آژانسهای توسعه| ابزار پنهان فتح جهان؛ بدون جنگ
به گزارش خبرگزاری آنا؛ امروز کمکهای توسعهای در قلب رقابت قدرتها جای گرفته است. کشورهای غربی با نهادهایی قدیمی و قدرتمند همچون GIZ و AFD بیشتر بر موضوعاتی چون توسعه پایدار، تغییرات اقلیمی و اهداف توسعه هزاره تمرکز دارند. در سوی دیگر، چین و ترکیه با آژانسهایی جدیدتر نظیر CIDCA و TİKA سیاستی متفاوت را پی میگیرند؛ تمرکز آنها بر پروژههای زیرساختی، دیپلماسی فرهنگی و همکاری جنوب-جنوب است. البته نکته مهم اینجاست که منابع مالی این آژانسها صرفاً از خزانه دولت مرکزی نمیآید، بلکه ترکیبی است از بودجه عمومی، وامهای ترجیحی، اوراق قرضه و مشارکتهای چندجانبه. در برخی کشورها مانند چین و ترکیه، وزارتخانهها و بانکهای دولتی بخش بزرگی از این کمکها را تأمین میکنند و آژانسها بیشتر نقش هماهنگکننده یا ناظر دارند.
نکتهای که نباید نادیده گرفت این است که هرچند کشورها معمولاً در تبلیغات رسمی خود از مفاهیمی چون حقوق بشر، برابری جنسیتی، تغییرات آبوهوایی یا توسعه اقتصادی و سیاسی بهعنوان اهداف اصلی کمکهای توسعهای نام میبرند، اما در عمل این هزینهها بخشی از سیاست خارجی قدرتها هستند و با هدف افزایش نفوذ فرهنگی، اقتصادی و سیاسی در کشورهای مقصد هزینه میشوند.
۱. GIZ آلمان: توسعه مبتنی بر دانش و آموزش
شرکت همکاری بینالمللی آلمان (GIZ) اصلیترین ابزار این کشور در حوزه همکاریهای توسعهای است. طبق گزارش مالی سال ۲۰۲۳، بودجه این نهاد حدود ۴ میلیارد یورو برآورد شده که بخش عمده آن از وزارت همکاری اقتصادی و توسعه (BMZ) و باقی از نهادهایی، چون اتحادیه اروپا و بانک جهانی تأمین میشود.
تمرکز فعالیتهای GIZ بر ارتقای ظرفیت نهادی، آموزش، حکمرانی خوب و مبارزه با تغییرات اقلیمی است. بیش از نیمی از پروژههای اخیر آن در حوزه انرژیهای تجدیدپذیر، کشاورزی پایدار و کاهش انتشار کربن تعریف شدهاند. این آژانس در بیش از ۱۲۰ کشور فعال است و حدود ۲۰ هزار نیروی محلی و بینالمللی را به کار گرفته است. به این ترتیب، GIZ را میتوان نمونهای از «کمک فنی دانشمحور» دانست که بهجای صرفاً انتقال پول، به توانمندسازی ساختاری کشورها میپردازد.
۲. AFD فرانسه: سرمایهگذاری کلان با محوریت پایداری
آژانس توسعه فرانسه (AFD) قدیمیترین بازیگر این مقایسه است. طبق دادههای سال ۲۰۲۳، هزینهکرد آن به حدود ۱۳.۷ میلیارد یورو رسیده که آن را در ردیف بزرگترین آژانسهای توسعه جهانی قرار میدهد. منابع مالی AFD تنها به بودجه عمومی متکی نیست و از وامهای بانکی، اوراق قرضه و همکاری با اتحادیه اروپا و سازمان ملل نیز بهره میگیرد.
هرچند کشورها معمولاً در تبلیغات رسمی خود از مفاهیمی چون حقوق بشر، برابری جنسیتی، تغییرات آبوهوایی یا توسعه اقتصادی و سیاسی بهعنوان اهداف اصلی کمکهای توسعهای نام میبرند، اما در عمل این هزینهها بخشی از سیاست خارجی قدرتها هستند و با هدف افزایش نفوذ فرهنگی، اقتصادی و سیاسی در کشورهای مقصد هزینه میشوند
این نهاد در بیش از ۱۶۰ کشور فعالیت دارد و برنامههای آن حوزههایی چون تغییرات اقلیمی، توسعه شهری پایدار، آموزش، سلامت و حفاظت از تنوع زیستی را پوشش میدهد. بیش از نیمی از پروژهها بهطور مستقیم با اهداف توافق پاریس در زمینه اقلیم همسو هستند. در واقع، فرانسه از طریق AFD نهفقط منابع مالی منتقل میکند، بلکه استانداردهای جهانی پایداری را نیز در کشورهای شریک گسترش میدهد.
۳. TİKA ترکیه: دیپلماسی فرهنگی در خدمت سیاست خارجی
آژانس همکاری و هماهنگی ترکیه (TİKA) در مقایسه با همتایان اروپایی ساختاری کوچکتر دارد. طبق آمار سال ۲۰۲۱، کل کمکهای رسمی توسعه ترکیه (ODA) حدود ۷.۷۱ میلیارد دلار بوده که بیشتر آن به صورت کمکهای دوجانبه اختصاص یافته است. البته بخش قابل توجهی از این مبالغ از مسیر وزارتخانهها و سازمانهای دیگر عبور میکند.
بودجه TİKA از وزارت خارجه ترکیه تأمین میشود که رقمی نزدیک به ۹۰۰ میلیون تا ۱ میلیارد دلار دارد. از این میان، حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون دلار مستقیماً در اختیار TİKA قرار میگیرد؛ یعنی ۳۰ تا ۴۰ درصد هزینههای وزارت خارجه صرف پروژههای خارجی میشود. این نهاد تاکنون بیش از ۳۰ هزار پروژه در ۱۷۰ کشور اجرا کرده و تمرکز آن بیشتر بر آموزش، سلامت، کشاورزی و بازسازی میراث فرهنگی ـ بهویژه در آسیای میانه، آفریقا و خاورمیانه ـ است. به همین دلیل، TİKA اغلب بهعنوان «ابزار دیپلماسی نرم فرهنگی» ترکیه شناخته میشود.
۴. CIDCA چین: سیاستگذار و هماهنگکننده کمکهای خارجی
آژانس همکاری توسعه بینالمللی چین (CIDCA) نهادی تازهتأسیس است که از سال ۲۰۱۸ مسئولیت سیاستگذاری و هماهنگی کمکهای خارجی این کشور را برعهده دارد. دادههای رسمی نشان میدهد هزینه مستقیم CIDCA در سال ۲۰۲۴ تنها ۲۵.۶ میلیون دلار بوده که در مقایسه با سایر آژانسها بسیار اندک است.
میزان بودجه بهتنهایی معیار قدرت یک آژانس نیست؛ گاه یک پروژه فرهنگی TİKA یا یک بورسیه آموزشی تحت نظر CIDCA میتواند تأثیری همسنگ میلیاردها یورو هزینه مالی داشته باشد
اما بخش اعظم کمکهای چین از طریق وزارت بازرگانی (MOFCOM) و بانکهای دولتی تأمین میشود. بر اساس گزارش بروکینگز، MOFCOM در سال ۲۰۲۴ حدود ۲.۸ میلیارد دلار کمک خارجی پرداخت کرده که شامل وامهای ترجیحی، کمکهای بلاعوض و پروژههای زیرساختی مرتبط با طرح «کمربند و جاده» است.
بنابراین، نقش اصلی CIDCA بیشتر در تعیین سیاست و جهتگیری کلان است و منابع مالی عمدتاً در اختیار نهادهای دیگر قرار دارد.
مقایسه و جمعبندی
مقایسه چهار آژانس مورد بحث نشان میدهد که AFD فرانسه و GIZ آلمان با بودجههای چندمیلیاردی و تمرکز بر توسعه پایدار و ظرفیتسازی نهادی، در سطحی جهانی عمل میکنند. در مقابل، TİKA ترکیه و CIDCA چین با منابع کوچکتر، اما اهداف ژئوپلیتیک روشن، بهدنبال تثبیت جایگاه خود در عرصه بینالملل هستند.
نتیجهگیری
مطالعه هزینههای این آژانسها ثابت میکند که آنها صرفاً نهادهای اقتصادی نیستند، بلکه بخش جداییناپذیر سیاست خارجی کشورها محسوب میشوند. اروپا با اتکا به نهادهای بزرگ و ساختارمند خود، به دنبال تثبیت نظم جهانی (بنا به تعریف خود) بر پایه توسعه پایدار و همکاری چندجانبه است. در مقابل، ترکیه و چین با آژانسهای کوچکتر ولی پرتحرک، نفوذ فرهنگی، همکاری جنوب-جنوب و پروژههای زیرساختی را بهعنوان ابزارهای اثرگذار انتخاب کردهاند.
در نهایت، روشن میشود که میزان بودجه بهتنهایی معیار قدرت یک آژانس نیست؛ گاه یک پروژه فرهنگی TİKA یا یک بورسیه آموزشی تحت نظر CIDCA میتواند تأثیری همسنگ میلیاردها یورو هزینه مالی داشته باشد.
انتهای پیام/