گذری بر اعتیاد دیجیتالی و «فابینگ»

گروه استان‌های خبرگزاری آنا؛ اگر کمی دقت کنید در جمع‏‌های مختلف برخی از حاضران چشم به گوشی دارند، اینان مدام نگاهی به گوشی می‏‌اندازند و با آن ورمی‏‌روند. تلفن همراه یا موبایل یا همین تعبیر گوشی در زندگی امروز ما حضوری پررنگ دارد. چه بسیار در آیین‏‌های سور و سوگ شاهد توجه شرکت‏‌کنندگان به گوشی‏‌هایشان بوده‌‌ایم و گسترش تلفن‌‏های همراه هوشمند به این مهم دامن زده‏ است.

اگر پیش از این، وررفتن با گوشی برای عکس و فیلم گرفتن، گوش کردن یواشکی موسیقی، ارسال پیامک و یواشکی پاسخ دادن بود، حالا حضور در شبکه‌‏های اجتماعی، مطالعه اخبار، بورس‏‌بازی و سرکشی به گروه‏‌های خانوادگی و اداری و صنفی و نظایر آن هم به آنها اضافه شده است.

تلفن همراه هوشند متصل به اینترنت، ما را در حوزه ارتباطات قدرقدرت و به همان اندازه در حوزه بومی و ارتباطات سنتی فقیر کرده است. آن احساس قدرت و این فقیر بودن، اسباب نوعی تناقض در رفتار ماست. انگار همه چیز را می‏‌دانیم  و در عین حال هیچ نمی‏‌دانیم و سعی داریم دانسته‏‌های‌مان را بیشتر کنیم که از این منظر داشتن یک تلفن همراه هوشمند متصل به اینتنرت نوعی تفاخر هم هست.

کمی به اطرافمان نگاه کنیم. جمعی موبایل‌بازند. برخی اصرار دارند بِرند و مدل گوشی‏شان را به رخ جمع بکشند. بعضی معتاد به گوشی شده‌‏اند.گوشی‌های هوشمند طوری ساخته شده‌اند که اعتیادآور باشند.

امان از اعتیاد دیجیتال

به باور بعضی پژوهشگران؛ کاربرانی که به میزان بالایی از تلفن‌های هوشمند خود استفاده می‌کردند در مقایسه با سایر همسالانی که کمتر از گوشی استفاده می‌کردند، از نظر عملکرد تحصیلی رتبه پایین‌تر، اضطراب بالاتر و میزان کمتر رضایت از زندگی (شاد بودن) را گزارش کردند.

چک‌کردن مداوم مطالب در شبکه‏‌های اجتماعی و به‌روزرسانی آنها و یا چک‌کردن پروفایل سایر افراد برای بیش از دو ساعت در روز از مصادیق اعتیاد به شبکه‏‌های اجتماعی است. در اعتیاد دیجیتال شاهدیم که فرد پس از بیدارشدن اول گوشی خود را مورد بررسی قرار می‏‌دهد و این بیم را دارد که از گوشی دور بماند.

کودکان و نوجوانانی که والدینشان به فابینگ دچارند بیش از دیگر گروه همسالان در خطر آسیب‏‌های روحی و اجتماعی قرار دارند. جوانان و نوجوان مبتلا به این عارضه در انتخاب دوست ناکام می‌مانند.

 اگر گوشی کنارش نباشد، احساس تنهایی می‏‌کند. وقت وررفتن با گوشی متوجه گذر زمان نمی‏‌شود. گوشی رکن رکین زندگی‏ او شده است.  احوالپرسی از طریق شبکه‌های اجتماعی را به صله رحم ترجیح می‌‏دهد. در همه مواقع حتی وقت رفتن به توالت با گوشی دیده می‏‌شود. حتی با گوشی به بستر خواب می‏‌رود.

یکی از آسیب‏‌های اعتیاد دیجیتال و حضور مداوم در شبکه‏‌های اجتماعی، مقایسه زندگی خود با دیگران و در نتیجه احساس نارضایتی از زندگی است. این افراد درجاتی از کاهش اعتماد به نفس را حس می‏‌کنند. در افراد دارای اعتیاد دیجیتال شاهد بروز علائمی مانند استرس و افسردگی هستیم.

در این حالت فرد مبتلا به اعتیاد دیجیتال؛ ارتباط چهره به چهره را کم کم از دست می‏‌دهد و به انزوا کشیده م‏ی‌شود، از هم ‌صحبتی با دوستان پرهیز می‏‌کند و در نهایت به حالاتی مانند خجالت و اضطراب مبتلا خواهد شد. کاهش سواد عاطفی و روابط انسانی از دیگر اثرات اعتیاد دیجیتال است.

مبتلایان نمی‌توانند نشانه‌های رفتاری و احساسی دیگران را تشخیص بدهند و این به کاهش بیش‌ازپیشِ ارتباطات انسانی آنها منتهی می‌شود؛ البته اینان در اجتماعات و ارتباطات دیجیتال به خوبی با شخصِ دیگری ارتباط می‌گیرند. افراد وابسته به شبکه‌‏های اجتماعی به‌‏تدریج در ارتباطات واقعی و چهره به چهره دچار ضعف و کاهش اعتماد به نفس می‏‌شوند.

تلاش برای درمان اعتیاد دیجیتال شبکه‏‌های اجتماعی، موجب تضعیف روابط انسانی می‏‌شود. کاهش وابستگی به موبایل هوشمند و شبکه‌های اجتماعی نیز نیازمند آگاهی و پذیرفتن مسئله در گام نخست و برنامه‌ریزی متناسب و معقول با توجه به شرایط هرفرد انجام شدنی است.

پیشنهاد می‏‌شود فرد مبتلا برنامه‏‌ای برای خودش تنظیم کند که بر اساس آن میزان استفاده از گوشی و شبکه‌‏های اجتماعی را مدیریت کند. مثلاً تا یک ساعت بعد از بیدارشدن از گوشی‌ استفاده نکند. یا پس از بازگشت به خانه تا یک ساعت و زمان صرف غذا گوشی را خاموش کند. مهم این است که یک برنامه زمانی برای بدون گوشی بودن، مشخص شود.

فرد مبتلا باید به این برنامه وفادار باشد. او برای وفادار ماندن می‏‌تواند، همسر و فرزندش را از برنامه مطلع کند و از آنها بخواهد که او را پشتیبانی کنند. شایسته است این فرد خواندن و پاسخ دادن به پیام‏‌ها را  به‏‌تأخیر بیندازد. مطلوب است که یک یا دو زمان خاص و کوتاه در روز برای بررسی پیام‏‌ها و ایمیل‏‌ها درنظرگرفته شود.

غیرفعال کردن نوتفیکیشن شبکه‌‏های اجتماعی توصیه می‏‌شود. یافتن جایگزین برای آن نیز پیشنهاد می‏‌شود. خاموش کردن چندساعته گوشی و استفاده نکردن از اینترنت هم توصیه می‏‌شود. تبدیل آخرهفته‏‌ها به شبانه‏‌روز بی‏‌ارتباط با شبکه‌‏های اجتماعی خالی از لطف نیست.

نظری به معنای فابینگ

می‏‌دانید به عملی که باعث می‏‌شود افراد در محیط‌های اجتماعی یا خانوادگی به جای توجه به دیگران به تلفن خود نگاه کنند، چه می‏‌گویند؟. به این عمل «فابینگ» می‏‌گویند. مطالعات بسیاری نشان داده‌اند که فابینگ به روابط اجتماعی افراد آسیب می‌زند و کودکان را به افسردگی دچار می‌کند.

فابینگ جزئی از زندگی روزانه ما و شماست. وقتی از سرکار خسته به منزل برمی‏‌گردید و سرمیز یا سفره شام همسر یا فرزند شما سرش را در گوشی تلفن همراهش کرده و با کلمات مبهم به شما پاسخ می‏‌دهد، گرفتار فابینگ هستید. همین وضعیت در مهمانی‏‌ها و دورهمی‏‌ها مشهود است، حتی گاهی در روابط عاطفی و زناشویی هم قابل رصد است.

فابینگ یکی از عارضه‏‌ها و بیماری‏‌های مجازی است که کیفیت و گاه کلّیت زندگی کاربران تلفن همراه را تحت تأثیر خود قرار می‏‌دهد. این بیماری گاهی چنان جدی می‏‌شود که به مرحله «اعتیاد» می‏‌رسد. فرد مبتلا آنقدر سر در گریبان تلفن همراهش فرو می‏‌برد که یک روز به خودش می‏‌آید و می‏‌بیند بقیه ناچار او را با همان تلفن همراه محبوبش تنها گذاشته‏‌اند.

در دنیایی از امکانات و اطلاعات غوطه‌ور شده‏‌ایم. کارشناسان به این حالت غواصی در دنیای ارتباطات و مجازی می‏‌گویند. شما از طریق رسانه‏‌های اجتماعی یا پیام کوتاه با کسی ارتباط برقرار می‏‌کنید، این امر در فضایی که حضور دارید، باعث ایجاد اختلال در روابط حضوری و لحظه‏‌ای شما می‏‌شود.

 در یک پژوهش مشخص شده است؛ «از ۱۷ درصد افراد حداقل چهار بار در روز در حضور دیگران و به هنگام صحبت با آنها دزدکی تلفن‌شان را چک می‌کنند. تقریباً ۳۲ درصد افراد نیز دو تا سه بار در روز فابینگ می‌کنند».

بهار سال ۲۰۱۲ میلادی مسئولان انتشار فرهنگ لغت مک‏‌کوائیر استرالیا و متخصصان زبان آژانس تبلیغاتی مک‏‌کانن بر آن شدند تا برای این پدیده نامی بگذارند. آنها این پدیده را فابینگ «Phubbing» لقب دادند. صرف حضور تلفن همراه درحین مکالمه، حتی اگر از آن استفاده نشود، کافی است تا مردم احساس ارتباط کمتری با یکدیگر داشته باشند.

در فرهنگ لغت مورد اشاره فابینگ اینگونه معنا شده است، «عمل نادیده گرفتن کسی که با شما صحبت می‏‌کند با توجه و نگاه کردن به تلفن همراه خود یا عمل خنثی کردن روابط شخصی در یک محیط اجتماعی با نگاه کردن به تلفن به جای توجه به دیگری».

کودکان و نوجوانانی که والدینشان به فابینگ دچارند بیش از دیگر گروه همسالان در خطر آسیب‏‌های روحی و اجتماعی قرار دارند. جوانان و نوجوان مبتلا به این عارضه در انتخاب دوست ناکام می‌مانند.

فابینگ اعتیاد واقعی نیست؛ اما مشکلی انگیزشی است. افرادی که تلفن‏‌های ساده دارند، به‌طور نسبی از فابینگ در امان هستند.

تأثیر فابینگ بر روابط ما

فابینگ باعث می‌شود توانایی صحبت کردن رودررو و ایجاد رابطۀ حضوری با دیگران آسیب ببیند. نقل است که بیش از سه چهارم ایرانیان تلفن هوشمند دارند؛ بنابراین ممکن است مشکل فابینگ روز به روز برای ما بدتر شود و پیامدهایش بیش از این روابط اجتماعی را گسسته و تخریب کند.

فابینگ رضایت زناشویی را به‌خصوص در آغاز ازدواج و دوران نامزدی کاهش می‏‌دهد. تنش و درگیری بر سر استفاده از تلفن دلیل این کاهش رضایت است. وجود فابینگ در روابط زناشویی به افسردگی زوجین می‌انجامد. کودکان و نوجوانانی که والدینشان درگیر فابینگ هستند تا ۶۰ درصد بیشتر دچار افسردگی، پرخاشگری، گوشه‌گیری و انزوا می‌شوند.

به باور محققان؛ «اگر شریک زندگی شما مشغول تلفن است به آن معنی است که او در آن لحظات با هم بودن چیز دیگری را بر شما اولویت می‏‌دهد و این به روابط‏‌شان صدمه می‏‌زند. این پدیده همچنین بر روابط درون خانوادگی تأثیر منفی گذاشته است و میزان تعلق و وابستگی خانوادگی اعضا را کاهش می‌دهد.

فابینگ چهار نیاز اساسی انسان شامل؛ احساس تعلق داشتن، اعتماد به نفس، زندگی معنادار و احساس کنترل داشتن را تهدید می‏‌کند. افرادی که دچار فابینگ هستند تمایل زیادی دارند تا تلفن‌شان همیشه در دسترس باشد تا با شبکه رسانه‌های اجتماعی ارتباط برقرار کنند و به این وسیله خلاء ارتباط حضوری یا رودررو را پرکنند.

چک‌کردن مداوم مطالب در شبکه‏‌های اجتماعی و به‌روزرسانی آنها و یا چک‌کردن پروفایل سایر افراد برای بیش از دو ساعت در روز از مصادیق اعتیاد به شبکه‏‌های اجتماعی است.

فرد مبتلا به فابینگ هرجا برود وسواس‌گونه و هراسان دنبال پریز می‏‌گردد تا از شارژ تلفن همراه خیالش آسوده شود و اگر پیدا نکند، به‌شدت کلافه می‏‌شود. گاه حتی به سرعت برمی‏‌گردد و آنجا را ترک می‏‌کند.

او از طبیعت‏‌گردی‏‌های طولانی هراس دارد، چون طبیعت بستر مناسبی برای شارژ تلفن همراهش ندارد. در برخی کشورها برخی از افراد قشر متمول مبتلا به این بیماری فردی را استخدام می‏‌کنند تا هنگام عبور از خیابان و انجام کارهایی که نیاز به تمرکز دارد، نقش «هوش و حواس» ایشان را بازی کند. در این مرحله بیماری فرد به مرحله عمیقی رسیده و دچار «اعتیاد مجازی» شده است.

ویدئوهای منتشرشده در اینستاگرام درباره این افراد را باید دید. فردی چنان جذب یک بازی آنلاین است که به‌ندرت سر از گوشی برمی‏‌دارد. فردی را که استخدام کرده موقع خوردن، قاشق غذا را به سمت دهان او می‏‌برد. او را از خیابان رد می‏‌کند. کارهای بانکی و شخصی کارفرمای فابینگی خود را انجام می‏‌دهد!

برای تماس‏‌های ضروری از تلفن ثابت یا یک گوشی معمولی غیرهوشمند استفاده کنید. رفتارهای آموخته شده مدتی طول می‌کشند تا از بین بروند؛ بنابراین صبور باشید و آنها را درک کنید؛ امادرضمن محکم باشید و از خواسته تان عقب نشینید.

برای مقابله با فابینگ همتی باید

علامت شماره یک مبنی بر اینکه دچار فابینگ هستیم، تلفن همراه ماست. اگر تلفن ما همیشه با ماست چون می‏‌ترسیم تماس، اعلانات یا به‌روزرسانی گوشی خود را از دست بدهیم، احتمالاً دچار فابینگ هستیم.

فرض کنید همزمان دو مکالمه یکی از طریق تلفن و یکی با شخص روبه‌رویتان دارید، شما به احتمال زیاد هیچ‌کدام از این دو مکالمه را با موفقیت انجام نمی‏‌دهید و مطمئناً فیوبPhub(دچار فابینگ) هستید.

سر میز یا سفره غذا یا دیگر موقعیت‌های اجتماعی با تلفن خود مشغول می‌شوید. قراردادن تلفن کنار بشقاب غذا علامت هشداری است که نشان می‏‌دهد به‌زودی ارتباطات خانوادگی‏‌تان دچار اختلال خواهد شد.

وقتی زمان غذاخوردن، تلفن را کنار بگذارید. گوشی خود را در حالت مزاحم نشوید یا هواپیما قرار دهید. هر وعده غذایی را به موقعیتی برای گفتگو و صحبت کردن با همسر، فرزندان، خانواده، دوستان یا همکاران تبدیل کنید و با آنها گفت و شنودی صمیمانه داشته باشید.

ممکن است ابتدا از این اجبار احساس خوبی نداشته باشید؛ اما به‌زودی با گفتگوی رودررو احساس راحتی بیشتری خواهید کرد. روزانه حداقل برای دو ساعت تلفن خود را در جایی دور از دست قرار دهید. ممکن است روزهای اول احساس کنید عضوی را از دست داده‏‌اید، مطمئن باشید هر پیام یا اعلان یا به‌روزرسانی در گوشی شما منتظر می‏‌ماند و ناپدید نمی‏‌شود.

حمیدرضا بی‌‏تقصیر فدافن کارشناس روابط عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشمر

انتهای پیام/4062/