قابل‌قبول اما نیازمند بهبود/ مستندهایی که بیشتر راوی رنج بودند تا مروج امید
به گزارش خبرنگار حوزه سینمایی گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا چهاردهمین دوره از جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران به شیوه‌ای متفاوت به پایان رسید. برگزاری این رویداد به شیوه کاملاً آنلاین، اولین تجربه اکران جشنواره‌ای در ایران محسوب می‌شود.
اکران آنلاین با وجود اولین تجربه برگزاری و اشکالات در نحوه اجرا نمره قابل قبولی را در بخش اکران فیلم‌ها برای مخاطبان، به خود اختصاص داد. چراکه پخش فیلم‌هایی که نوبت اکرانشان، در روز بخصوصی قرار داشت، محدود به ساعت مخصوصی نبود و این امتیاز شرایط مناسبی را برای علاقمندان فیلم‌های مستند بدنبال داشت تا مستند‌های مورد علاقه‌شان را در شرایط بهتری نسبت به سال گذشته تماشا کنند.
محدودیت اکران برای خبرنگاران ؛ یک نکته منفی در کارنامه جشنواره
نکته مهم در این میان محدودیت اکران فیلم‌ها برای خبرنگاران و اهالی رسانه بود که به اذعان مسئولین بخش اجرایی جشنواره، با محدودیت عرضه مواجه بود و بسته کامل فیلم‌ها در اختیار خبرنگاران و اهالی رسانه قرار نگرفته بود.
برای خبرنگاران و اهالی رسانه امکان تماشای فیلم‌ها در بستری ویژه و تحت عنوان ″خانه جشنواره″؛ از ساعت ۷ صبح تا ساعت ۲۴ شب در نظر گرفته شده بود. در این مورد پیشنهاد می‌شود در صورت تکرار برگزاری جشنواره آنلاین بسته کامل فیلم‌ها به صورت نامحدود و حتی بدون در نظر گرفتن محدودیت اکران روزانه فیلم‌ها در اختیار اهالی رسانه قرار گیرد تا بدین وسیله کارشناسان مربوطه به نحو مناسبتری و بدون محدودیت، به نقد و بررسی فیلم‌ها بپردازند. از طرفی اکران نامحدود فیلم‌ها، ضعف حاصل از اختلالات بستر نشر را نیز پوشش خواهد داد.
شفاف‌سازی مالی؛ یک ضرورت برای ارتقای جشنواره در ادوار بعدی
نکته دیگری که پرداخت به آن اهمیت دارد، شفاف سازی در زمینه‌های مختلف دخیل در جشنواره است. بررسی تعدادی از فاکتورهای مهم و اساسی بصورت هزینه ـ فایده‌ای می‌تواند در ارتقای رشد کیفی و کمی جشنواره اثر گذار باشد.
مواردی همچون شفاف‌سازی کامل هزینه‌کرد مالی در بخش‌های مختلف جشنواره اعم از نیروهای اجرایی، بسترهای نشر و زیرساخت اکران، بخش تبلیغات و ...، آماردقیق بازدید فیلم‌ها، رای و نظر مخاطبان، نحوه برگزاری و میزان رضایتمندی از کارگاه‌ها، جلسات نقد و برسی فیلم‌ها و کم و کیف آن‌ها، نحوه ارتباط گیری اهالی جشنواره با یکدیگر؛ اعم از اساتید و دانشجوها و کارشناسان و هنرمندان و سایرین با یکدیگر و هر عامل دیگری که در نوع برگزاری فیزیکی و مجازی این رویداد تمایز ایجاد می‌کند.
بررسی کارشناسانه و دقیق تفاوت‌ها می‌تواند در نحوه مواجهه مسئولان جشنواره در سال‌های آتی تعیین کننده باشد. بنابراین لازم است مسئولان وزارت ارشاد و جشنواره نسبت به شفاف سازی کامل و دقیق اقدام نمایند و از طرف دیگر رسانه‌ها با نقد و نظر کارشناسانه نقاط ضعف و قوت در نحوه برگزاری جشنواره را مورد کنکاش قرار دهند تا در صورت ادامه شرایط فعلی و مجازی‌سازی مناسبت‌ها و حتی عدم استمرار شرایط فعلی، چشم‌انداز مناسبی برای جشنواره‌های دیگر و سال‌های آینده ترسیم شود.
در این میان موضوع شفاف‌سازی هزینه‌کرد مالی و مقایسه آن با نحوه برگزاری به‌صورت فیزیکی در شرایط اقتصادی فعلی از اهمیت بالایی برخوردار است. چرا که متضرر شدن اهالی هنر در شرایط کرونایی موضوع قابل کتمانی نیست.
بدیهی‌ست که نحوه برگزاری آنلاین با توجه به آماده بودن بخش زیادی از بستر اکران در پلتفرم‌های موجود، همچنین کاهش چشمگیر نیروی اجرایی و هزینه‌های جنبی جشنواره، صرفه اقتصادی قابل قبولی را در پی داشته است. بنابراین یکی از پیشنهادهای معقول برای جبران ضرر و زیان مالی هنرمندان و حل بخشی از مشکلات افراد این حرفه از محل صرفه‌جویی این بخش است.
نگاهی به برگزیدگان جشنواره چهاردهم
در زمینه اجرایی و نحوه اکران جشنواره نظرات کارشناسانه بسیاری قابل طرح است و طبیعتا تاکنون بسیاری از آن‌ها نیز مطرح شده؛ لذا با گذر از بخش اجرایی، نقد و بررسی برخی فیلم‌های برگزیده بخش مسابقه ملی و شرحی از این فیلم‌های برگزیده که معمولا مورد غفلت است، مطرح می‌شود.
طبیعی است که فیلم‌های برگزیده در بخش‌های مختلف جشنواره تعیین‌کننده رویکرد مسئولان امر است، از طرفی در حکم مسیر پیشنهادی برای هنرمندان این عرصه نیز محسوب می‌شود. لذا بررسی بخش جوایز از اهمیت بالایی برخوردار است.
توزیع جوایز در مراسم اختتامیه چهاردهمین دوره از جشنواره حقیقت نیز متفاوت از سال‌های گذشته و بصورت آنلاین انجام گرفت. در این مراسم جایزه بهترین کارگردانی فیلم‌های مستند کوتاه، نیمه بلند و بلند جشنواره به سه فیلم «برانازا» (علی اسدی و رسول داوری)، «کل فاطمه» (مهدی زمانپور کیاسری) و فیلم «جاهای خالی پر شود» ( عطیه زارع‌آرندی) اختصاص یافت. همچنین جایزه بهترین فیلم جشنواره نیز به فیلم «جاهای خالی پر شود» تعلق گرفت.
«جاهای خالی پرشود»؛ مشکلاتی فراتر از سن یک دختربچه معصوم
فیلم «جاهای خالی پر شود» به عنوان فیلم برگزیده دو بخش کارگردانی و بهترین فیلم، داستان زندگی دختری است که پدر و مادرش از یکدیگر جدا شده و هر یک مجددا ازدواج کردند. حال این دختربچه که در کنار پدربزرگ و مادربزرگش زندگی می‌کند با مشکلاتی فراتر از سن خود در حال دست و پنجه نرم کردن است. او به یک کودک بزرگسال تبدیل شده که ناچار است مشکلات زندگی‌اش را تحمل کند. دلایل پدر و مادر برای جدایی از یکدیگر نیز برای این دختر قابل پذیرش نیست و زمینه‌ی اعتراض و دلخوری‌اش را فراهم ساخته است. از طرفی زندگی جدید مادر نیز تحت الشعاع وضعیت دختر قرار گرفته است.
روایت و به تصویر کشیدن بخش‌هایی از زندگی شخصی و حریم خصوصی خانواده این کودک، همچون تعدادی از فیلم‌های مستند سال گذشته محل آسیب و انتقاد است. به تصویر کشیدن مشکلات تلخ زندگی این دختر بچه احساسات هر مخاطبی را تحریک می‌کند تا با خود بیندیشد که اگر ازدواج سابق پدر و مادرش اتفاق نیفتاده بود، یا حتی این بچه بدنیا نیامده بود، اکنون گرفتار این مشکلات نیز نبود!
محتواهای مشابه این نوع فیلم‌های مستند با موضوع مشکلات، رنج‌ها و آرزوهای دست نیافتنی قشر کودک و نوجوان این سرزمین و نیز معضلات زنان از جمله ویترین جوایز در جشنواره‌های مختلف است! بدیهی‌ست که بیان مشکلات و به تصویر کشیدن معضلات جامعه و قشرهای مختلف نه تنها مانعی ندارد بلکه لازم و ضروری نیز هست؛ اما نوع بیان آسیب‌ها و پیام القایی فیلم است که نقش تعیین کننده‌ای را ایفا می‌کند. طبیعی است که در وضعیت بحران جمعیتی فعلی که تعدادی از مسئولان نیز در این باب رویکرد انفعالی پیشه کرده‌اند، تائید و تشویق چنین فیلم‌هایی القای مناسبی را برای مخاطبش به ارمغان ندارد و عاقلانه به نظر نمی‌رسد!
«کل فاطمه»؛ رنج‌نامه زنی سختکوش اما ناتوان از تکلم
از طرفی فیلم «کل فاطمه» نیز زنی را تصویر می‌کند که روزگارش دل هر انسانی را درد می‌آورد که این همه سیاهی و بدبختی چرا؟!!! زنی که از نعمت تکلم بی‌بهره‌ست، همسر معتادش فوت کرده، از صبح تا شب باید کار کند و از همه تلخ‌تر دختر نوجوانش اسیر دست مردی معتاد شده که رفیق پای منقل همسر مرحومش بوده!
حال این دختر نه در نزد شوهر است و نه اجازه برگشت نزد مادر را دارد چرا که برادرانش مخالف‌‌ند. شوهر معتادش نوزادش را فروخته و دختر در پی اوست. حال این «کل فاطمه» است که این رنج را نیز باید تحمل کند.
نکته قابل تأمل در این دو مستند برگزیده جشنواره، پرداختن به موضوع خانواده و زن است. موضوعات مهم و راهبردی که نیازمند دقت نظر بیشتری در نحوه مواجهه را می‌طلبد. میتوان گفت ایران از جمله معدود کشورها و یا حتی تنها کشوری‌ست که بخش فرهنگ و هنرش رویکردی متفاوت و همسو در دامن زدن به برخی مشکلاتش را عامدانه یا جاهلانه اتخاذ نموده است. در این باب گفتنی‌ها بسیار است اما در حکم ضرب المثل «در خانه کس است یک حرف بس است» تنها به طرح یک گزاره اکتفا می‌شود که آیا تمام زنان و کودکان و خانواده‌های این سرزمین بدبخت و فلاکت زده‌اند؟ آیا یک نمونه خوب وجود ندارد که هنرمندانه تصویر شود و تشویق!؟ تا برای دیگران نیز راه نشان دهد و مسیر بگشاید؟
« برانازا»؛ گوشه‌نشینی یک عارف عجیب و غریب
از پدیده‌های دیگر بخش اختتامیه و اهدای جوایز، فیلم « برانازا» است كه مورد تقدیر داوران جشنواره قرار گرفته است.
برانازا وصف و حال پیرمردی درویش مسلک است که تقدیس شده. او گوشه عزلتی بر خود برگزیده، تنها و ژنده‌پوش است و دور از مردم. خانواده‌اش او را طرد کرده‌اند و برخی مردم او را باور دارند. خواب تائیدش توسط ائمه را دیده و پس از آن مهربانی با حیوانات را پیشه کرده! خود را امام میداند اما حوصله تبلیغ ندارد. درختی را از دامن آتش نجات داده که به این واسطه آن درخت برای او و چند تن دیگر مقدس است!
پیرمردی که اعمال عبادی ندارد اما برای مخاطب عارف مسلک نمایانده می‌شود.
از آنجایی که این فیلم به لحاظ ساخت و ویژگی‌های تکنیکی نیز دارای ویژگی قابل قبولی نبود، توجه به محتوای آن و معرفی این پیرمرد و تائید او جای تعجب است! به‌ویژه که در سکانس پایانی درخت مورد اشاره در این مستند توسط یکی از دست‌اندرکاران مستند مورد تقدیس و تعظیم قرار می‌گیرد.
این سه فیلم به عنوان مهمترین فیلم‌های برگزیده جشنواره چهاردهم نقش تعیین کننده‌ای را بر این رویداد ایفا می‌کند. میتوان اذعان نمود که دلیل اینکه چنین فیلم‌هایی ساخته می‌شوند قطعا با سیاست‌های مسئولان فرهنگی و بالاخص جشنواره‌ها ارتباط ویژه‌ای دارد، چرا که سبب جهت دهی و سوق دادن اهالی فن و حرکت در مسیر تعیین شده است و به هنرمند جوان جویای نام راه و مسیر دریافت جایزه جشنواره را نشان می‌دهد.
بنابراین بررسی کارشناسانه و نقد و نظر رویکرد کلی حاکم بر جشنواره از ضروریات امر است. لازم است آسیب‌ها و فرصت‌ها سنجش شده و اهداف و چشم انداز داخلی و بومی، مبتنی بر فرهنگ ایرانی اسلامی به عنوان الگو برای جوانان هنرمند تبیین و ترسیم شود.
انتهای پیام/4104/
انتهای پیام/