وندالیسم مجازی؛ حقیقتی انكارناپذیر در شبكههای اجتماعی
گروه استان‌های خبرگزاری آنا؛ چندماهیست کرونا موجب توجه بیشتر مردم به اینترنت و شبکههای اجتماعی شده و قرنطینه این مهم را تشدید کرده است. این موضوع بازخوردهای مثبتی در حوزه کسبوکارهای اینترنتی و حوزه اطلاعرسانی و مهارتآموزی و آگاهیبخشی داشته است و در این میان شاهد برخی مسائل حاشیهای هم هستیم. به‌طور مثال برخی به هر دلیل در این فضا به دیگری توهین و بیاحترامی می‌کنند. این موضوع ورای نقد و بررسی یک مسئله در یک کانال تلگرامی یا فضای اینستاگرام و توئیتر و شبکههای اجتماعی، دارای ابعاد مختلف است.
در نقد، شاید طرفین بحث جسارتهای کلامی در حق هم داشته باشند که با چشم پوشی از آن عبور می‌کنند؛ اما گاه شاهد نوعی رفتار سازماندهی شده برای تخریب یک فرد یا مجموعه یا تفکر هستیم. شاید هم این میل به تخریب از سر نادانی باشد؛ اما هرچه هست، پدیده تخریب‌گرایی یا همان وندالیسم در فضای مجازی هم خودنمایی می‌کند.
کشور در سال‌های اخیر شاهد اعتنای زیاد مردم، گروه‌ها، احزاب و نحلههای مختلف به شبکههای اجتماعی بوده است. این توجه باعث شده تا ارگانها و نهادهای مختلف هم مایل به تجربه فضای مجازی برای بیان ایدهها، خدمات و دستاوردهای‌شان باشند، همچنان که موضوع کرونا و قرنطینه هم به این مهم دامن زده است، رقابتهای موجود در کشور نیز موجب رونق‌گرفتن انواع فعالیتهای رایج در شبکههای اجتماعی شد.
فرض کنید فردی به‌واسطه بیماری روحی یا جنون آنی با هیبتی ناشایست در خیابانی ظاهر شود، فردی برای خنده خود و سایران از وی فیلمی بگیرد و بیاجازه آن فرد، فیلمش را با کمی دستکاری در یک شبکه اجتماعی بگذارد، در این فرض ما شاهد وقوع وندال مجازی هستیم. وندال مجازی با فیلمبرداری و پخش آن، یک جنایت فرهنگی و انسانی را رقم زده است. این وندالهای مجازی مریخی یا خارجی نیستند، همین‌جا اطراف ما هستند. برخی از اینان دوست ما، همسایه ما، همشهری ما، همکار ما و چه بسا گاه اصلاً خود ما هستیم!
به‌كاربردن الفاظ و دشنام‌ها در فضای مجازی به اندازه فضای حقیقی برای صادركننده دشنام و لفظ دارای بار حقوقی است و شخص صادركننده این الفاظ باید در برابر قانون پاسخگو باشد. كاربرد این واژگان علاوه‌بر اینكه نظم عمومی را برهم می‌زند، به‌عنوان جرم قابل پیگیری است كه حتی در قانون و فقه اسلامی برای آن «حد» تعیین شده است.
در ارتباطات اجتماعی، ناسزاگفتن شامل هر نوع سخن زشت و غیرعرف است كه موجب رنجش شخص مقابل شده و تحت تأثیر آن، منفعل شود و جهل در مورد آن موجب می‌شود گاهی به شكل دوستانه بین برخی از افراد جامعه رایج شود.
خدا نكند فردی یا مجموعهای، صفحهای باز در فضای مجازی داشته باشد، آن‌وقت اگر خطای خواسته یا ناخواسته از وی سر بزند با هجوم بیامان كاربران روبه‌رو می‌شود. عدهای همیشه در صحنه، آماده كامنتگذاری در صفحات آن فرد یا مجموعه هستند، حضور آن‌لاین ایشان پرقدرت است. نقل است که درآمد خوبی هم دارند. گویا برخی به اینان پول میدهند تا به این و آن فحاشی کنند.
وندالیسم مجازی حقیقتی انكارناپذیر در شبكههای اجتماعی است، بسیاری از وندالها یا تخریبگران دارای اكانتهای تقلبی هستند. اینان به‌شدت سواد رسانه‌ای مخاطبان را تحت تأثیر رفتارهای بیامان خود قرار میدهند.
همان‌قدر كه تماشاگرنماها روی سكوی ورزشگاهها مورد نفرت همگانی هستند در فضای مجازی نیز این تماشاگرنماها گاه مورد عتاب و سرزنش قرار می‌گیرند. گاهی چهرههای سرشناس مجبور به بستن صفحات خود یا خصوصی‌كردن صفحه میشوند. وندالها دقیقاً آدمهای معمولی هستند با زندگیهای معمولی که نه دزد و نه معتاد هستند. در بسیاری از اینان نشانهای از بزه اجتماعی وجود ندارد. آنان قشری هستند که در فضای مجازی قصد تخریب فرد یا مجموعهای را دارند و با فحاشی و شایعهپراکنی و بیادبی با وجود داشتن اکانت جعلی میخواهند با توهین ردپایی از خود به جا بگذارند.
در فهم، تحلیل و مواجهه با این پدیده صرفاً در چارچوب بررسی یک یا چند مصداق نباید عمل کرد. باید این نکته را در نظر داشت که آمارها و گزارش‌های مُتقنی درباره این رفتارهای نامتعارف وجود ندارد و همین امر سبب می‌شود تا همه آنچه مطرح می‌شود فقط در حد یک گمانه‌زنی باشد. افراد در شبکههای مجازی به علت فضایی که در اختیار دارند، راحت حرف زده و سعی دارند ناشناس باقی بمانند، اینان از لحاظ روانشناسی احساس راحتی و گاه با استفاده از آزادی در چنین فضاهایی، حرفهایی را به قصد تخریب بیان می‌کنند.
نپذیرفتن تکثر فرهنگی
به باور کارشناسان؛ ساختار فضای مجازی به افراد اجازه می‌دهد که بدون رعایت برخی قواعد، حرفهای خود را مطرح کنند. یکی از مشکلات مهم جامعه ما که در فضای مجازی به این شکل بروز پیدا می‌کند، نپذیرفتن تکثر فرهنگی است. جامعه ما تحمل کمی برای پذیرش افرادی با ارزش‌ها و باورها، اعتقادات و قومیت‌های مختلف دارد و به کوچک‌ترین چیزی که مطابق میل خودش نباشد، واکنش نشان می‌دهد. به‌شدت نیازمند فرهنگ‌سازی برای ارتقای فرهنگ فضای مجازی هستیم در حالی که مسئولان از این موضوع غافلند. فرهنگ‌سازی روندی طولانی‌مدت و در متن جامعه است.
خانواده، مدرسه، گروههای مرجع، رسانهها و صداوسیما نقش پررنگی در فرهنگ‌سازی در این زمینه دارند. این آموزش‌ها را می‌توان در برنامه درسی دانش‌آموزان گنجاند. امید است که جامعهشناسان به مقوله وندالیسم مجازی توجه خاصی داشته باشند و آن را از منظر علمی بررسی و گزارش‌های تحقیقاتی را درباره کمیت و کیفیت آن تهیه و منتشر کنند. پژوهش در این زمینه ضروری است. این مهم را باید یک مسئله پنداشت. نباید به آن به چشم یک پدیده در کنار بسیاری پدیده‌های دیگر در عرصه فضای مجازی نگریست. به بیان دیگر، این رویداد باید از حالت «موضوع» به «مسئله» تبدیل شود.
شاید این رفتارهای نامتعارف وندالهای مجازی، عکس‌العملی خصمانه و کینه‌توزانه و از سر حسادت به برخی از ناملایمات، حرمان‌ها و اجحافات بیرونی و اجتماعی شایع و رایج در جامعه باشد. پیش از هرگونه برخورد سطحی، فردی و قهری این رویداد را باید به مثابه یک پدیده فرهنگی اجتماعی مورد مطالعه قرار داد. توجه به مباحثی مانند سواد فضای مجازی و اخلاق فضای مجازی بتواند تا حدی از بحرانی‌شدن این رویداد بکاهد.
حمیدرضا بیتقصیر فدافن مدیر روابط عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشمر
انتهای پیام/4103/
انتهای پیام/