چالش‌ها و راهکارهای ارتقای علم و فناوری در ایران: ضرورت اصلاحات ساختاری و حمایت‌های هدفمند
به گزارش خبرگزاری آنا، تولید علم و دستیابی به فناوری برای ارتقای جایگاه ایران در سطح ملی مرهون تلاش‌های شبانه روزی پژوهشگران و نوآوران این مرز و بوم است و قطعا اقتصاد و فرهنگ هر کشوری بدون تحقیق و پژوهش فلج خواهد شد. با وجود تحقیقات گسترده پژوهشگران و فناوران در توسعه و ترویج علم، اما همواره چالش‌های بیشماری از قبیل کمبود بودجه تحقیقاتی، محدودیت در دسترسی به منابع علمی بین‌المللی، پیچیدگی‌های بروکراسی و ساختار‌های ناکارآمد مدیریتی، تحریم‌ها و هزینه بالای دسترسی به مقالات علمی، نبود حمایت مالی کافی برای تهیه تجهیزات و نرم‌افزار‌های پیشرفته، تأثیر منفی بر کیفیت پژوهش‌ها، تمرکز بیش‌ازحد بر انتشار مقالات به‌جای کاربردی بودن نتایج تحقیق، ضعف زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، و عدم شفافیت در تخصیص منابع در مسیر آنها وجود دارد که شاید رفع آنها نیازمند اصلاحات ساختاری، حمایت‌های هدفمند و برنامه‌ریزی استراتژیک برای ارتقای جایگاه علمی ایران باشد.
{$sepehr_key_4221}
در کنار تمام این موارد، بروکراسی اداری مهم‌ترین معضل در مسیر تحقیق و پژوهش نوآوران است؛ مسئله‌ای که سخت‌گیری‌های روز افزون آن فقط بر بی انگیزگی پژوهشگران تاثیر می‌گذارد و به مرور موج مهاجرت عده‌ای را به کشور‌های رقیب فراهم می‌کند که این موضوع نتیجه‌ای جز هدررفت سرمایه‌های انسانی ایران و کاهش نزول رتبه ایران در جهان نخواهد داشت.
انحراف پژوهشگران از اهداف علمی به مسائل اداری با حکمرانی بروکراسی اداری/ راه حل چیست؟
مرتضی طاهری مشاور نمایه سازی وزارت علوم در این باره به خبرنگار آنا می‌گوید: نقش بروکراسی اداری در روند پژوهش می‌تواند هم نقش مثبت و هم منفی ایفا کند، اما در بسیاری از موارد در ایران، تأثیرات منفی آن برجسته‌تر است. از یک سو، وجود ساختار‌های اداری شفاف و قوانین مشخص می‌تواند به تنظیم فرآیندها، توزیع عادلانه منابع و ایجاد انضباط در نظام پژوهشی کمک کند. اما از سوی دیگر، پیچیدگی‌های بروکراسی اداری، زمان‌بر بودن فرایندها و نبود شفافیت در ارزیابی و تخصیص منابع، اغلب به اتلاف وقت و انرژی پژوهشگران منجر می‌شود. این مشکلات می‌تواند تمرکز پژوهشگران را از اهداف علمی به مسائل اداری منحرف کند و باعث کاهش انگیزه و بهره‌وری آنها شود. برای رفع این چالش‌ها، ساده‌سازی رویه‌ها، دیجیتالی کردن فرایندها، و شفاف‌سازی معیار‌ها و سیاست‌ها ضروری است تا پژوهشگران بتوانند با تمرکز بیشتری بر فعالیت‌های علمی خود متمرکز شوند.
{$sepehr_key_4222}
چالش پژوهشگران جوان
همچنین کاهش انگیزه پژوهشگران به خصوص نسل زد در فرایند پژوهش چالش دیگری است که شاید نیازمند ریشه یابی روانشناسان خبره باشد، اهمیت این مسئله به اندازه‌ای است که بی توجهی به آن جز ورود آسیب و زیان به کشور نخواهد داشت.
به بیان دیگر شاید کاهش انگیزه پژوهش در نسل جوان نتیجه ترکیبی از عوامل فردی، اجتماعی، و سیستمی باشد که مهم‌ترین موانع نبود حمایت‌های مالی و تسهیلات پژوهشی، عدم تخصیص بودجه کافی برای پژوهش، دسترسی محدود به تجهیزات و منابع علمی، و هزینه‌های بالای انجام پروژه‌های تحقیقاتی برای ورود به عرصه پژوهش است.
به گفته کارشناسان پژوهش، ضعف در سیاست‌گذاری و ساختار‌های پژوهشی، نبود یک نظام پژوهشی کارآمد که بر اساس نیاز‌های واقعی کشور تنظیم شده باشد، موجب می‌شود پژوهش‌های انجام‌شده تأثیر ملموسی در حل مشکلات جامعه نداشته باشند و این وضعیت باعث احساس بی ثمری پژوهشگران جوان در فعالیت‌های پژوهشی می‌شود.
مرتضی طاهری، استاد دانشگاه تهران در این باره می‌افزاید: برای افزایش انگیزه پژوهشگران جوان در ادامه فعالیت‌های پژوهشی، باید به ایجاد یک محیط حمایتی و تشویقی تمرکز کرد. ارائه فرصت‌های مالی پایدار از طریق گرنت‌ها، جوایز پژوهشی و حمایت از ایده‌های نوآورانه می‌تواند پژوهشگران را ترغیب کند. ایجاد مسیر‌های شغلی مشخص با امنیت شغلی و امکان رشد حرفه‌ای در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. تقویت ارتباط میان دانشگاه و صنعت برای کاربردی کردن نتایج پژوهش و فراهم کردن بستر‌هایی برای تجاری‌سازی ایده‌ها، به افزایش انگیزه کمک می‌کند. فراهم‌سازی امکانات تحقیقاتی پیشرفته، دسترسی به منابع علمی معتبر و حمایت از شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی نیز نقش موثری در ایجاد انگیزه دارد. علاوه بر این، ارتقای فرهنگ قدردانی از پژوهش و افزایش اعتبار اجتماعی پژوهشگران از طریق رسانه‌ها و سیاست‌گذاری‌های ملی می‌تواند انگیزه پژوهشگران جوان را به میزان قابل توجهی تقویت کند.
البته، کمبود فرصت‌های شغلی مرتبط با پژوهش و نبود بازار کار مناسب برای پژوهشگران فعال، عاملی موثر در دور کردن آنها از مسیر تحقیق و توسعه است؛ چرا که این عامل پژوهشگران را به این نتیجه می‌رساند که تلاش‌های پژوهشی تضمینی برای اشتغال نداشته و در نهایت بیکاری را به وجود می‌آورد.
همچنین؛ به گفته یکی از کارشناسان حوزه پژوهش شرایط نامناسب اقتصادی و فشار‌های نشئت گرفته از آن باعث هدایت جوانان به سمت مشاغلی خواهد شد که به‌سرعت بازدهی مالی داشته و از نظر آنها پژوهش فعالیتی غیر ضروری تلقی می‌شود.
ضعف در سیستم آموزشی کشور معضل دیگری است که به جای تشویق پژوهشگران برای ارتقای خلاقیت و نوآوری تنها بر روش سنتی حفظیات تاکید کرد که نتیجه این رویکرد کاهش علاقه جوانان به یادگیری عمیق و پژوهش محور خواهد بود.
راهکارهای افزایش انگیزه پژوهش در میان نسل زد
صمدنژاد ابراهیمی استاد دانشگاه شهیدبهشتی و مدیر کل پژوهشی وزارت علوم در گفتگو با خبرنگار آنا نبود الگو‌های الهام‌بخش عدم معرفی و برجسته‌سازی پژوهشگران موفق و دستاورد‌های علمی در رسانه‌ها را عامل دیگر در بی انگیزگی جوانان برای پیگیری مسائل پژوهشی عنوان می‌کند و می‌افزاید: در بسیاری از جوامع، پژوهش به‌اندازه کافی ارزش‌گذاری نمی‌شود و دستاورد‌های علمی به‌عنوان ابزار توسعه اجتماعی و اقتصادی شناخته نمی‌شوند که این امر موجب کاهش انگیزه پژوهشگران خواهد شد.
{$sepehr_key_4225}
نژاد ابراهیمی راهکارهای پیشنهادی را افزایش انگیزه پژوهش را در تقویت حمایت‌های مالی و زیرساختی برای پژوهشگران جوان، بازنگری در سیاست‌های پژوهشی و ارتباط پژوهش با نیاز‌های جامعه، ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار در حوزه‌های علمی و تحقیقاتی و ارتقای فرهنگ پژوهش‌محور از طریق آموزش و رسانه‌ها می‌داند.
منفعت زدایی؛ تفکر نسل زد در ورود به مسائل علمی
امیرحسین یزدان بخش، دانش آموخته نمونه کشوری دانشگاه تهران درباره بی انگیزگی نسل زد به انجام فرایند پژوهش می‌گوید: نسل زد احساس می‌کند در ورود به مسائل علمی و پژوهشی منفعتی ندارد که این مورد باید از سوی روانشناسان خبره ریشه یابی شود. باید بررسی کنیم تا متوجه شویم چه کسی درست می‌گوید شاید واقعا حق با نسل زد است و آنها درست می‌گویند. لزوما این تفکر که بگوییم نسل زد اشتباه می‌کند روی آنها تاثیر معکوسی دارد.
این پژوهشگران ایرانی معتقد هستند که دلیل افت تحقیقات کشور به علت نقش کمرنگ بخش غیر دولتی در حوزه پژوهش است؛ به گفته آنها اگر سرمایه گذاری حوزه خصوصی در این فرایند محقق شود، می‌توان به آینده ایران در زمینه علم، نوآوری و فناوری امیدوار بود.
{$sepehr_key_4226}
علی ملکی دانشمند یک درصد برتر جهان مهم‌ترین عامل رشد نیافتن علوم به خصوص رشته‌های علوم پایه در کشور را در نداشتن منابع کافی عنوان می کند و ادامه می دهد: در ابتدا باید منابع درآمدی جدید پیدا شود و اگر بودجه دولتی وجود ندارد، بخش خصوصی را با تبلیغ برند‌های خود به فعالیت در این حوزه تشویق کرد، اما در ایران با حوزه غیر دولتی رویکرد تعاملات برقرار نمی‌شود و آنها هم انگیزه کافی برای ورود به این عرصه پیدا نمی‌کنند.
با این اوصاف آینده پژوهش در ایران به عوامل متعددی وابسته است و می‌تواند در صورت مدیریت صحیح فرصت‌ها و تهدیدها، چشم‌انداز امیدوارکننده‌ای داشته باشد. فرصت‌هایی همچون وجود نیروی انسانی جوان و تحصیل‌کرده، پیشرفت فناوری‌های دیجیتال، و ظرفیت‌های تحقیقاتی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی می‌توانند به پیشرفت پژوهش کمک کنند. با این حال، تهدید‌هایی مانند محدودیت‌های مالی، تحریم‌های بین‌المللی، مهاجرت نخبگان، و نبود زیرساخت‌های کافی ممکن است مانع تحقق این چشم‌انداز شوند. برای بهبود وضعیت پژوهش در کشور، توصیه می‌شود بروکراسی اداری کاهش یابد، بودجه‌های پژوهشی هدفمند افزایش یابد، و بر تجاری‌سازی نتایج تحقیقات تمرکز شود.
مرتضی طاهری دانشمند یک درصدبرتر جهان می‌گوید: بخش خصوصی می‌تواند نقشی حیاتی در توسعه پژوهش ایفا کند؛ از طریق سرمایه‌گذاری در پروژه‌های کاربردی، حمایت از استارتاپ‌های دانش‌بنیان، و ایجاد همکاری نزدیک با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، این تعامل می‌تواند نتایج علمی را به محصولات و خدمات تجاری تبدیل و اقتصاد دانش‌بنیان را تقویت کند.
کلام آخر/ عضویت در شبکه‌های جهانی راه حلی خلاقانه برای حمایت از پژوهشگران
به گزارش آنا، از آنجایی که استعداد‌های برتر این مرز و بوم طلایه داران کشور هستند، شاید در حق آنها ناعدالتی‌هایی صورت گرفته و خلاقیتشان سرکوب شده باشد؛ بنابراین با تاکیدات مقام معظم رهبری پیرامون افزایش شادی و نشاط در قشر دانشجو و پژوهشگران جوان به نظر می‌رسد که مسئولان باید با اندیشیدن چاره‌ای درست در حمایت از نخبگان کشور گام‌های گسترده تری جهت ارتقای رتبه علمی ایران و توسعه علم و دانش کشور در جهان بردارند. همچنین، اینگونه به نظر می‌رسد که شاید برای بهره‌مندی از تجربیات موفق سایر کشورها، بتوان از مدل‌های پیشرفته تحقیقاتی، برنامه‌های تبادل علمی با دانشگاه‌های معتبر و انتقال فناوری‌های نوین استفاده کرد. در ضمن، همکاری با نهاد‌های بین‌المللی و عضویت در شبکه‌های علمی جهانی نیز فرصت‌های جدیدی برای پژوهشگران ایرانی ایجاد خواهد کرد و اجرای این راهبرد‌ها می‌تواند مسیر پژوهش در ایران را به سوی قله پیشرفت و تأثیرگذاری بیشتر هدایت کند.
انتهای پیام/