امامی هروی؛ کاتب هفت اورنگ جامی

به گزارش خبرنگار حوزه آیین و اندیشه گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، بارها شنیده‌ایم که گذشته چراغ راه آینده است.این چراغ، روشنگر مسیری است که به ساختن بنای تمدن ایرانی اسلامی می‌انجامد. چراغی که انوار روشنگرش حاصل تلاش صدها حکیم، هنرمند و فیلسوف مسلمان است که از قرن‌ها پیش خشت به خشت این بنای سترگ را روی هم گذاشته‌اند.

با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته‌ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال، با این انوار روشنگر چراغ تمدن و فرهنگ آشنا شویم. به این منظور هر روز صبح، بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور خواهیم کرد.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

شیخ محمد امامی هروی، خوشنویس و کاتب قرن نهم هجری قمری است. ظاهراً وی در دربار سلطان یعقوب و سلطان  رستم آق قویونلو به کتابت مشغول بوده و به همین سبب «یعقوبی» و «رستمی» رقم می‌کرده است. وی هم‌عصر سلطان علی مشهدی بود و خط نستعلیق را به مراتب از او خوشتر نوشته است.

از آثار امامی هروی پیداست که از زبردست‌ترین کاتبان خوشنویس زمان خود بوده، اما چنان که باید شهرت نیافته است. هیچ یک از کاتبان و خوشنویسان مشهور هم عصر و پیش از وی، از جمله اظهر و جعفر بایسنقری و سلطان علی مشهدی، در خوشنویسی از وی برتر نبودند؛ اما در تذکره‌ها و تاریخ‌ها از خوشنویسی او به خط نستعلیق یاد نشده است.

از مشق و کتابت امامی هروی آثار متعددی برجای مانده که همگی نشانه چیره‌دستی او در خط نستعلیق و بعضی از اقلام دیگر، مانند نسخ و رقاع و تعلیق، است. برخی آثار او بدین قرارند:

1. نسخه‌ای از انیس العاشقین به قلم نستعلیق، با تاریخ ۸۸۷ ق، که رقم «على ید العبد الفقیر المحتاج الى الملک الصمد شیخ محمد الامامی» دارد. این اثر، که در کتابخانه کاخ موزه گلستان تهران محفوظ است، از شیواترین خطوط او و خوشنویسان قبل از وی محسوب می‌شود و از گران‌بهاترین آثار اوست.


2. یک نسخه هفت اورنگ جامی، با رقم و تاریخ «کتبه العبد الفقیر الحقیر شیخ محمد بن شیخ احمد الهروی، فی تاریخ سنة تسع و تسعین و ثمانمائة»، محفوظ در کتابخانه دانشگاه استانبول؛


3. یک نسخه مثنوى اُشترنامه، به تاریخ ذی‌القعدة ۸۲۱ و رقم «بر دست اضعف عباد الملک الصمد شیخ محمدبن احسن الله احواله». بنا بر تاریخ این نسخه، در مورد تعلق این اثر به شیخ محمد امامی تردید است. عباس سرمدی در دانشنامه هنرمندان ایران و جهان اسلام چنین استدلال کرده است که با مقایسه تاریخ کتابت نسخه هفت اورنگ در ۸۹۹ ه.ق و تاریخ کتابت اشترنامه، در ۸۲۱ ه.ق و با توجه به اینکه ۷۸ سال میان کتابت این دو فاصله است، بعید به نظر می‌رسد که شخصی بتواند در سن کهولت خطی صاف داشته باشد.

از طرفی، در رقم شیخ محمدی که نسخه مثنوی اشترنامه را نوشته، عبارت «احسن الله احواله» کتابت شده است، در حالی که در بقیه رقم‌ها قبل از نام او «الفقیر» و «محتاج» آورده شده است. این مطلب نشان می‌دهد که تاریخ ۸۲۱ ق برای اشترنامه صحیح نیست. با وجود این، تا کنون شیخ محمد دیگری شناخته نشده است؛ بنابراین، این اثر جزو آثار شیخ محمد امامی درج شده است.

1. یک نسخه دیوان جامی، با رقم «کتبه العبد الفقیر الحقیر المحتاج الى رحمة الله شیخ محمد تجاوز الله»، محفوظ در مجموعه قاسم‌زاده در استانبول.


2. یک صفحه از یک مرقع، محفوظ در کتابخانه خزینه اوقاف استانبول.


3. هفت قطعه از مرقع بهرام میرزا، با رقم‌های «عبده الداعی شیخ محمد عفی عنه... و عبده شیخ محمد» و «عبده شیخ محمد عفی عنه» و «الداعی شیخ محمد عفی عنه» و «عبده الداعی شیخ محمد غفر الله ذنوبه»، محفوظ در همان کتابخانه.

انتهای پیام/4104/