های ادب پارسی می‌دانم و به حق انسانی بود که اهل تحجد و اهل ذکر گفتن با خدا و اهل نماز بود و خیلی ویژگی‌های خوبی ما از ایشان یاد گرفتیم.

بر مبنای دین و شرع، شعر و شرع را به هم گره زده بود و پاک میزیست، خدا إن شاء الله این مرد بزرگ در آن دنیا دستگیر ما باشد.

رضا اسماعیلی شاعر و منتقد ادبی در فرازی از اظهارات خود تحت عنوان حکمت آموخته مکتب عشق در رابطه با مرحوم استاد محبت بیان داشت: استاد «محمدجواد محبت» از شاعران توانمند و چهره‌های ماندگار روزگار ما بود. زنده یاد محبت از رندان و قلندران عرصۀ شعر و ادب و از سوختگان و حکمت آموختگان مکتب «عشق» بود. شاعری نازک خیال و زلال‌اندیش که با سیروسلوکی عارفانه و کشف و شهودی عاشقانه ـ فارغ از هر گونه هیاهو ـ بیش از نیم قرن در وادی شعر و ادب، طی طریق کرد.

اسماعیلی افزود: آن ادیب مردمی و دوست داشتنی، از فردای پیروزی انقلاب اسلامی تا آخرین روز‌های حیات طیبه و پر برکت خویش، با اعتقادی راسخ و باوری عمیق، در سنگر اندیشه، پاسدار ارزش‌های اصیل انسانی و اسلامی بود و با چاپ و انتشار اشعار امیدبخش و تعهد مدار خود، در عرصۀ ادبیات انقلاب اسلامی، حضوری پویا، با نشاط، گسترده و تأثیرگذار داشت.

سید مسعود علوی تبار، شاعر در معرفی شخصیت ادبی مرحوم محبت چنین گفت: اگر ما بخواهیم در باره شعر و شخصیت ادبی استاد محمد جواد محبت سخنی بیان کنیم ناگزیر به سراغ شعر خود استاد خواهیم رفت که ایشان شاعران حقیقی را افرادی معرفی می‌کند که «گفتارشان صدق درون شان» است و «چون چشمه‌های روشن جوشنده، از فیض لایزال فتوحات، بهره ور» اند؛ و به حقیقت استاد محبت به استشهاد تمامی آثار ادبی برجای مانده از ایشان همینگونه بود.

علوی تبار با ذکر خلاصه‌ای از تاریخچه‌ شش دهه فعالیت ادبی استاد محبت ادامه دادند: اولین اثر استاد محمد جواد محبت در سال ۱۳۳۵ در سن ۱۳ سالگی ایشان سروده شد که در صفحه‌ی نخست نشریه مشیر در تهران به چاپ رسید و آخرین اثر چاپ شده‌ی ایشان هم کتاب با چشم‌های شرقی بود که توسط موسسه فرهنگی هنری شاعران پارسی زبان در سال ۱۴۰۰ منتشر شد.

در طول این شش دهه فعالیت ادبی مرحوم محبت آثار متعدی را خلق کردند که از این رهگذر در قبل از انقلاب جایزه شعر فروغ (که از دریافت آن خود داری کرد) و در بعد از انقلاب جایزه شعر جنگ نصیب او شد.

علوی تبار در پایان اظهار داشت: استاد محمد جواد محبت شاعر و معلم بود. معلمی که در دهه شصت به سبب آثار نظم و نثر متعدی که از ایشان در کتب درسی علی الخصوص در پایه‌ی ابتدایی راه پیدا کرد به حقیقت معلم تمامی ما ایرانی‌ها نیز محسوب می‌گردد، آثاری همانند:
یک ـ شعر «فصل ها» در فارسی دوم دبستان
دو‌ـ شعر «نماز» و نثری با عنوان «مشکلی که آسان بود» در فارسی سوم دبستان
سه ـ شعر نوستالوژیک و مشهور «دو کاج» و نثری با عنوان «نوجوان بسیجی» در فارسی چهارم دبستان
چهار ـ اشعار «کاجستان» و «آشنای همیشه خوب» در فارسی پنجم دبستان
پنج ـ شعر «با بهاری که میرسد از راه» در فارسی پایه‌ هفتم

امیر عاملی، شاعر و خوشنویس پیشکسوت دیگر سخنران این محفل اظهار نمود: آن سفری همنشین بهشتی استاد محبت عشق زیست و شعر نفس کشید. مردی بسیار دان و سخاوتمند که بی دریغ و بی دروغ فضای حضور را عطرآگین میکرد. مگر از یاد میرود؟ آثارش جاودانگی را به او هدیه داد. گمشده او همانا گمشده مولانا و عطار و حافظ بود. انسان را در تعریفی توحیدی مکرم میدانست استاد ما محبت پر افتخار رفت.

چون آمدن و رفتن هر روزه‌ خورشید
باور نکنم رفتن و نا آمدنت را
بی شک از دید رفت، اما از دل نه

مصطفی محدثی خراسانی طی صحبت‌هایی با عنوان «عمو جواد»؛ شاعری برای تمام فصول، معاصری متقدم و متقدمی معاصر در ابتدا به ذکر برخی ویژگی‌های شخصیتی استاد محمد جواد محبت پرداخت و بیان داشت: دائم الذکری، پرهیز و جلوگیری از غیبت، تقید به نماز اول وقت، رعایت بسیاری از مستحبات، دست و دلبازی و بخشش، بی‌اعتنایی به مال دنیا، آراستگی ظاهر، نزاکت رفتاری، خیرخواهی، گره‌گشایی بدون منت و بی‌نام و نشان، تبسم همیشگی، صبوری، تواضع، نقدپذیری، تقدم دیگران برخود، محترم شمردن همه حتی کودکان، حضور آرام بخش برای جمع، اهل هدیه دادن و سوغات آوردن و...

محدثی یاد آور شد: این‌ها بخشی از حسناتی بود که در این نوشته کوتاه مجال برشمردن آن‌ها را یافتم و اگر ادامه می‌دادم مصداق «این قصه سری دراز دارد» می‌شد. جمع شدن این همه فضیلت‌های انسانی و اسلامی در یک نفر و آنگاه افزودن چند ویژگی متفاوت دیگر چون: طبع جوشان شعر، خلاقیت و تخیل فرهیخته، دانش و بینش عمیق در حوزه فرهنگ و هنر و ادبیات و....

این مجموعه خوبی‌ها، ما را با شاعری مواجه می‌کند که معاصر است، اما با این خصلت‌ها باید او را متقدم بشماریم، و با این خصلت‌ها متقدم است، اما با ذهن و زبان امروزیش باید او را از معاصرترین شاعران روزگار قلمداد کنیم.

وی اظهار داشت: او در شب‌های شعر خوشه احمد شاملو از شاعران مهمان ویژه بود و به همراه چهره‌های مطرح شعر روزگار، در آن مراسم شعر خوانده و باز هم او از شاعران حاضر در شب شعر‌های دفاع مقدس در جبهه‌های نبرد و شعرخوان شب‌های شعر عاشورای شیراز بوده است.

سید حکیم بینش شاعر پارسی زبان اهل افغانستان اشاره داشت: آن وقت‌ها؛ در دورۀ دبستان، من از شعر سر در نمی‌آوردم، ولی چند شعر برایم جالب بود و خیلی زود آن‌ها را از بر شدم؛ شعر صد دانه یاقوت از مصطفی رحمان دوست، باز باران با ترانه از گلچین گیلانی و دوکاج از استاد محمد جواد محبت.

نام استاد محمد جواد محبت از همان زمان در ذهنم باقی مانده است. شعر ایشان دلنشینی و صمیمی است؛ با ادبیاتی که یک معلم می‌تواند داشته باشد. همین شعر دو کاج هم نوع توصیه و پند معلمانه را در خود دارد و از نوع حکایت‌های سعدی به زبان امروز است. در شعر استاد محبت مخاطب دچار چالش‌های زبانی نمیشود، بلکه در همان خوانش اول جذب شیرینی و شیوایی اش می‌شود.

بینش در ادامه نو سرودۀ «کاج‌ها شاعرند» را تقدیم به مرحوم استاد محمد جواد محبت کرد.

کاج ها شاعرند‌
می‌شود شعر یک بهانه مرا
تا که بنویسم از «دو کاج» بلند
با «محبت» گذاشتی به سرِ
شعر امروز ما تو تاج بلند‌ای که عمری معلمی کردی
حرفِ تو زمزم محبت بود
باز طفل گریز پای دلم
جمعه‌ها آدم «محبت» بود

گفته بودی به ما رسا و بلند
«قلب را فرصت حضور دهید»
شمع باشید، کوچه تاریک است
عابران را همیشه نور دهید

دعوتم کن به رسم هرساله
داخل «خیمه‌های عاشورا»
تا روایت کنیم واقعه را
تا که باشم صدای عاشورا

قصه کن از «دوکاجِ» روییده
«در کنار خطوط سیم پیام»
قریه‌ها گشته‌اند «کاجستان»
تا «محبت» گذاشت سنگ تمام

من که باور نمی‌کنم‌ ای کاج
رفته باشی به سینۀ این خاک
کاج‌ها شاعرند، می‌میرند؟
کاج‌ها قد کشند تا افلاک

ادیبان و هنرمندان فقیدی همچون امیر هوشنگ ابتهاج، محمد علی اسلامی ندوشن، ابوالقاسم حسینجانی، رضا براهنی، یارمحمد اسد پور، محمد حسن مرتجا، عباس مسعود ریخته گر، محمد زمان گلدسته، جلیل فخرایی، نرگس روان پور، محمد آصف فکرت هروی، غلامحسین رضا نژاد، مهدی مداینی، مسعود احمدی، احمد مهدوی دامغانی، کامبیز تشیعی، مجتبی حبیبی رزی، حسن ذوالفقاری، رمضان علی شاکری، امیر حسین میرزائیان، مرتضی رهبانی، احمد گلشیری، کیومرث عباسی قصری، حسین محمد زاده صدیق، محسن میهن دوست، یدالله رویایی، سید رضا مؤید، غلامرضا سلیمانی، اسدالله حببب، یدالله مفتون امینی، مرتضی هادوی فرد، محمود زند مقدم، جلال خسروی، محمد علی حافظ الکتب، خسرو سمیعی، احمد وکیلیان، سیامک سلیمانی روشن، ابوالفضل خطیبی، شهره نور صالحی، فریده رازی، کمال اجتماعی جندقی، یار علی پور مقدم، غلامحسین میرزا صالح، عبدالله انوار، از جمله درگذشتگان سال جاری بودند که در این محفل به بزرگداشت شخصیت ادبی و فرهنگی آنان اقدام کردند.