اثر علمی باید توانایی تأثیر بر زندگی بشریت را داشته باشد

گروه دانشگاه خبرگزاری آنا-هانا حیدری؛ جایزه مصطفی که هر دو سال یک بار به دانشمندان و پژوهشگران برتر جهان اسلام اعطا می‌شود، نشان عالی علم و فناوری در جهان اسلام است. این جایزه به نام حضرت محمد (ص) بنیانگذار اسلام و به دلیل تأکید ایشان بر ترویج علم و دانش، به نام مصطفی نامیده شده که یکی از القاب پیامبر اسلام و به معنای برگزیده است.

جایزه مصطفی 500 هزار دلار است که از طریق وقف دارایی‌های مؤسسات بزرگ اقتصادی و دانش‌بنیان، سرمایه‌گذاران و عموم مردم تأمین می‌شود که علاقه‌مند به رشد علمی و فناوری در جوامع اسلامی هستند.

سیدعلی عمرانی رئیس کارگروه جایزه مصطفی درباره دوره سوم مسابقه که آبان سال جاری برگزار می‌شود و چالش‌ها و مشکلاتی که برای حضور مهمانان خارجی  وجود دارد و همچنین برنامه‌های آینده بنیاد برای توسعه و رشد علمی کشور  صحبت کرد.

در ادامه مصاحبه ما را با رئیس کارگروه جایزه مصطفی می‌خوانید:

آنا: نتایج سومین دوره جایزه مصطفی چه زمانی اعلام می‌شود؟

عمرانی:  مرحله داوری جمعی آثار علمی ارائه‌شده به سومین دوره مسابقه مصطفی  به پایان رسیده و در  حال حاضر در مرحله داوری نهایی قرار دارد. نتایج رسمی بعد از ارائه به شورای سیاست‌گذاری اعلام می‌شود. داوری نهایی تا تیر و مرداد طول می‌کشد، بنابراین اعلام نتایج نهایی اواخر مهر یا اوایل آبان اعلام خواهد شد.

آنا: یکی از مشکلاتی که جشنواره‌ها و مسابقات بین‌المللی با آن روبه‌رو هستند دعوت از مهمانان خارجی است، آیا بنیاد مصطفی چاره‌ای برای این امر اندیشیده است؟

عمرانی: جامعه مخاطب جایزه مصطفی دانشمندانی هستند که در جهان اسلام فعالیت می‌کنند. بسیاری از دانشمندان شرقی با کشورهای غربی ارتباط دارند و ممکن است به واسطه سفر به ایران ملاحظاتی و مشکلاتی را برای آنها به وجود بیاورد. با این حال شمار دیگری وجود دارند که درگیر این محدودیت‌ها نیستند.

البته تدبیری برای رفع این قضیه باید اندیشیده شود و باید راهکاری برای آن پیدا کنیم. در اسفندماه سال گذشته برنامه استپ را در پاکستان برگزار کردیم و دغدغه این را داشتیم که مدعوین می‌توانند در برنامه حضور پیدا کنند یا خیر.

مهمان‌ها ملاحظات خاصی را به ما اعلام کردند؛ بنابراین این مسئله که نشست با چه کیفیتی برگزار می‌شد نیاز به تدبیر و برنامه‌‌ریزی داشت. اقداماتی را در پاکستان اعمال کردیم که باعث شد نشست استپ با کیفیت خوبی برگزار شود و ریزش‌ دانشمندان به قدری نبود که برنامه را تحت تأثیر قرار بدهد. طبیعتاً در تهران کار مقداری سخت‌تر خواهد بود اما امیدواریم که مشکلات جدی به وجود نیاید.

آنا: استپ امسال هم برگزار می‌شود؟

عمرانی: قطعاً برگزار می‌شود و امسال به صورت جدی‌تری انجام خواهد شد. این نشست مخاطبانی از حوزه سیاست‌گذاری علم و فناوری و  محققان و پژوهشگران این حوزه خواهد داشت. از مدیران مراکز علمی و فناوری برای حضور در این نشست دعوت خواهد شد. اصحاب رسانه نیز حضور خواهند داشت. یکی از برنامه‌های امسال این است که  موضوع ترویج و انعکاس مسائل و دستاوردهای علم‌ و فناوری و چالش‌های آن را  با همفکری رسانه‌ها جلو ببریم.

امیدواریم از کشورهای مختلف مدعوینی داشته باشیم. این نشست در کنار پرداختن به مسائل علمی، موضوعات فناوری را هم دربر می‌گیرد. دانشجوها و دانشگاهیان بیشتری باید درگیر استپ شوند. اقداماتی صورت گرفته تا مشارکت جامعه علمی بیشتر شود. جلساتی هم با بخش‌های مختلف دانشگاهی و دانشگاه‌ها داشتیم که امیدواریم این دوره را از دوره‌های قبلی متفاوت‌تر کند.

آنا: میزبانی امسال استپ با کدام کشور است؟

عمرانی:‌ هم‌زمان با مراسم اعطای دوره سوم جایزه مصطفی، استپ 6 را در ایران برگزار می‌کنیم. برنامه‌ریزی‌ها برای استپ هفت، هشت و 9 هم در حال انجام است که در کشورهای دیگر برگزار خواهد شد. برخی از کشورها برای میزبانی اعلام آمادگی کرده‌اند و  در حال رایزنی هستیم تا شرایط و سطح دانشگاه‌های میزبان در این کشورها را ارزیابی کنیم. همزمان در حال بررسی موضوعاتی هستیم که اولویت کشورهای اسلامی و کشور میزبان است تا تصمیم‌گیری برای میزبانی استپ‌های آتی را انجام دهیم.

آنا: نشست آشنایی صنایع با دستاوردهای دانشمندان جهان اسلام (ایسا)  چه زمانی برگزار می‌شود؟

عمرانی: ایسا هم در برنامه‌ریزی‌‌های امسال بنیاد مصطفی هست. هدف این است که 25 شرکت دانش‌بنیان برآمده از دانشگاه‌ که توسعه و تحقیق قوی دارند و متولیان آنها از اعضای هیئت علمی، دانشمندان یا پژوهشگران جوان هستند در نشست امسال حضور پیدا کنند تا بستری برای حل مشکلات حوزه توسعه محصول، توسعه بازار یا سرمایه‌گذاری ایجاد شود.

بدین ترتیب استادان و اعضای هیئت علمی می‌توانند راهکاری که برای حل مسائل کشور خودشان پیدا کرده‌اند، را در ایسا ارائه دهند تا کشورهای اسلامی دیگر هم بتوانند برای حل مشکلاتشان از همان راهکار استفاده کنند یا آن را با توجه به مشکل موجود تغییر دهند.

تجربه دوره‌های قبلی اهدای جایزه و ایسای اول در تهران، عمان و بعد در پاکستان، تجربه‌های خوبی بود که کار را تکمیل کرد. امیدواریم توفیقات بهتر و جدی‌تر در تهران حاصل شود. ایسای چهارم هم‌زمان با استپ 6 و دوره سوم جایزه مصطفی برگزار خواهد شد. 

آنا: از دور بعدی رقابت علمی کنز بگویید

عمرانی: امیدواریم که بتوانیم فراخوان کنز را از مهر ماه شروع کنیم تا طی 6 تا هفت ماه دومین رقابت علمی کنز نیز برگزار شود. در تلاش هستیم تا زمینه مشارکت بیشتر کشورهای مختلف را فراهم کنیم. برای زمینه‌‌سازی مناسب به  زمان نیاز است و هم‌زمان در حال انجام فاز دوم رقابت علمی کنز دوره اول هستیم که درواقع یک فرآیند نسخه‌پیچی برای طرح‌های برجسته است.

گروه‌های مجربی روی این قضیه کار می‌کنند، طی جلسات مختلف با افراد صاحب طرح مصاحبه‌ می‌کنند تا در انجام مراحل تجاری‌سازی به آنها کمک کنند. پیشنهادهای مؤثری به صاحبان طرح داده می‌شود که درواقع مکتوبه‌ای برای استفاده بهتر و بیشتر از ظرفیت سرمایه‌گذاران و صنایع موجود است.

بدین ترتیب در کنار انجام فاز دوم رقابت علمی کنز دوره اول، در حال آمادگی و زمینه‌سازی برای رقابت علمی کنز دوره دوم هستیم. هنوز مشخص نیست که اختتامیه  دور دوم رقابت کنز چه زمانی برگزار می‌شود اما امیدواریم  اوایل سال 99 یا اواخر سال 98 صورت بگیرد.

آنا:  دانشمندانی که امسال برای جایزه مصطفی معرفی شدند از چه کشورهایی هستند و آیا دانشمندان ایرانی هم حضور دارند؟

عمرانی: تعداد کشورها را به صورت دقیق نمی‌دانم. قطعاً دانشمندان ایرانی هم حضور دارند. ایران جزء کشورهای تاپ حوزه علم و فناوری در جهان اسلام است و در دنیا هم رتبه‌های خوبی در حوزه‌های مختلف کسب کرده است. 

آنا: تنها کشورها و پژوهشگاه‌های عضو بنیاد مصطفی می‌توانند نامزد معرفی کنند؟

عمرانی: محدود به تعداد کشورها و پژوهشگاه‌های عضو نیستیم و از مجموعه‌های دیگر هم مشارکت داشته‌ایم. مجموعه‌هایی که دارای اعتبار علمی هستند هم می‌توانند برای جایزه مصطفی نامزد معرفی کنند. اعتبار علمی یک‌سری مجموعه‌ها قبلاً بررسی شده است بنابراین اعتبار علمی‌ مجموعه‌های دیگری که نامزد معرفی می‌کنند، باید بررسی شود، سپس نامزد قبول شود.

پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌هایی که قبلاً در لیست بودند می‌توانند نامزد خودشان را معرفی کنند. مجموعه‌های دیگر هم می‌توانند درخواست بدهند یا نامزد معرفی کنند تا به لیست اضافه شوند. هیچ محدودیتی برای معرفی نامزد از سوی مجموعه‌های دیگر  وجود ندارد.

آنا:  چهار برنده قبلی جایزه مصطفی برنامه‌ای برای شرکت در مراسم امسال دارند؟

عمرانی: برندگان دوره‌های قبل جایزه مصطفی در برنامه‌های بین‌المللی‌ بنیاد شرکت می‌کنند. با توجه به موضوع نشست‌ها و برنامه‌های کاری‌شان سعی می‌کنند در مراسم‌های بین‌المللی بنیاد مصطفی حضور داشته باشند. برای مثال در استپ پاکستان که با موضوع سلامت برگزار شد، پروفسور جکی  یینگ حضور پیدا کردند.  در دوره قبلی نیز که در عمان  برگزار شد، پروفسور امین شکراللهی و جکی یینگ نیز شرکت کردند. در مراسم‌های امسال بنیاد مصطفی نیز حضور برگزیدگان دوره‌های قبل را خواهیم داشت، در عین اینکه برگزیدگان دوره سوم هم به این جمع اضافه خواهند شد.

آنا: جایزه مصطفی در هر دوره از دو دانشمند تقدیر می‌کند، سیاستی وجود ندارد که یک برنده از دانشمندان خانم و دیگری از آقایان انتخاب شود؟  

عمرانی: در جایزه مصطفی داوران و کارگروه علمی حساسیت زیادی روی شاخص‌های علمی دارند و تاکنون نگاه سهمیه‌ای به مدل‌های داوری نفوذ نکرده است. در عین حال بنیاد باور دارد که بانوان نقش مؤثری در ارتقای علم و فناوری دارند. استپ پنجم در پاکستان با رویکرد نقش بانوان در توسعه علم و فناوری در جهان اسلام طراحی و برگزار شد؛ اما سهمیه‌ای برای دانشمندان براساس جنسیت‌شان وجود ندارد. بنابراین نامزدها بدون نگاه سهمیه‌ای زن یا مرد بودن بررسی می‌شوند تا در نهایت فارغ از ملاحظات اینچنینی هر کدام به مراحل نهایی دست پیدا کنند.  

آنا: سیاست‌های شاخص علمی بنیاد مصطفی برای ارزیابی نامزدها چیست؟

عمرانی: شاخص‌های ارزیابی سه پایه اصلی دارد. ابتدا خود اثر که باید شاخص و مؤثر باشد، در لبه‌های دانش باشد، تحولی ایجاد کرده یا در یک مقطعی از زمان تحولی ایجاد کرده یا ظرفیت ایجاد تحولی را در آینده نزدیک را داشته باشد. درواقع در فرآیند داوری مشخص شود که اثر نامزد شده، در یک سال آینده در یکی از حوزه‌های علمی تحولی ایجاد خواهد کرد.

اثر علمی باید بتواند در زندگی بشر تأثیر بسزایی ایجاد کند. بنابراین پژوهش یا کار علمی که بسیار مغتنم است اما به اثر تبدیل نشده، مخاطب جایزه مصطفی نیست. البته به این معنی نیست که ارزش چنین فعالیت‌های علمی را مورد بررسی و چالش قرار بدهیم. هدف  جایزه مصطفی فعالیت‌ها یا آثار علمی است که در قالب محصول یا خدمات منجر به تأثیرگذاری در جامعه یا زندگی مردم شده است.

در نهایت هم پایه خود دانشمند است که باید صاحب پیشینه‌ای قوی در حوزه‌ای که نامزد شده است، باشد. همچنین باید از صلاحیت علمی و عمومی مناسبی برخوردار باشد تا شأنیت این را داشته باشد که در مقام یک الگوی علم و فناوری مورد تقدیر قرار بگیرد. ذیل این سه ستون زیرشاخص‌های مختلف کمّی و کیفی در سه مرحله اصلی داوری طراحی شده که داورهای بین‌المللی و افراد شاخص در حوزه‌ای که اثر نامزد شده، در خصوص آن نظر می‌دهند، داوری می‌کنند و درنهایت جمع‌بندی صورت می‌گیرد و برای دریافت جایزه معرفی می‌شود.

آنا: دانشگاه‌ها از کشورهای غیرمسلمان هم می‌توانند کاندید معرفی کنند یا اینکه نامزدها باید از کشورهای مسلمان باشند؟

عمرانی: جهان اسلامی که در شورای سیاست‌گذاری تعریف و تصویب شده، بسیار جامع است. تمام اتباع کشورهای اسلامی فارغ از مذهب‌شان و جامعه علمی در جامعه هدف می‌گنجند.  تمام مسلمان‌های کشورهای غیراسلامی هم در جامعه هدف جایزه مصطفی و بنیاد علم و فناوری مصطفی قرار می‌گیرند. درواقع از تمام مردم جهان فقط غیرمسلمان‌های مقیم کشورهای غیراسلامی جامعه مخاطب مستقیم ما نیستند. با این حال  از مشاوره این افراد، از حضور آنها در برنامه‌های علمی‌مان، از تأثیرگذاری و ایجاد شبکه همکاری با این افراد استفاده کردیم و مرزبندی وجود ندارد.

به‌هرحال هدف بنیاد علمی و فناوری مصطفی، توانمند‌سازی و ایجاد شبکه همکاری از جامعه مخاطب خود در جهان اسلام است. بنابراین تمام تلاش بنیاد برای خدمت‌رسانی به جامعه هدف است اما دیگران یا غیرمسلمانان مقیم کشورهای غیراسلامی را از جامعه مخاطب خودش حذف نکرده است.

آنا: آیا برگزیدگان نقش دیگری در انجمن برای ترویج و توسعه علم دارند؟

عمرانی: برگزیدگان بسیار مشتاق همکاری هستند. برای مثال یکی از دانشمندان برجسته‌ای که با ما کار می‌کرد، می‌گفت به عنوان دانشمند، آنقدر درگیر فعالیت‌های علمی، پژوهش‌ها و کارهای تحقیقاتی هستیم که وقت بسترسازی و زمینه‌سازی برای این همکاری‌ها را نداریم. اگر بنیاد بستری را فراهم کند تا بتوانیم این همکاری‌های علمی را در آن شکل دهیم، قطعاً می‌توانیم با جامعه مخاطب کار کنیم.

 مصداق‌های زیادی برای این ادعا وجود دارد، بسیاری از افراد هر جایی که بستری ایجاد شده، استقبال کردند و قدم جلو گذاشتند.  تلاش می‌کنیم بسترهای بیشتری ایجاد کنیم. با بنیاد علمی نخبگان توافقی در خصوص اعزام دانشجوها داریم تا بتوانند از فرصت‌های تحقیقاتی و همکاری‌های علمی با برگزیدگان جایزه مصطفی استفاده کنند.

به دنبال این هستیم که این بسترها را در کشورهای مختلف توسعه دهیم. جامعه مخاطب بنیاد مصطفی کشورهای اسلامی دیگر هم هست، برای مثال رایزنی‌هایی با عمان و پاکستان داشتیم، تا زمینه‌های مشابهی در این کشورها فراهم شود. افرادی از دانشگاه‌های داخل کشور پیش برگزیدگان جایزه مصطفی رفتند و دوره‌هایی را  گذراندند که نتایج اثربخشی داشت. 

این امر می‌تواند خط علمی جدید و جدی را در کشور ایجاد کند. برای مثال افرادی از کشور مصر برای گذراندن دوره‌ای پیش برگزیدگان رفتند که زمینه دوره‌های فوق دکتری را در این کشور ایجاد کرد. همکاری‌های علمی داشتیم که منجر به چاپ مقالات در نشریاتی مثل ساینس و نیچر شده است؛ با این حال تشدید این فعالیت‌ها نیازمند همان زمینه‌های مناسب و اهتمام در تسهیل‌گری این قضیه است. اساساً نقش بنیادهایی مانند بنیاد علم و فناوری مصطفی، تسهیل‌گری این ارتباطات است که تاکنون به کمک خدا کمک کرده و به نام حضرت رسول‌(ص) اتفاقات خوبی در این زمینه افتاده است که امیدواریم بیشتر شود.

آنا: با توجه به وضعیت ارزی، امکان تحقق فرصت‌های مطالعاتی که می‌گویید وجود دارد؟

عمرانی: قطعاً باید بسترسازی‌هایی شود. پیشگام شدن بنیاد ملی نخبگان در توافق اعزام دانشجو کمک زیادی  می‌کند. در نمونه‌های مشابه سعی کردیم از میزبانی مجموعه‌هایی استفاده کنیم که برگزیدگان جایزه مصطفی در آنها فعالیت می‌کنند. قطعاً این میزبانی، هزینه‌ها را کاهش می‌دهد. اگر بتوانیم از مجموعه‌های متولی در کشورهای اسلامی، مثل بنیاد ملی نخبگان که مجموعه متولی این امر در ایران هست، استفاده کنیم، باز هم در تأمین هزینه کمک می‌کند.

یکی از نمونه‌های جالبی که اتفاق افتاد اعزام فردی از مصر برای استفاده از فرصت مطالعاتی بود. این فرد برای تأمین هزینه‌ها، از بسترهای کراودفاندینگ یا جذب سرمایه جمعی استفاده و تأمین مالی خُرد کرده بود. شرایط بقیه کشورها شاید متفاوت باشد اما شرایط ایده‌آلی نیست. این فرد تنها برای اینکه جذب منابع کند و  از فرصتی که ایجاد شده استفاده کند، از بسترهای جذب سرمایه جمعی استفاده کرد  و  توانست تأمین مالی کند.

 مشکلات و مسائل مختلفی بر سر تسهیل فرصت مطالعاتی و اعزام دانشجو وجود دارد. در تلاش هستیم  برای بهبود موضوع ارتباطی‌ و تأمین مالی‌ گام‌هایی برداریم. برنامه‌هایی برای تأمین مالی خُرد از محل خیّرین و واقفین داریم. در اعطای جایزه مصطفی هم از منابع استفاده می‌کنیم. اگر بتوانیم در فعالیت‌های دیگر  به‌صورت مؤثر از خیّرین علاقه‌مند به افزایش توان علمی دانشجویان و دانشگاهیان استفاده کنیم تا فرصت‌ها و ارتباطات مستمر شود و  بهره بیشتری ببریم.

انتهای پیام/4107/4021/ن