«دیپلماسی علمی» در پازل گسترش روابط بین‌المللی/ آموزش، بُعد چهارم سیاست خارجی را ترسیم می‌کند
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، لاله قلی‌پور؛ روابط دولت‌ها در گذشته بیشتر مبتنی بر ابزارهای نظامی و قدرت سخت بوده است. امروزه اما فرهنگ و قدرت نرم به‌عنوان یک شاخص مهم در توسعه روابط بین دولت‌ها نقش بازی می‌کند. دولت‌ها در عصر جدید به دنبال آن هستند تا از ابزارهای متفاوت برای برقراری دیپلماسی کارا استفاده کنند. یکی از ابعاد جدید دیپلماسی، بهره‌گیری از ارتباطات دانشگاهی و به اصطلاح «دیپلماسی‌آموزش‌عالی» است.
فتحعلی خانمحمدپور، دانش‌آموخته دکتری علوم سیاسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی در مقاله «تحلیل نقش آموزش عالی در روابط سیاسی ایران و اتحادیه اروپا» با طرح این سوال که روابط دانشگاهی و دیپلماسی علمی چه تأثیری می‌تواند بر مناسبات سیاسی ایران و اتحادیه اروپا داشته باشد؟ سعی کرده تا با توجه به اصولی مانند شناخت، تعامل و تأثیر آن بر منافع کنشگران در ارتباط بایکدیگر، به‌بررسی نقش آموزش عالی بر مناسبات سیاسی ایران و اتحادیه اروپا بپردازد.
دانشگاه‌های امروزی با پذیرش دانشجویان خارجی بستری برای تعاملات بین‌المللی شده‌اند
نویسنده مقاله در مقدمه با اشاره به اینکه امروزه دانشگاه صرفاً محلی برای آموزش موضوعات مختلف و ازجمله سیاست نیست، بلکه خود دانشگاه به موضوعی سیاسی تبدیل شده است، عنوان می‌کند، «این نهاد علاوه بر علم‌آموزی، بستری برای تعامل بین افراد گوناگون از ملل و کشورهای مختلف جهان شده است، به‌ویژه دانشگاه‌های‌بزرگ و معتبر جهان که از نقاط مختلف دانشجو می‌پذیرند.»
به گفته وی، «امروزه دانشگاه و آموزش عالی، جهانی فشرده با تنوع نژادی و زبانی و ملیتی برای تعامل بین‌المللی شده است و براساس شناخت جدید به موضوعات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شکل نوینی می‌بخشد.»
ایران کمتر به دیپلماسی آموزش عالی در روابط خود با اتحادیه اروپا بها داده استدر حوزه سیاسی و روابط بین‌الملل، بازیگران سیاسی با شناخت جدید از یکدیگر به کنش‌های جدیدی دست می‌زنند. خانمحمدپور در این باره خاطر نشان می‌کند، «دولت‌ها با آگاهی از این ظرفیت‌ها، دست به نوعی از دیپلماسی می‌زنند که می‌توان آن را دیپلماسی آموزش عالی یا دیپلماسی علمی نامید.» این پژوهشگر تأکید می‌کند، «بسیاری از کشورها با برقراری روابط دانشگاهی و روابط آموزش عالی مشترک سعی در ایجاد تعاملات گسترده و دانش‌بنیان برای ایجاد شناخت بیشتر در راستای ارتقای روابط خود می کنند و این از نتایج دیپلماسی آموزش‌عالی است. »
جهانی شدن و بین‌المللی شدن دانشگاه‌ها
شواهد نشان می‌دهد با رشد فرایندهای جهانی، علم و دانشگاه به صورت ملی و محلی سازمان‌یافته‌تر و گسترده‌تر شوند. نویسنده مقاله معتقد است، «متعاقب این رشد، روابط درونی میان دانشگاه‌ها نیز گسترش می‌یابد و از نظر جهانی نیز دانشگاه‌ها به هم پیوسته‌تر و مرتبط‌تر می‌شوند. این اتفاق امروزه در تمام اروپا رخ داده است و در بسیاری از کشورهای دیگر جهان نیز در حال رخداد است. »
خانمحمدپور در ادامه با اشاره به اینکه اگرچه همه دانشگاه‌ها بین‌المللی و جهانی نیستند اما همه آنها تحت‌تأثیر فرایندهای جهانی و جهانی‌شدن هستند، عنوان می‌کند، «به‌هرحال، جهانی‌شدن در فرآیند تاریخی خود و در عرصه‌های مختلف مسائل جوامع بشری با تحولاتی همراه بوده است.»
بین‌المللی‌شدن آموزش عالی یک راهبرد و سیاست انتخابی است و دولت‌ها برای مواجه شدن و بهره‌برداری مناسب از فرایندهای جهانی شدن به‌کار می‌گیرند. نویسنده مقاله فارغ از اختلافات مفهومی که در تعریف جهانی شدن و بین‌المللی‌شدن وجود دارد، می‌گوید، «برای دو مفهوم در زمینه آموزش عالی نمی‌توان در دنیای امروز مرز قطعی بین آنها ترسیم‌کرد. هر چند تعریف جامع و فراگیری از این فرایند وجود ندارد اما معمولا بین‌المللی شدن به مجموعه فعالیت‌های مربوط به گسترش همکاری‌ها و ارتباطات علمی و دانشگاهی بین‌المللی گفته می‌شود که هدف آن فراهم کردن محیط آموزشی و پژوهشی در دانشگاه‌ها است که به نحو واقعی در ارتباط با چشم‌اندازها و پیشرفت‌های جهانی است.»
نویسنده معتقد است، «در یک طبقه‌بندی کلی می‌توان دلایل بین‌المللی شدن را در چهار زمینه خلاصه کرد؛ سیاسی، اقتصادی، دانشگاهی و فرهنگی و از نظر سیاسی گفته می‌شود در جهان امروز، آموزش بُعد چهارم سیاست خارجی است.»
همکاری آموزشی به منزله نوعی سرمایه‌گذاری برای آینده روابط دیپلماتیک میان ملت محسوب می‌شود. این پژوهشگر خاطر نشان می‌کند، «از آنجا که اغلب نخبگان سیاسی از میان دانشگاهیان برگزیده می‌شوند، گسترش اعطای بورس‌های بین‌المللی و پذیرش دانشجویان خارجی به منزله نوعی معرفی فرهنگ و جامعه خود به رهبران سیاسی و مدیران ارشد آینده کشورهای جهان است. همچنین روابط دانشگاهی می‌تواند موجب استحکام روابط سیاسی و اقتصادی میان دولت‌ها شود. به‌خصوص در شرایطی که روابط سیاسی و دیپلماتیک رسمی چندان مستحکم نیست، روابط دانشگاهی راهی برای تداوم و حفظ روابط و تعدیل کردن خصومت‌هاست.»
دیپلماسی‌آموزش‌عالی راهگشای برخی مسائل موجود در روابط ایران و اتحادیه اروپا خواهد بود
به گفته وی، «یکی از ابعاد مهم بین‌المللی شدن ارتقای هویت ملی است و رهبران سیاسی که تجربه تحصیل در کشور خارجی داشته‌اند، تعلقات ملی و فرهنگی قوی داشته‌اند و دوره تحصیل در خارج، احساس ملیت و وطن دوستی را در آنها تقویت کرده است.»
به استدلال خانمحمدپور، بین‌المللی شدن آموزش عالی از نظر اقتصادی می‌تواند اقتصاد ملی کشورها را نجات دهد چراکه «در وهله اول باعث افزایش سرعت توسعه علمی کشورها می‌شود و در وهله دوم انبوهی از تجارب و پیوندهای اقتصادی به وجود می‌آورد و در نهایت، تجارت و صنعت علم به منزله یکی از منابع اقتصادی گسترش می‌یابد.»
وی در ادامه می افزاید، «از نظر فرهنگی، مهم‌ترین کارکرد بین‌المللی‌شدن آموزش عالی، گسترش ارزش‌ها، اصول و معانی فرهنگ ملی‌کشورها به عرصه بین‌المللی است.» بین‌المللی شدن آموزش عالی و گسترش مبادلات دانشگاهی باعث رشد اجتماعی دانشگاهیان می‌شود «زیرا دامنه تجربه اجتماعی و دانش فرهنگی دانشجویان و دانشگاهیان از ملت‌ها و فرهنگ‌ها مختلف افزایش می‌یابد و باعث نوعی جهش در فرایند رشد آنها از نظر یادگیری، خلاقیت و نوآوری‌های مختلف می‌شود.»
بیشتر بخوانید:
- هنر دیپلماسی علمی در روابط بین‌الملل چیست؟/ نقش دانشگاه‌ها در سیاست‌گذاری‌های امنیتی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای
- دیپلماسی علمی در دوره پساکرونا باید توسعه پیدا کند
- ایران پیشتاز دیپلماسی علمی دنیا شد/ استمرار شتاب دیپلماسی علمی در ۴ سال گذشته
دیپلماسی علمی بستری برای تعامل بین ایران و اتحادیه اروپا
نویسنده مقاله در ادامه برای بررسی به نقش آموزش عالی در مناسبات سیاسی ایران و اتحادیه اروپا به صورتی گذرا به برخی آمارهای موجود و در دسترس از تعاملات آموزش عالی‌بین ایران و اتحادیه اروپا پرداخته است. پس از بررسی آمار و ارقام وجود تعامل در دهه ۸۰ و ابتدای دهه ۹۰ می گوید، «ایران از لحاظ ارتباط آموزش عالی با اتحادیه اروپا بسیار ضعیف است و این حوزه را به‌عنوان یک اهرم برای دیپلماسی مد نظر قرار نداده است. بسیاری از دانشجویان خارجی در ایران از کشورهای همسایه مانند افغانستان و عراق هستند.»
در سال‌های اخیر بسیاری از دانشجویان ایرانی که به اروپا می‌روند از طریق هزینه شخصی و بدون یک برنامه و هدف دیپلماتیک مشخص ملی از طریق دولت به این کشورها رجوع می‌کنند. این پژوهشگر معتقد است، «بسیاری از این دانشجویان در کشورهای مهاجرپذیر اروپایی ماندگار می‌شوند و رایزن دانشگاهی و فرهنگی مشخصی در این کشورها برای سازماندهی این دانشجویان وجود ندارد و این پتانسیل‌ها مورد توجه قرار نمی‌گیرند. بسیاری از دانشگاه‌های مورد توجه ایران در کشورهای آسیایی مانند هند و مالزی و تایلند و چین و غیره قرار دارند. ایران کمتر به دیپلماسی آموزش عالی در روابط خود با اتحادیه اروپا بها داده است.»
در حالی که با گسترش تعاملات دانشگاهی با کشورهای غربی و جذب دانشجویان از اروپا و ارسال هدفمند و مبتنی بر دیپلماسی هدفدار به کشورهای عضو اتحادیه اروپا، می‌توان نوعی از تعامل بین ملل را با تعامل صرف با دولت‌های اروپایی جایگزین کرد و خود را عاری از تبلیغات منفی در جریان تعاملات گستردۀ دانشگاهی با مردم اروپا به آنها شناساند. لذا نویسنده معتقد است از این طریق ساختار تعاملات بین ایران و غرب تغییر پیدا خواهد کرد.
لزوم مدیریت و سازماندهی دانشجویان ایرانی در خارج از کشور برای تغییر نگرش اتحادیه اروپا نسبت به ایران
خانمحمدپور، دیپلماسی آموزش‌عالی در کنار راه های مختلف و نوین دیپلماسی می‌تواند راهگشایی برای برخی مسائل موجود در روابط ایران و اتحادیه اروپا شود و می‌گوید، «ایران از لحاظ بکارگیری دیپلماسی آموزش‌عالی در ارتباط با اتحادیه اروپا کارایی مفیدی ندارد. از لحاظ روابط دانشگاهی با این اتحادیه در سطح پائینی قرار دارد. تعداد بسیار کمی از دانشجویان خارجی مشغول به تحصیل در داخل ایران، اروپایی هستند. ایران از لحاظ ارسال دانشجو به اروپا نیز به اهمیت این مسئله واقف نیست و صرفاً نیاز آموزشی را مدنظر قرار می‌دهد و به نتیجه سیاسی و دیپلماتیک آن توجه ندارد و در دادن بورس به دانشجویان امکانات مناسبی در نظر گرفته نشده است.»
نویسنده با اشاره به اینکه اتحادیه اروپا به وسیله امکاناتی مانند برنامه اراسموس و غیره که فراهم نموده و نیز امکاناتی که تک‌تک‌کشورهای عضو آن فراهم نموده‌اند، اقدام به جذب دانشجویان از سراسر جهان و از جمله ایران نموده‌اند، خاطر نشان می‌کند، «ایران در این زمینه توجه خاصی نداشته است. درحالی که در صورت سازماندهی و حمایت مناسب از دانشجویان ایرانی در خارج از کشور، می‌توان آنان را تحت عنوان سفیران دیپلماسی آموزش عالی برای تغییر نگرش اتحادیه اروپا به ایران، مدیریت کرد. این امر منجر به تغییر و بازتعریف در تصورات اروپایی‌ها از هویت فرهنگی و سیاسی ایرانی‌ها و دولت جمهوری اسلامی ایران خواهد شد.»
به گفته وی، دیپلماسی آموزش‌عالی یکی از عرصه‌های تعامل در قالب دیپلماسی‌عمومی و مردمی در راستای تعریف درست از «خود» کنشگران سیاسی در عرصه جهانی و منطقه‌ای است. و اظهار می‌کند، «روابط دانشگاهی و دیپلماسی آموزش عالی می‌تواند اثرات مثبتی بر روابط سیاسی ایران و اتحادیه اروپا داشته باشد. جمهوری اسلامی ایران برای بهره‌گیری از این ظرفیت خاص، باید تغییراتی هم در نگرش به حوزه‌های قدرت نرم و هم به افزایش امکانات و ظرفیت‌های متعاقب با آن ایجاد کند.»
انتهای پیام/۴۱۶۷/پ
انتهای پیام/