احیای بیولوژیکی قزل آلای خال قرمز در رودخانه هراز

به گزارش خبرنگار حوزه محیط زیست گروه اجتماعی خبرگزاری آنا، تجربه نشان داده که مدیریت و حفاظت از محیط زیست در دنیای امروز به‌صورت سازه‌ای و یا از طریق شیوه‌های حاکمیتی منسوخ شده است و در پیش گرفتن چنین روشی شاید در کوتاه‌مدت به نتیجه برسد ولی قطعاً در درازمدت نتیجه مثبتی را برای محیط زیست به‌دنبال نخواهد داشت.

به‌عنوان نمونه اگر شما در مجموعه‌ای به‌عنوان متولی احیای یک تالاب یا دریاچه در تلاش هستید تا با اجرای سبک‌های دستوری و قدرت حاکمیتی به هدفتان برسید شاید بتوانید در یک بازه زمانی به لطف بارش‌های فراوان و یا طرح‌های انتقال سطح تراز آن را بالا بیاورید ولی در صورتی‌که جامعه‌ای که این طرح را در آن پیاده می‌کنید از اهمیت آن آگاه نباشد و منفعتی از آن نبرد سعی می‌کند از طریق روش‌های غیرمجاز همچون حفر چاه برای استحصال آب مورد نیازش طرح را با شکست مواجه کند.

این در حالی است که روش جایگزین برای شیوه مدیریت محیط زیست که در بیشتر کشورهای دنیا رواج دارد مدل شیوه مدیریت مشارکتی است و مهم‌ترین کارکردش آن است که با برنامه‌ریزی‌های اجتماعی علاوه بر حفظ محیط زیست، منافع مردم و ذینفعان جامعه محلی هم در آن دیده شده است و حضور مسئولانه آنها در کنار نظارت حاکمیتی، تهدیدهای عمرانی، توسعه‌ای، رشد سکونتگاه‌ها و بهره‌برداری‌ها را رفع می‌کند.

چندی است که سازمان حفاظت محیط زیست در تلاش است تا با در پیش گرفتن الگوی مدیریت مشارکتی و بهره گرفتن از ظرفیت سمن‌ها بتواند گام مؤثری را در راستای حفظ اکوسیستم‌های طبیعی بردارد.

یکی از این طرح‌ها که اخیراً از سوی سازمان حفاظت محیط زیست رسانه‌ای شد پروژه در حال اجرا در دریاچه امام‌زاده علی (بخشی از رودخانه حفاظت‌شده رود هراز) است.

دریاچه امامزاده علی (پشنگ) در نزدیکی آب اسک در جاده هراز و حدود ۸۰ کیلومتری تهران واقع شده و تا پیش از زلزله سال 1377، بخشی از مسیر کم‌عمق و کم‌عرض رودخانه هراز بود که زمین لرزه و رانش کوه باعث ایجاد یک دریاچه مصنوعی در آن منطقه شده است.

طول دریاچه امامزاده علی در حدود ۷۰۰ متر و عرض آن نیز تقریباً ۱۳۰ متر است.

رود هراز محل زیست نوعی گونه بومی قزل‌آلا به نام خال‌قرمز است ولی به‌دلیل عدم صرفه اقتصادی برای پرورش آن، کارگاه‌های پرورش ماهی در این منطقه اقدام به پرورش نوعی قزل‌آلا به‌نام رنگین کمان می‌کنند و با توجه به این‌که این گونه به زیست بوم منطقه تعلق ندارد در صورت ورود به رودخانه به‌عنوان گونه مهاجم برای محیط طبیعی محسوب خواهد شد.

فرار برخی از این ماهی‌های قزل‌آلای رنگین‌کمان از کارگاه‌های پرورش ماهی به درون رودخانه در گذشته مشکلاتی را برای گونه قزل‌آلای بومی یعنی خال قرمز به‌وجود می‌آورد که از آن جمله می‌توان به کاهش منابع غذایی و همچنین تداخل ژنتیکی آنها اشاره کرد.

با توجه به این مسأله، سازمان محیط زیست برای حفظ گونه بومی در منطقه رود هراز با همکاری مجموعه‌ای تحت عنوان انجمن ماهیگیران غیرحرفه‌ای که بهره‌برداران آن از مردم بومی است، تلاش کرده تا با در نظرگرفتن ساز‌و‌کاری که از سوی سازمان حفاظت محیط زیست تدوین شده است ماهی‌های قزل‌آلای رنگین کمان را به‌عنوان گونه رقیب غذایی نوع بومی از رودخانه خارج کند.

علی عبادی، مدیر انجمن ماهیگیران غیرحرفه‌ای در ارتباط با عملکرد این مجموعه می‌گوید: محدوده فعالیت ما حدود 22 کیلومتر از پایین سد لار به‌علاوه انشعابات فرعی آن تا انتهای مرز حفاظت شده در روستای گزنک است که در این محدوده ما در طول سال به‌جز دو ماه تخم‌ریزی ماهیان در آبان و آذر، یک برگ مجوز انتفاعی برای صید ورزشی ماهی‌ از سوی سازمان حفاظت محیط زیست دریافت می‌کنیم و براین اساس مجوز روزانه در محدوده دریاچه 30 پروانه و در خارج از محدوده دریاچه 40 مجوز صید ماهی صادر کنیم.

وی خاطرنشان کرد: هر فرد با هر پروانه می‌تواند 4 قطعه ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان (به‌عنوان گونه مهاجم) را صید کرده و در صورتی‌که ماهی‌ کمتر از 20 سانتی‌متر طول داشت جزو آمار فرد حساب نمی‌شود و در صورتی‌که صیاد ماهی خال‌قرمز که به‌عنوان گونه بومی محسوب می‌شود را صید کند می‌بایست ضمن اندازه‌گیری طول و وزن آن با ارائه مستندات در رودخانه رهاسازی کند.

مدیر انجمن ماهیگیران غیرحرفه‌ای در ارتباط با گزارش عملکرد این مجموعه اذعان می‌کند، این شرکت از سال 1388 که به بحث مشارکت و حفاظت وارد شده و از سال 1391 که شروع به بهره‌برداری کرده 4هزار و 463 قطعه ماهی قزل‌آلای خال قرمز را از آب خارج و مجدداً رهاسازی کرده و 9 هزار و 110 قطعه ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان (به‌عنوان گونه مهاجم) بعضاً با وزن 11 کیلوگرم را صید کرده است.

بنابر اظهارات علی زمانی، کارشناس آبزیان دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست، تقریباً در 15 سال گذشته به‌واسطه بی‌توجهی به زیست بوم منطقه، رودخانه هراز از سوی سازمان حفاظت محیط زیست برای زیست ماهی بومی قزل‌آلای خال قرمز، مُرده محسوب می‌شد ولی مجموع اقدامات صورت‌گرفته باعث رشد قابل ملاحظه در تعداد ماهی‌های بومی (خال قرمز) شده است.

وی ادامه داد: از سال 1388 به‌طور سالیانه این منطقه را رصد می‌کنیم که در آن زمان میزان خال‌قرمزها نزدیک به صفر بود ولی در 10 روز گذشته که نمونه‌برداری سالانه را انجام دادیم درصد جمعیتی ماهی خال قرمز (بومی) به رنگین‌کمان 80 به 20 و در مناطقی 100 درصد خال قرمز بود.

مجید خرازیان مقدم، مشاور معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست هم در ارتباط با رویکرد سازمان حفاظت محیط زیست در این منطقه می‌گوید: شاید ایده‌آل‌ترین روش در مبارزه با گونه‌های غیربومی و مهاجم این باشد که از طریق نظارت سازمان شیلات کارگاه‌های پرورش ماهی ساماندهی شوند تا دیگر شاهد این‌دست از اتفاقات نباشیم ولی با توجه به نبود نظارت کافی ما به روش مبارزه بیولوژیک روی آوردیم تا از طریق صید گونه‌های مهاجم که از کارگاه‌های پرورش ماهی فرار می‌کنند بتوانیم از گونه بومی و در معرض خطر منطقه حفاظت کنیم.

با توجه به این‌که شرکت‌های خصوصی و یا سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها) امکانات چندانی برای حفاظت از مناطق زیست محیطی ندارند، قطعاً برای مشارکت در حفاظت نیازمند حمایت سازمان حفاظت محیط زیست هستند.

در این خصوص کوروس ربیعی، رئیس اداره نظارت بر حیات وحش محیط زیست مازندران اظهار کرد: از محدوده 22 کیلومتری از پایین سد لار به‌علاوه انشعابات فرعی آن تا انتهای مرز حفاظت شده در روستای گزنک، 10 کیلومتری که تجمع کارگاه‌های پرورش ماهی در آن زیاد است توسط انجمن ماهیگیران غیرحرفه‌ای مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد و با توجه به کمبود امکانات این مجموعه، حمایت‌هایی از لحاظ زباله‌های تولیدی و آموزش‌های لازم از طریق سازمان حفاظت محیط زیست انجام می‌گیرد.

وی خاطرنشان کرد: محدوده فعالیت این مجموعه از تونل تکاور 2 تا انتهای دریاچه است و فعالیت‌های حفاظتی و تلاش‌ها در راستای حفظ ماهی گونه بومی بسیار موفقیت‌آمیز بوده و باعث شده تا میزان پراکندگی ماهی‌های خال‌قرمز (بومی) در سطح وسیعی از رودخانه افزایش پیدا کند.

نکته قابل توجه در این طرح این است که مجری این طرح علاوه بر اجرای برنامه‌های حفاظتی و بهره‌برداری تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست برنامه‌های آموزشی را برای صید ورزشی برگزار می‌کند و حتی بر طعمه‌هایی که از سوی صیادان ورزشی استفاده می‌شود را نیز نظارت می‌کند تا مبادا با استفاده از طعمه‌های غیراستاندارد سبب ایجاد قارچ و یا آلودگی‌ها در بدن ماهی خال‌قرمزی (بومی) شود که مجدد در رودخانه رها می‌شود.

حمید ظهرابی معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در ارتباط با طرح احیای بیولوژیکی گونه بومی ماهی قزل آلا در رودخانه هراز گفت: آنچه در این منطقه اجرا شده نمونه موفقی از یک محافظت مشارکتی است، موضوعی که باعث می‌شود حفاظت توأم با بهره‌برداری و ایجاد منفعت برای جامعه محلی باشد.

وی براین باور است که زمانی محافظت پایدار می‌شود که با مشارکت مردم همراه باشد و این موضوع باعث می‌شود هم حفاظت بهتر باشد، هم تحقیقات در فرآیند صحیح‌تری انجام شود و در کنار آن از طریق فراهم کردن اوقات فراغت افراد علاقه‌مند به صیادی، درآمدی هم برای جامعه محلی ایجاد شود.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست افزود: در راستای فعالیت‌های دوستان ما با نظارت سازمان حفاظت محیط زیست در سال گذشته 3 هزار و 800 پروانه صید ورزشی و امسال نیز تاکنون مجوز 3 هزار و 100 مجوز صید صادر شده است.

ظهرابی اذعان می‌کند: در صورتی‌که ما بتوانیم امکان بهره‌برداری پایدار را برای جامعه محلی فراهم می‌کنیم به‌طور مستقیم به حفاظت پایدار منطقه نیز کمک خواهد شد.

شایان ذکر است حفاظت مشارکتی و جذب مشارکت‌های جوامع محلی تنها در صورتی مثمر ثمر خواهد بود که که با هماهنگی سایر دستگاه‌ها و مجموعه‌های دولتی و غیردولتی باشد، بدین معنی که هر قدر میزان تعامل میان سازمان حفاظت محیط زیست با مردم در طرحی مانند طرح فوق‌الذکر زیاد باشد ولی با همکاری سایر دستگاه‌ها همراه نباشد شکست آن محتمل است و این موضوع خود را در رهاسازی پساب‌ها و نخاله‌های شرکت‌های راه‌سازی در بالادست رودخانه و یا کارشکنی کارگاه‌های پرورش ماهی در پرورش گونه‌هایی که به زیست‌بوم محلی آسیب می‌زند منجر شود.

انتهای پیام/4105