وقتی پیروان شبه‌علم‌ هراس‌افکنی می‌کنند؛ هیاهو برای هیچ

خبرگزاری آنا، محمدامین پورحسینقلی: تصور کنید در حال گشت‌وگذار در شبکه‌های اجتماعی هستید و ناگهان با یک تیتر بزرگ مواجه می‌شوید: «دانشمندان پنهان کرده‌اند: مصرف روزانه آب معمولی باعث سرطان می‌شود!» یا «اگر همین الان گوشی‌تان را خاموش نکنید، امواج خطرناکی از آن خارج شده و مغزتان را می‌پزد!»

 چنین تیترهایی معمولاً با یک عکس ترسناک یا ویدئوی عجیب همراه هستند که به‌نظر می‌آید دنیا رو به پایان است. شما با یکی از جدیدترین حملات شبه‌علم به واقعیت روبه‌رو هستید. شبه‌علم‌ها عاشق سر و صدا و ترس‌پراکنی هستند. آن‌ها با اطلاعات غلط، ناقص یا تحریف‌شده سعی می‌کنند مردم را نگران کنند و فروش محصولات جادویی خود را افزایش دهند و امروز اینترنت و فضای مجازی هدیه بزرگی به آنهاست.

تیترهای ترسناک و پر هیاهو: "واقعاً چطور زنده ماندید؟"

یکی از اصلی‌ترین ابزارهای پیروان شبه‌علم‌ استفاده از تیترهای ترسناک و شوکه‌کننده است. این تیترها معمولاً با ادعاهایی همراه است که به‌نظر می‌آید فوراً باید زندگیتان را تغییر دهید. مثلاً «اگر همین حالا نان سفید را کنار نگذارید، به سرطان مبتلا می‌شوید» یا «دانشمندان به شما نمی‌گویند: کلید برق خانه‌تان شما را بیمار می‌کند.» ایده این است که شما را نگران و مضطرب کنند تا به جای فکر کردن منطقی، به دنبال راه‌حل فوری و جادویی باشید که معمولاً توسط همان فردی که ادعا را مطرح کرده فروخته می‌شود.

اطلاعات ناقص: حقیقت نصفه و نیمه

ترس از بیماری، پیری، و حتی فناوری‌های جدید، همیشه در ذهن مردم وجود دارد. شبه‌علم‌ها با بهره‌گیری از این ترس‌ها، به‌راحتی مردم را فریب می‌دهند. مثلاً ممکن است بگویند: "امواج وای‌فای شما را بیمار می‌کند!" و به شما محصولی بفروشند که ادعا می‌کند می‌تواند امواج خطرناک را دفع کند. این نوع ادعاها به‌طور خاص در دوران کرونا شایع شد، جایی که بسیاری از شبه‌علم‌ها از ترس مردم نسبت به ویروس استفاده کردند تا محصولات "تقویت‌کننده ایمنی" را بفروشند که در واقع هیچ اثر خاصی نداشتند.

باورمندان شبه‌علم‌ اغلب از داده‌های علمی استفاده می‌کنند، اما آن‌ها را ناقص و تحریف‌شده ارائه می‌دهند. مثلاً ممکن است ادعا کنند که "تحقیقات نشان داده است که فلان ماده در 1٪ موارد باعث ایجاد تومور در موش‌ها شده است." حالا این اطلاعات ممکن است درست باشد، اما چیزی که آن‌ها نمی‌گویند این است که مقدار این ماده باید صد برابر مقدار معمول باشد تا چنین تأثیری داشته باشد.

یک مثال مشهور در این مورد، ماجرای واکسن‌ها و اوتیسم است. یک مطالعه‌ی کوچک و کاملاً اشتباه باعث شد که پیروان شبه‌علم‌ ادعا کنند واکسن‌ها باعث اوتیسم می‌شوند. این ادعا به‌رغم اینکه بارها رد شده است، همچنان توسط برخی افراد بازنشر می‌شود. نتیجه؟ بسیاری از مردم از واکسن زدن خودداری می‌کنند و این مسئله باعث افزایش بیماری‌های قابل پیشگیری می‌شود.

استفاده از زبان علمی برای ترساندن: "مولکول‌های خطرناک"

شبه‌علم‌ها عاشق استفاده از کلمات علمی هستند تا ادعاهای خود را معتبرتر جلوه دهند. وقتی از عباراتی مانند "مولکول‌های خطرناک"، "تأثیرات ژنتیکی" یا "تداخلات کوانتومی" استفاده می‌کنند، هدفشان این است که شما را تحت تأثیر قرار دهند. اما وقتی دقیق‌تر به ادعاهایشان نگاه می‌کنید، می‌بینید که هیچ شواهد علمی پشت آن‌ها نیست.

 مثلاً ممکن است کسی بگوید: "آب معمولی شما دارای مولکول‌هایی است که ممکن است بافت‌های شما را تخریب کند!" اما حقیقت این است که همه چیز دارای مولکول است و این واقعیت که آب مولکول دارد، هیچ ربطی به تخریب بافت‌ها ندارد. اما به‌خاطر استفاده از زبان علمی، ادعایشان ممکن است برای برخی از مردم قانع‌کننده به‌نظر برسد.

دانشمندان پنهان می‌کنند: بازی همیشگی شبه‌علم‌ها

یکی از محبوب‌ترین ترفندهای شبه‌علم‌ها، ادعای "توطئه" است. هر وقت اهالی شبه‌علم‌ نمی‌توانند ادعاهای خود را با شواهد علمی ثابت کنند، فوراً ادعا می‌کنند که دانشمندان در حال پنهان کردن حقیقت هستند. این تئوری‌های توطئه شامل همه چیز می‌شود؛ از درمان‌های جادویی برای سرطان که "دانشمندان به ما نمی‌گویند" تا این ادعا که زمین در واقع صاف است و ناسا همه‌چیز را پنهان کرده! این نوع ادعاها معمولاً برای جلب توجه و ایجاد احساس بی‌اعتمادی نسبت به جامعه علمی استفاده می‌شود. با این حال، هیچ مدرکی برای این ادعاها وجود ندارد و بیشتر آن‌ها بر اساس تخیلات و توهمات شبه‌علم‌گرایان است.

ترس از بیماری، پیری، و حتی فناوری‌های جدید، همیشه در ذهن مردم وجود دارد. شبه‌علم‌ها با بهره‌گیری از این ترس‌ها، به‌راحتی مردم را فریب می‌دهند. مثلاً ممکن است بگویند: "امواج وای‌فای شما را بیمار می‌کند!" و به شما محصولی بفروشند که ادعا می‌کند می‌تواند امواج خطرناک را دفع کند. این نوع ادعاها به‌طور خاص در دوران کرونا شایع شد، جایی که بسیاری از شبه‌علم‌ها از ترس مردم نسبت به ویروس استفاده کردند تا محصولات "تقویت‌کننده ایمنی" را بفروشند که در واقع هیچ اثر خاصی نداشتند.

فروش راه‌حل‌های جادویی: بخر، باور کن، فراموش کن

یکی از نکات جالب درباره شبه‌علم‌ها این است که پس از ایجاد ترس، فوراً یک راه‌حل جادویی هم به شما پیشنهاد می‌کنند. آن‌ها می‌گویند: بخور مریم‌گلی نه تنها از کرونا پیشگیری می‌کند، بلکه سیستم ایمنی بدن را هم تقویت می‌کند! یا کرم جادویی ما چین و چروک‌هایتان را از بین می‌برد و تا ده سال جوان‌تر می‌شوید. این محصولات معمولاً به‌سرعت و بدون هیچ شواهد علمی پشت آن‌ها فروخته می‌شوند و نتیجه؟ شما پولتان را از دست می‌دهید و همان مشکلات قبلی‌تان را دارید!

هیاهو برای هیچ

شبه‌علم‌ با استفاده از ترس و اطلاعات غلط، سعی می‌کنند تا مردم را فریب دهند. آن‌ها با ایجاد سر و صدا و استفاده از زبان علمی، تلاش می‌کنند تا ادعاهای خود را معتبر جلوه دهند، در حالی که هیچ‌کدام از آن‌ها بر اساس شواهد علمی واقعی نیستند. دفعه بعد که با یک تیتر بزرگ و ترسناک روبه‌رو شدید، بهتر است قبل از اینکه نگران شوید، کمی تحقیق کنید و از خودتان بپرسید: آیا این ادعا پشتوانه علمی دارد؟ در نهایت، علم همیشه به‌دنبال آرامش و حقیقت است، نه هیاهو و ترس!