«ابن قَلانِسی»؛ روایتگر تاریخ  دمشق

به گزارش خبرنگار حوزه آیین و اندیشه گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری آنا، تاریخ ایران و تاریخ اسلام را اگر نیک بنگریم، گستره‌ای سراسر افتخار به همراه دستاوردهای مختلف را خواهیم دید. ستاره‌های گوناگونی در این آسمان بی‌انتها می‌درخشند که برخی همچون ستاره قطبی یا ثریا نام‌آشنایند، برخی چون خورشید برای همه نمایان هستند و برخی هم مثل دریایی از انجم ناشناخته آسمان بالای سرمان، به‌جز چند محقق و تاریخ‌دان کسی آن‌ها را نمی‌شناسد.

اما به‌راستی در پس این نور بیش و کم که از این ستاره‌ها به ما می‌رسد چه داستانی نهفته است؟ بهتر بگوییم در ورای یک نام از مشاهیر تاریخ ایران و اسلام که فقط به گوش ما می‌آید چه دریایی از دانش گسترده است؟ تا کی باید هر روز صبح تقویم تاریخی را بشنویم که بیشتر داده‌هایش بر مبنای تاریخ غرب استوار است؟ چرا نباید رجوع مناسبی به تاریخ ایران و اسلام داشته باشیم؟

به همین بهانه  با شما مخاطب گرامی قراری گذاشته ایم تا هر روز به بهانه عددی که تقویم برای تاریخ آن روز به ما نشان می‌دهد، به زندگی یکی از مشاهیر و بزرگان تاریخ کهن ایران و اسلام مختصر اشاره‌ای کنیم تا بتوانیم پس از یک سال با شمار بالایی از ستارگان این آسمان پرفروغ آشنا شویم. هر روز صبح در ابتدای کار بخشی از تاریخ کهنمان و افتخارات آن را مرور کنیم و به خود مباهات کنیم که عضوی کوچک از جامعه بزرگ ایران و اسلام هستیم.

هر روز صبح در ابتدای کار بخشی از تاریخ کهن خود و افتخارات آن را مرور کنیم و به خویشتن مباهات کنیم که عضوی کوچک از جامعه بزرگ ایران و اسلام هستیم.

برای خوشه‌چینی از این خرمن دانش و فرهنگ، جلد اول کتاب «تقویم تاریخ فرهنگ و تمدن اسلام و ایران» تألیف دکتر علی‌اکبر ولایتی که به سال ۱۳۹۲ در انتشارات امیرکبیر به زیور طبع آراسته شده، بهره برده‌ایم.

ابویعلیٰ حمزه بن اسد بن علی بن محمد تمیمی، ملقب به «ابن قلانسی»، «الرئیس الاجل» و «الشیخ العمید» و «عمیدالدین»، مورخ، ادیب و دیوان و دیوان سالار دمشقی در سده ششم هجری قمری است.

شرح و جزئیات ولادت و حیات و ممات وی و نیز، نام و نشان اساتید و شاگردان محتملش در تذکره ها و شرح حال های شناخته شده نیامده و اگر هم بوده، شوربختانه همچون بسیاری از معارف تاریخی دیگر، شاید برای همیشه، بر ما پنهان بماند؛ چراکه امروز، دستمان تهی از بسیاری از نسخ خطی گذشته است و این کتابها در رهگذر تاریخ و در میان جنگ ها و آشوبها، هرکدام به طریقی مفقود شده اند. اما جایگاه علمی و عمق بینش وی را از مطالعه و غور در آنچه از خود او برجای مانده، می توان به روشنی دریافت.

 از آنجا که سن وی را هنگام مرگ بیش از 80 سال گفته اند،پس احتمالاً تولد او پیش از 475 ه.ق بوده است. وی در آغاز جوانی در پی فراگیری دانش های زمان خود و هنرهایی چون خوشنویسی بود.

او از «سهل بن بِشر اسفرایینی» و «ابواحمد حامد بن یوسف تفلیسی» حدیث روایت کرده است. وی شاعر نیز بود و اشعاری از او در برخی منابع ذکر شده است.

ابن قلانسی دوبار «ریاست دمشق» را عهده دار بوده، اما خود در کتابش بدان اشاره ای نکرده است. احتمالا ابن قلانسی تا پایان عمر در دیوان انشای دمشق مقامی داشته است. وی و خاندانش دارای فضل و ادب و از بزرگان دمشق بودند؛ چنان که برخی از شاعران هم عصرشان آنان را ستوده اند. خاندان ابن قلانسی در دمشق و مصر ریاست داشتند. ریاست آنان در دمشق تا سده هشتم هجری قمری نیز ادامه داشته است.

ابن قلانسی در 555 ق/ 1160 م در دمشق درگذشت و در «قاسیون» به خاک سپرده شد.

اثر شناخته شده ابن قلانسی، «مذیل التاریخ الدمشقی» یا «ذیل تاریخ دمشق» یا «الذیل فی تاریخ دمشق» است. نسخه این کتاب در دو بخش است. این دو بخش اگرچه به دنبال هم هستند، اما از نظر روش نگارش رویدادها و فصل بندی ها با یکدیگر تفاوت دارند. بخش نخست از رویدادهای 363 ق آغاز می شود و تا 441 ق ادامه می یابد. بخش دوم رویدادهای 448 تا 555 ق را در بردارد.

بخش اول و به ویژه بخش دوم آن به رغم زندگی طولانی نویسنده در دمشق فقط در بردارنده تاریخ آن منطقه نیست و در آن گزارش های بسیاری از ایران، مصر و عراق دیده می‌شود؛ از جمله درباره اخبار شام و جنگ های صلیبی. نثر این کتاب ادبیانه و مسجع، اما بسیار روان و دلنشین است که نشان از توانایی نویسنده آن دارد.

 انتهای پیام/4104/