«باغ کیانوش»؛ یک اقتباس سینمایی کامیاب با طعم نوجوانی

گروه فرهنگ خبرگزاری آنا، سید مرتضی حسینی ـ سینما به مثابه یک رسانه محتوامحور، همواره به ادبیات به عنوان منبعی مهم برای تأمین محتوای فیلمنامه‌ها مدیون و مبتنی بوده است؛ روندی که در قالب «اقتباس» به بخشی جدای ناپذیر در سینما تبدیل شده است.

در سینمای ایران و به ویژه از اواخر دهه چهل و همزان با آغاز جریان موج نو، فیلمسازانی همچون مسعود کیمیای، زنده‌یاد داریوش مهرجویی و ناصر تقوایی عنصر اقتباس را مدنظر قرار دادند. آثاری همچون «گاو» به کارگردانی داریوش مهرجویی (اقتباس از یکی از داستان‌های مجموعه «عزاداران بیل» نوشته غلامحسین ساعدی)، «تنگسیر» ساخته امیر نادری (بر اساس رمانی یه همین نام نوشته صادق چویک)، «داش آکل» به کارگردانی مسعود کیمیایی (بر اساس داستانی از مجوعه «سه قطه خون» صادق هدایت)، «شازده احتجاب» به کارگردانی بهمن فرمان‌آرا (بر اساس داستانی به همین نام به قلم هوشنگ گلشیری) در سال‌های پیش از انقلاب، چراغ اقتباس در سینما را روشن نگه داشتند.

در سال‌های پس از انقلاب نیز این مسیر دنبال شد و فیلم‌های ماندگاری همچون «ناخدا خورشید» ساخته ناصر تقوایی (برداشتی آزاد از داستان «داشتن و نداشتن» ارنست همینگوی)، «سارا» (بر اساس نمایشنامه «خانه عروسک» هنریک ایبسن)، «گاوخونی» بهروز افخمی (بر اساس رمانی به همین نام نوشته جعفر مدرس صادقی)، «شب‌های روشن» به کارگردانی فرزاد موتمن (بر اساس کتاب شب‌های سپید داستایوفسکی)، «اینجا بدون من» ساخته بهرام توکلی (بر اساس نمایشنامه «باغ وحش شیشه‌ای» تنسی ویلیامز) و «بی همه‌چیز» ساخته محسن قرایی (که بر اساس نمایشنامه «ملاقات با بانوی سالخورده» نوشته «فردریک دورنمات» ساخته شده) از آثار شاخص سینمای اقتباسی در سال‌های پس از انقلاب هستند.

یکی از جدیدترین فیلم‌های اقتباسی سینمای ایران که اکران خود را از نهم آبان ماه امسال آغاز کرده، «باغ کیانوش» به کارگردانی رضا کشاورزحداد و تهیه کنندگی محمدجواد موحد است. فلیمنامه این اثر سینمایی بر اساس کتاب «باغ کیانوش» نوشته علی اصغر عزتی پاک به نگارش درآمده است؛ کتابی که اولین بار در سال ۱۳۸۹ ودر در قالب طرح «رمان نوجوان امروز» در انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به چاپ رسید. «باغ کیانوش» مهرماه امسال نهمین چاپ خود را نیز با بازآرایی جدید پشت سر گذاشت و به شمارگانی بالغ بر ۴۷ هزار نسخه رسید. نسخه سینمایی این کتاب به عنوان اولین محصول مشترک باشگاه فیلم سوره و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، تولید و روانه سینما‌های کشور شده است.

شهرام حقیقت‌دوست، علیرضا آرا، عباس جمشیدی فر، مجید پتکی، مهدیه نساج و لادن ژافه‌وند در کنار بازیگران نوجوانی از جمله؛ امیرحسین بیات، ابوالفضل ایوانی، دانیال جعفری، ارغوان شعبانی، امیرعلی صحرایی، امیرمحمد صحرایی، اشکان اردستانی، رونیکا بهرام‌زاده، ابوالفضل حسن‌خانپور و گرشا نامورصدیق ترکیب بازیگران این فیلم سینمایی را تشکیل می‌دهند.

این فیلم نخستین بار سال گذشته و در جریان چهل و دومین جشنواره فیلم فجر روی پرده رفت. «باغ کیانوش» در جشنواره چهل و یکم، ۲ جایزه سیمرغ بلورین بهترین دستاورد هنری و جایزه آرمان را از آن خود کرد. حدود یک ماه پیش نیز در سی‌وششمین جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان موفق به کسب ۳ پروانه زرین بهترین فیلم و بهترین دستاورد فنی و هنری و جایزه بخش نوجوان شد.

«باغ کیانوش» روایتی اقتباسی از دهه ۶۰ دارد و داستان رمان «باغ کیانوش» در زمان جنگ تحمیلی ایران و عراق در روستایی از توابع شهر همدان اتفاق می‌افتد. حمزه و عباس دو نوجوان هستند که تصمیم می‌گیرند در روز جشن ازدواج یکی از اهالی روستا به باغ کیانوش دستبرد بزنند، اما کیانوش سر می‌رسد و مچشان را می‌گیرد. در همین حین یک هواپیمای جنگی عراقی که برای بمباران به ایران آمده توسط ضدهوایی شکار می‌شود وخلبان عراقی قبل از سقوط هواپیمایش با چتر بیرون می‌پرد و دقیقاً در باغ کیانوش فرود می‌آید و...

از مزیت‌های این فیلم اقتباسی، کامیابی در به تصویرکشیدن توصیف‌ها و و قایع کتاب به شکلی پذیرفتنی و جذاب برای مخاطبان است. روندی که معمولاً پاشنه آشیل فیلم‌های اقتباسی است و گاه اثر را به جزیره‌ای مستقل و دورافتاده از منبع اصلی تبدیل می‌کند به گونه‌ای که نه می‌توان فیلم را یک برداشت آزاد دانست و نه یک اقتباس کلاسیک از منبع اصلی. از سوی دیگر، کارگردان توانسته با استفاده از عنصر پویانمایی، وجوه خیال‌انگیز و فانتزی را به فیلم اضافه کند. این قوه تخیل در رمان نیز جلوه خاصی دارد و تونسته به موازات اتفاقات فیلم جلو برود.

نویسنده کتاب «باغ کیانوش» پیش از این در نشستی درباره این موضوع گفته بود: «این ویژگی مهم و سازنده خیال است. خیال مثبت و سازنده عینیت خواهد یافت و خیال سیاه تباه‌کننده است و باید به جد از آن بپرهیزیم. کیانوش و بچه‌ها در جهان تعارض دارند؛ اما کار بچه‌ها بازیگوشانه است نه مغرضانه و بزرگ‌تر‌ها باید این مجال را به آنها بدهند».

باغ کیانوش با وجود برخی ارادات فنی و فیلمنامه‌ای توانسته مخاطبان نوجوان که همواره در سینمای ایران مغفول واقع شده‌اند را با خود همراه کند. از جمله این ایرادات می‌توان به تبدیل سکانس‌های فیلمبرداری شده در نور روز و تبدیل آنها به سکانس‌های شب اشاره کرد که به کیفیت فیلم آسیب زده است. از سوی دیگر در حالی که تلاش بچه‌ها برای رسیدن به میوه‌های باغ یکی از محرک‌های اصلی مخاطب برای دنبال کردن داستان فیلم است، اما فضای پاییزی و درختان نیمه‌خشک باغ (که نشانگر تولید فیلم در فصل پاییز است) این عنصر مهم را کم رنگ کرده است.

با وجود تلاش عوامل فیلم (طراح صحنه و لباس، چهره‌پرداز، و در نهایت کارگردان) برای ایجاد فضای فیزیکی و حسی دهه شصت، مخاطب نمی‌تواند آن فضا و شرایط را از حس و حال فیلم درک کند. با این حال بازی خوب شهرام حقیقت‌دوست، عباس جمشیدی‌فر و مجید پتکی در کنار حضور قابل قبول بازیگران تازه‌کار نوجوان در کنار کارگردانی مدبرانه و البته تدوین خوبی که ریتم مناسبی به فیلم بخشده باعث شده تا «باغ کیانوش» به عنوان فیلم نوجوانان نمره قبولی بگیرد.