«ابن نُقْطه»؛ محدث و عالِم رجال

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا ـ بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابوبکر معین‌الدین محمد بن عبدالغنی بن ابی بکر حنبلی (579-629ق)، ملقب به «معین‌الدین»، عالم رجال و محدث حنبلی است.

«نقطه» اسم دایه جد پدرش بود. پدر وی، عبدالغنی حافظ رجال حنبلی، از علمای معروف به ایثار و قناعت بود و در 583ق در بغداد درگذشت. ابن نقطه در 10 رجب 579 به دنیا آمد. از همان ابتدا به حدیث علاقه‌مند شد و برای استماع آن به مسافرت پرداخت و به خراسان، جبل، جزیره، شام و مصر رفت و بدین سبب شهرت وی از پدرش بیشتر شد.

از جمله مشایخ او می‌توان به عبدالوهاب بن سکینه، عمر بن طبرزد، ابوالفتح مندائی، منصور فراوی، مؤید طوسی و عبدالقادر رُهاوی اشاره کرد. کسانی نیز از این نقطه روایت کرده‌اند، مانند زکی‌الدین مُنذری، عبدالکریم بن منصور اثریف حسین بن ابراهیم اربلی، احمد بن ابراهیم فاروثی و ابوالیمن عبدالصمد بن عبدالوهاب بن عساکر.

از زندگی ابن نقطه بیش از این اطلاعی در دست نیست. تاریخ دقیق مرگ او در منابع 22 صفر 629 ذکر شده است.

از ابن نقطه آثاری به‌جا مانده که عبارت‌اند از:

1. التقیید لمعرفة الرُواة و السُنَن و المسانید، که در 1403ق در حیدرآباد دکن چاپ شده است. این کتاب ذیلی است بر کُتبی که رجال و راویان صحاح سته را ضبط کرده‌اند ولی وی رجال برخی دیگر از کُتب مشهور، یعنی راویان حدود سی کتاب از صحاح و سنن و مسانید را نیز بررسی کرده است.

2. الاستدراک، از آثار مهم ابن نقطه که ذیلی است بر کتاب الاکمال ابن ماکولا. وی در این اثر به ضبط نام‌های مشابه پرداخته است. ذیل‌هایی نیز بر این کتاب نوشته شده است که از جمله می‌توان به ذیل ابن صابونی اشاره کرد که در 1377ق در بغداد با عنوان تکملة اکمال الاکمال به چاپ رسیده است و ذیل دیگری از منصور بن سلیم که در دارالکتب مصر نگه‌داری می‌شود. نسخه خطی کتاب الاستدراک در کتابخانه ظاهریه موجود است.

3. الفوائد العوالی المنتقاة من حدیث مالک بن انس، که نسخه‌ای از آن در کتابخانه ظاهریه محفوظ است.

ابن نقطه دو اثر دیگر نیز به نام‌های الانساب و المُلتَقّط مِما فِی کتب الخطیب و غیره من الوهم و الغَلَط نیز دارد.

 انتهای پیام/4104/