«اثیرُالدین اومانی» و انتقال شعر سبک خراسانی به سبک عراقی

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا- بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است. این چراغ روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت‌به‌خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ،از جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

اثیرالدین عبدالله اومانی، شاعر پارسی‌گوی  قرن اول سده هفتم هجری قمری است.

اومانی در آخرین دهه از قرن ششم هجری در قریه اومان، از ناحیه اعلم همدان به دنیا آمد. وی در آغاز جوانی برای تحصیل به اصفهان رفت و در آنجا با بسیاری از شاعران از جمله کمال‌الدین اسماعیل، رفیع لبنانی، جلال‌الدین دهستانی، محمود قمری و رکن‌الدین قبایی ارتباط داشت. دوستی وی با کمال‌الدین به‌گونه‌ای بود که کمال‌الدین در مدح اثیرالدین قصیده‌ای سروده و اثیرالدین نیز در سوگ وی قصیده‌ای سروده است.

برخی تذکره‌نویسان اثیرالدین را شاگرد خواجه نصیر طوسی دانسته‌اند؛ از جمله دولتشاه سمرقندی، آذر بیگدلی و هدایت، اما صفا این سخن را رد کرده است. برخی منابع نیز رکن‌الدین قبایی را شاگرد اثیرالدین دانسته‌اند. با استناد به قصایدی که او در بغداد سروده است و حاکمانی چون مستنصر، خلیفه عباسی، سیلمان‌شاه ایوانی، از امرای مستعصم، را مدح می‌توان گفت که او مدتی نیز در بغداد بوده است.

در تاریخ مرگ اثیرالدین اختلاف است. حمدالله و علیشیر مرگ وی را در عهد هولاکو (حکومت: 654-663ق) دانسته‌اند ولی هدایت مرگ وی را در 656ق ذکر کرده و تقی‌الدین کاشی درگذشت وی را در 665ق دانسته است. اما قصیده‌ای از اثیرالدین درباره کشتار مردم بغداد به دست مغولان، نشان می‌دهد که وی بعد از 656ق زنده بوده؛ زیرا حمله مغول و سقوط بغداد در این سال روی داده است.

اثیرالدین مردی فاضل و شاعر بود. تذکره‌نویسان شعر او را ستوده‌اند. از مطالعه اشعارش می‌توان به این موضوع پی برد که وی در زمینه طب، ریاضی، نجوم و فلسفه نیز دستی داشته است. اثیرالدین به زبان‌های فارسی و عربی شعر می‌سرود. از اشعار عربی او چیزی در دست نیست اما دولتشاه سمرقندی به آنها اشاره کرده است. اثیرالدین، علاوه بر قصیده، در قالب‌های قطعه، رباعی و غزل نیز اشعاری دارد.

او از شاعرانی بود که در انتقال سبک خراسانی به سبک عراقی تأثیر گذاشت. شاعران پس از وی نیز به اشعار فارسی اثیرالدین توجه کرده‌اند. دولتشاه گفته است که دیوان او در عراق عجم «محترم و عزیز...، اما در خراسان متروک» بوده است. اوحدی و هدایت تعداد اشعار دیوان او را 5 هزار بیت دانسته‌اند. دیوان اثیرالدین تاکنون چاپ نشده ولی نسخه‌های خطی فراوانی از آن به‌جا مانده است.

 انتهای پیام/4104/