مافی: ظرفیت‌های دانشگاه آزاد در حوزه ژورنالیسم علم مغفول مانده است/ فیروزی: رسالت مهم ژورنالیست علم انتقال نیازهای جامعه به دانشگاه است
به گزارش خبرنگار حوزه رسانه گروه اجتماعی خبرگزاری آنا، با توجه به گسترش فعالیت‌های علمی در کشور خبرگزاری آنا سیاست خود را در راستای توسعه و ترویج ژورنالیسم علم تنظیم کرده و قصد دارد با برگزاری سلسله نشست‌هایی به بررسی چالش‌ها و موانع توسعه آن در کشور بپردازد.
در نشست نهم بررسی چالش‌های ژورنالیسم علم که با حضور کتایون مافی خبرنگار علم و مریم فیروزی تهیه‌کننده برنامه‌های علمی برگزار شد تلاش شد به بررسی ابعاد مختلف آن بپردازد.
آنا: به نظر شما ضرورت ایجاد حوزه‌ای در روزنامه‌نگاری تحت عنوان ژورنالیسم علم چه بوده است؟
مافی: از سال ۱۹۸۰ با سیر صعودی که در جهش‌های تکنولوژیک در دنیا ایجاد شد، نیاز به افزوده شدن چنین شاخه‌ای در برنامه و فعالیت‌های روزنامه‌نگاری و خبرنگاری احساس شد و رفته‌رفته مخاطب این نیاز را می‌دید که نسبت به پیشرفت‌های علمی اطلاعات و آگاهی کسب کنند.
آنچه که ژورنالیسم علم را از سایر حوزه‌های روزنامه‌نگاری مستثنا می‌کند این است که روزنامه‌نگاری علم که به موضوعات پژوهشی و تحقیقاتی علمی می‌پردازد و تلاش دارد در آن از سطح به عمق برود.
البته من معتقدم بهره‌مندی از رویکردی که در روزنامه‌نگاری علم مورداستفاده قرار می‌گیرد تنها منحصر به علوم پایه نیست و در حوزه‌های علوم اجتماعی و انسانی نیز قابل‌استفاده است و درواقع بیش از آن‌که این حوزه از ژورنالیسم شاخه‌ای جدا باشد رویکردی متفاوت است که در سایر زمینه‌های روزنامه‌نگاری قابل‌استفاده است.
فیروزی: دو رویکرد و برداشت در فعالیت ژورنالیستی در حوزه علم وجود دارد یکی اینکه شما ژورنالیستی هستید که باید با رویکردی علمی و به‌صورت روشمند به ارائه و پوشش جنبه‌های مختلف بپردازد که در این صورت ما با وجهی از کار ژورنالیسم مواجهیم که به آن ژورنالیسم علمی گفته می‌شود و در همه حوزه‌های روزنامه‌نگاری کاربرد دارد اما وقتی‌که برداشت ما از روزنامه‌نگاری معطوف به حوزه علم یا همان science است که بیشتر بر علوم پایه تمرکز دارد و دیگر حوزه‌ها همچون علوم انسانی در آن جایی ندارد.
نکته قابل‌توجه در بحث روزنامه‌نگاری علم این است که معمولاً کسی که سیاست را دوست داشته باشد می‌تواند خبرنگار حوزه سیاسی شود و البته در بسیاری از حوزه‌های دیگر نیز این موضوع صادق است ولی در ژورنالیسم علم چنین نیست، بدین معنی که کسی که علاقه‌مند حوزه علم باشد نمی‌تواند الزاماً خبرنگار حوزه علم نمی‌شود چون زبان علم دشوار است و در فرآیند انتقال پیام اول باید بتواند به درک صحیحی از محتوای علمی برسد و در مرحله بعد نسبت به تبدیل آن به محتوای قابل‌فهم برای مخاطبان عام دارای تبحر کافی باشد بنابراین داشتن اطلاعات پایه علمی در حوزه ژورنالیسم علم امری ضروری است.
یکی دیگر از موضوعات حائز اهمیت در روزنامه‌نگاری علم اینکه ژورنالیست‌ها منبع خبری‌شان دانشمندانی هستند که بعضاً در حوزه خود متخصص و با جامعه ارتباطی ندارند و ارتباط با جامعه هم چندان برای آن‌ها از اهمیت برخوردار نیست و درصورتی‌که متوجه شوند که روزنامه‌نگار زبان تخصصی آن‌ها را متوجه نمی‌شود به توضیحاتی سطحی بسنده می‌کنند.
آنا: این که گفته می‌شود که روزنامه‌نگار علم باید اطلاعات پایه‌ای علم را در آن حوزه داشته باشد، بدین ترتیب چطور می‌توان این مشکل را مرتفع کرد؟
فیروزی: در بعضی از رشته‌های علمی مثل نجوم به‌خاطر فعالیت‌هایی که گروه‌های آماتوری انجام داده‌اند خیلی پیشرفت داشته‌ایم بنابراین در این حوزه ما با خِیل علاقه‌مندان به نجوم مواجهیم و در آن چندان نیازی به افرادی که در این رشته تحصیل کرده و یا اطلاعات پایه داشته باشند نداریم ولی در سایر حوزه‌ها ما مشکلات جدی داریم چون مروجان علم در آن رشته‌ها به اندازه کافی کار نکرده‌اند.
به نظر می‌آید که شاید ساده‌ترین راه این است که برای کسانی که در مقطع کارشناسی ارشد خبرنگاری قصد تحصیل دارند از افرادی که دارای رشته‌های علوم پایه علاقه‌مند به خبرنگاری هستند استفاده کنیم و یا برای دانشجویان روزنامه‌نگاری در مقاطع تحصیلات تکمیلی درسی را با عنوان ژورنالیسم علم تعریف کنیم و در آن این افراد را با مفاهیم اساسی علوم پایه آشنا کنیم.
مافی:
همکارم نکات ارزنده‌ای را اشاره کردند و من ضمن تأیید صحبت‌های ایشان لازم می‌دانم به این نکته اشاره کنم که آنچه مطرح شد برنامه‌ای درازمدت بود، اینکه به تدوین دروس دانشگاهی و علم‌آموزی بپردازیم.
موردی که در این میان مطرح است این است که در حال حاضر و در کوتاه‌مدت چه باید بکنیم؟ ما در حال حاضر خبرنگار علمی داریم که یا متأسفانه علوم پایه خوانده‌اند و آشنا به فنون خبرنگاری نیستند و یا اینکه خبرنگارانی هستند که آشنا به مباحث علمی نیستند، به نظر من در این راستا ما باید کارگاه‌های آموزشی کوتاه‌مدت برگزار کنیم.
نکته دیگری هم که در این زمینه می‌توانم به آن اشاره کنم این است که متأسفانه نقطه‌ضعف بزرگی که خبرنگاران ما دارند عدم آشنایی با زبان انگلیسی است. این عدم آشنایی باعث می‌شود که آن‌ها نه بتوانند این موضوعات را از مراجع و منابع معتبر دریافت و یا اشکالات خودشان را از طریق منابع علمی معتبر دنیا رفع کنند.
لازم می‌دانم به این مورد هم اشاره کنم که ما در حال حاضر با انواع تحریم‌ها ازجمله تحریم علمی مواجهیم و فقدان آشنایی کافی خبرنگاران به زبان انگلیسی باعث می‌شود نتوانیم تحولات علمی را که در کشورمان کم هم نیست به گوش جهانیان برسانیم.
آنا: یکی از موضوعات مرتبط با فرآیند انتشار اخبار و سرعت انتشار مطرح است این است که با توجه به اینکه خبرگزاری‌ها اخبار را سریع منتشر می‌کنند دیگر نیاز به حضور خبرنگار برای پوشش اخبار نیست، ارزیابی شما در این‌باره چیست؟
مافی: در حوزه‌های خبری ازجمله علم چنین رویکردی نوعی بدسلیقگی است زیرا بعضاً خبرنگاران در حاشیه آن رویداد خبری می‌توانند با افرادی که در حوزه‌های خبری مرتبط با تخصص خبرنگار حضور دارند گفتگویی اختصاصی گرفته و به سؤالات آن‌ها پاسخ دهند.
یکی از دلایلی که باعث می‌شود چنین رویکردی در خبرگزاری‌ها ایجاد شود این است که در حال حاضر فضای رسانه‌ای کشور ما تخصص گرا نیست، یعنی اینکه خبرنگاری که وارد عرصه رسانه می‌شود، خودش خیلی کم می‌تواند انتخاب کند که در کدام حوزه فعالیت کند و بیشتر به‌واسطه کمبود خبرنگار وارد یک حوزه می‌شود، این موضوع باعث می‌شود رسانه‌ها تمایلی به اعزام خبرنگاران برای پوشش اخبار نداشته باشند.
فیروزی: آنچه که در حوزه خبرنگاری دارای اهمیت ویژه است دید خبرنگاری است که با نگاه مردم عادی تفاوت دارد. این نگاه خبرنگار است که به او جایگاه می‌دهد و به‌عنوان چشم و گوش مردم می‌تواند مطالبات مردم را هدایت کند.
خبرنگاران به دلیل مشکلات عدیده همچون موظفی تولید خبر، کمبود وسیله نقلیه، بعد مسافت و ... امکان حضور در اکثر رویدادهای خبری را به‌عنوان یک فرد مستقل و بی‌طرف ندارند. یکی از رسالت‌های خبرنگاران به‌ویژه در حوزه علم آن است که بتواند با زاویه دید خاص ضمن حضور در برنامه‌های مختلف نیازهای جامعه را به دانشگاه منتقل کند و در این صورت است که ژورنالیسم علم می‌تواند اعتماد مردم را جلب کرده و خود را به‌عنوان دغدغه‌مند مخاطبانش نشان دهد.
آنا: با آمدن اینترنت و توسعه تکنولوژی‌های ارتباطی که شبکه‌های اجتماعی به‌دنبال آن مطرح شد نگاه به پیام و منبع معتبر تغییر کرد. امروز می‌بینیم که مخاطبان در جامعه ما بیش از آن‌که به منابع خبری معتبر وابسته باشند نیازهای خبری‌شان را از اشکال مختلف شبکه‌های اجتماعی در قالب‌های مختلفی تهیه می‌کنند که بعضاً اعتبار منابع و صحت‌وسقم آن در هاله‌ای از ابهام است. به‌نظر شما وظیفه رسانه‌ها برای اینکه مجدد بتوانند منبع اطلاعات مخاطبانشان به‌ویژه در حوزه علم باشند چیست؟
فیروزی: فکر می‌کنم سواد رسانه‌ای بخش اصلی سؤال شما را شامل می‌شود. اینکه ما چه‌طور تشخیص دهیم که اطلاعات‌مان را از چه منبعی باید بگیریم و یا اینکه نیازهای‌مان را از کجا باید تأمین کنیم. به‌نظر من مشکل خیلی بزرگی است که متأسفانه نگاه‌های سطحی و توده مردم را هم خیلی به سمت خودش می‌کشاند.
با توجه به اینکه شبکه‌های اجتماعی به‌سرعت پاسخ نیاز را می‌دهد و هم اینکه هر کسی با ذائقه خودش می‌تواند آن جوابی را که دوست دارد به دست بیاورد لزوم ایجاد یک دغدغه برای فعالان رسانه به ترویج سوادرسانه‌ای را روزبه‌روز بیشتر می‌کند، اما اینکه با چه سازوکاری این اهمیت باید در ذهن مخاطبان ایجاد شود صادقانه برای خود من هم یک مسئله است.
مافی:
سازوکارهای مختلفی را می‌توان در این زمینه پیشنهاد داد. یکی از سازوکارهایی که می‌شود دراین‌باره پیشنهاد داد، نوع پرداختن به خبر است. در حال حاضر یک رویه بدی که بر جامعه رسانه‌ای ما به‌خصوص خبرگزاری‌ها حاکم است سرعت انتشار خبر است.
البته در خبر سرعت انتقال خیلی مهم است ولی نباید کیفیت، جذابیت و صحت خبر قربانی سرعت خبر شود. خیلی از خبرنگاران ما در خیلی از محافل علمی برای اینکه از خبرگزاری‌های دیگر جا نمانند، بلافاصله شروع می‌کنند به نوشتن خبر بدون اینکه به روحیات مخاطب توجه کنند یا خبر را بسط و شرح دهند.
به نظر، ما در صورتی می‌توانیم از ظرفیت فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی برای ترویج علم استفاده کنیم که اجازه دهیم خبرهای کوتاه، فشرده و ساندویچی و یک‌خطی‌مان در شبکه‌های اجتماعی منتشر شود که در این صورت سرعت انتقال خبر را بالا برده‌ایم و در عوض اجازه دهیم از یک سو ژورنالیست علم ما فرصت کافی برای ساده‌نویسی محتوای علمی و شرح و بسط آن را دارا باشد و از سوی دیگر مخاطب ما نیز می‌تواند با آرامش و به‌سادگی آن موضوع علمی را درک کند.
آنا: با توجه به اینکه شبکه‌های اجتماعی گرایش به کوتاه کردن پیام در همه قالب‌ها دارند رسانه‌ها به‌ویژه در حوزه علم چطور می‌توانند از آنچه تحت عنوان قالب برای رسانه‌هایشان تعریف شده بود، استفاده کنند و به رقابت با شبکه‌های اجتماعی پرداخته و خودشان را حفظ کنند؟
مافی: به نظر من بهتر است که نگاه‌مان را به رسانه در ایران عوض کنیم. اینکه مثلاً فلان چارچوب برای خبر تعریف شده را باید تغییر دهیم و به خلاقیت و نوآوری روی بیاوریم.
اگر بخواهیم در ارتباط با این موضوع به رسانه‌های مکتوب اشاره کنیم به نظر می‌رسد باید ضمن توجه مخاطبان به شبکه‌های مجازی به‌جای تکرار اخباری که در مدت زمان کوتاهی میان مخاطبان دست‌به‌دست می‌شود با زبان خوب و ساده به چرایی و چگونگی بپردازند.
فیروزی:
در رقابت بین رسانه‌ها شاید یک مقداری سرعت تغییر باید یک مقدار زیاد شود. در ابتدا رسانه‌های مکتوب بود که برای اینکه بر روی گیشه بیایند برای خودشان قواعد و قوانینی داشتند ولی با آمدن رادیو و تلویزیون آن بازار منحصربه‌فردشان دچار تغییر شد. تحولات در آن زمان خیلی کُند بود اما امروزه اگر شما نگاه کنید با آمدن گوشی‌های هوشمند و سرعتی که در انتقال پیام دارند شرایط به‌سرعت تغییر داده است.
تفاوت عمده‌ای که در طراحی پلتفرم‌های رسانه‌های جدید به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی اتفاق افتاده این است که به‌موازات تعاریفی که از مغز انسان به دست آمده طراحی شده‌اند. رسانه‌های جدید در فرآیند مخاطب‌شناسی‌شان دیگر نه خودآگاه مخاطب را بلکه ناخودآگاهش را هدف می‌گیرند در این صورت دیگر شما براساس عقل و منطق یک رسانه و یا محتوا را انتخاب نمی‌کنید.
توجه تکنولوژی‌های رسانه‌ای به علوم شناختی و تمرکز بر ذهن خودآگاه و ناخودآگاه نشانگر آن است که ما به‌عنوان فعالان رسانه‌ای باید از آن فضای لَخت و کُندی که چه در آموزش رسانه و چه در استفاده در ابزار جدید به وجود آمده فاصله گرفته و دانش و آگاهی‌مان را در این زمینه به‌سرعت افزایش دهیم.
آنا: با توجه به اینکه خبرگزاری آنا رسانه‌ای است که از درون یک جامعه علمی (دانشگاه آزاد اسلامی) بیرون آمده و به‌طور بالقوه از ابزار لازم برای ترویج علم و توسعه ژورنالیسم علم در جامعه بهره‌مند است، چطور می‌تواند از این ظرفیت خود در این راستا بهره ببرد؟
فیروزی: وصل بودن به یک منبع پژوهشی و آموزشی و ذهن‌های خلاق و علاقه‌مند و پرانرژی دانشگاه، یک منبعی است که قیمت ندارد و می‌تواند شما را به یک دریایی از امکانات وصل کند. در دانشگاه هم‌زمان بچه‌هایی حضور دارند که در رشته‌هایی همچون هوش مصنوعی، رشته‌های مختلف فناوری اطلاعات، بیوتکنولوژی و علوم مغزی تحصیل می‌کنند و جالب این است که بسیاری از آن‌ها به حوزه رسانه هم علاقه‌مند هستند این افراد درواقع به‌نوعی همکاران شما هستند.
همکاری و تعامل این افراد با شما می‌تواند شرایط را برای یک ارتباط بین‌رشته‌ای فراهم کند تا بتوانید با توجه به رسالتی که به‌عنوان یک رسانه دانشگاهی دارید فعالیت کنید.
مافی:
خیلی از ظرفیت‌های دانشگاه آزاد اسلامی متأسفانه مغفول مانده و همه به چشم خاصی به این دانشگاه نگاه می‌کنند. مثلاً خود من به‌شخصه نمی‌دانستم که یکی از قوی‌ترین ظرفیت‌های گروه رباتیک کشورمان در دانشگاه آزاد اسلامی فعالیت می‌کند و این در حقیقت نکته‌ای است که خبرگزاری آنا می‌تواند با پژوهشگران و بچه‌های فعال این دانشگاه صحبت کند و ضمن معرفی آن‌ها، توان و استعدادهای آن‌ها را مشخص کند و چهره خیلی بهتری از امروز دانشگاه را به مردم نشان دهد.
آخرین مطلبم هم این است که بهتر است وقتی می‌خواهیم از ظرفیت دانشگاه برای تبیین علم در میان مردم استفاده کنیم، از سلیقه مردم غافل نشویم؛ یعنی نکته‌ای که ما متأسفانه اکثر اوقات آن را نادیده می‌گیریم چون اولویت ما در تعیین انتشار اخبار علمی منابع خارجی است.
اگر ما بیاییم در حوزه ژورنالیسم علم به‌جای توجه به رخدادهای علمی مهم دنیا که شاید چندان به‌عنوان دغدغه جامعه ما نباشد به مسائلی همچون ریزگردها، آلودگی هوا و آنچه که برای مردم باعث نگرانی است متمرکز کنیم بیشتر می‌توانیم علم را به درون جامعه برده و به اهمیت و کاربرد آن در زندگی روزمره بپردازیم.
انتهای پیام/4105/پ
انتهای پیام/