مجید برزگر: رنوار اشغال فرانسه به دست آلمان نازی را پیش‌بینی کرده بود

به گزارش گروه فرهنگی آنا و به نقل از روابط عمومی خانه هنرمندان ایران، در یکصد و هشتاد و ششمین برنامه سینماتک خانه هنرمندان که دوشنبه 24 خرداد در تالار استاد ناصری برگزار شد، فیلم «قاعده بازی» به کارگردانی ژان رنوار به نمایش در آمد. در ادامه نیز نشست نقد و بررسی فیلم با حضور مجید برزگر و کیوان کثیریان برگزار شد.

مجید برزگر در ابتدا به زمان ساخت فیلم اشاره کرد و گفت: «قاعده بازی» دو سال پیش از اشغال فرانسه در جنگ جهانی دوم ساخته شد و نسبت به این مساله هشدار می دهد. این فیلم از نظر پیش بینی مساله اجتماعی و واکنش سیاسی نشان دادن به وقایع قبل از وقوع، یک نمونه در تاریخ هنر و سینما محسوب می شود. شگفت انگیز که رنوار چطور توانسته به این نتیجه برسد. او در فیلم بورژوازی فرانسه را به صراحت نقد می کند و دست می اندازد. رنوار میزان دروغ و ریا و تزویر جامعه ی فرانسه را به زیبایی تصویر کرده و دو سال بعد می بینیم که همین مسائل، چشم اسنفدیار فرانسه می شود؛ انسان هایی که با این روحیه، دو دستی فرانسه را تقدیم آلمان نازی کردند. رنوار با اینکار به دیگران نیز جرات بخشید و بعدها دیدیم کسانی مانند پازولینی فیلم های تندتری در این زمینه ساختند.

این کارگردان سینمای ایران در پاسخ به سوال کثیریان در خصوص ویژگی های فیلم در مقایسه با دوران خود گفت: «قاعده بازی» از منظر دیگری نیز اهمیت دارد و آن هم ایجاد دگرگونی در سینمای فرانسه است. این اثر از نظر فیلمنامه از زمان خود خیلی جلوتر است؛ بدون وجود فرازی پیچیده در فیلمنامه، موقعیت های درام فیلم به خوبی پیش می روند. این رفتار سینمایی، 80 سال پیش و زمانی اتفاق افتاده که سینما در حال شکل گیری بوده است. کسی مانند برسون تازه 20 سال بعد از ساخت این فیلم کارش را آغاز می کند. از نظر کارگردانی نیز رنوار به عنوان کارگردان صرفا نظاره گر است و زیاد به سوژه ها نزدیک نمی شود. در واقع او تمام سعی خود را کرده که دوربین هیجان زده نباشد. حجم آدم ها به درستی طراحی شده است و ریتم درونی پلان ها دقیق است. در حقیقت رنوار توانسته بود به زبان جدید خود برسد. اگرچه این فیلم در دوران خود مورد استقبال قرار نگرفت و بخش هایی از فیلم حذف و موسیقی کلاسیک به آن اضافه شد. اما این فرمِ کارگردانیِ نظاره گر، در زمان خود امری پیشرو و جسورانه بوده است. تفسیرهایی امپرسیونیستی نیز از فیلم صورت گرفته است، اما به شخصه چنین نگاهی به فیلم ندارم.

علی علایی که در میان تماشاگران حضور داشت نیز رنوار را جزو کارگردانان سینماساز دانست و ادامه داد: در فیلم شاهد نوعی سرخوشی، رخوت و جدی نگرفتن شرایط بیرونی توسط افرادی هستیم که جزو قشر الیت و تحصیل کرده جامعه محسوب می شوند؛ افرادی آلوده در زندگی بورژوایی که در عمل رفتاری دیوانه وار و مشنگ دارند. امروزه به اینگونه کمدی ها «اسکروبال» می گویند و شاید بتوان ریشه های آن را در فیلم 80 سال پیش رنوار پیدا کرد.

برزگر در ادامه صحبت های علایی توضیح داد: آندره بازن معتقد است رنوار اساسا سعی می کرد بازیگرانش را بد انتخاب کند؛ انتخاب افراد به دقت صورت گرفته است و اینجور بازیگران غیرحرفه ای، به کارگردان امکان می دهد به خوبی به هجو آن طبقه اجتماعی بپردازد. در فیلم در واقع جامعه ای فرو رفته در خواب تصویر شده است. انسان هایی که شاهد کشته شدن آدمهای دیگر هستند ولی همه چیز در زندگی آنها خیلی طبیعی پیش می رود. نشانه های خشونت و نظامی گری به شکل پیش بینی کننده در فیلم وجود دارد و رنوار طعنه تندی به راه و رسم بورژوازی فرانسه می زند که این جامعه دارد به کجا می رود. او مضحکه بودن همه چیز و بازی دانستن زندگی توسط بورژواهای فرانسوی را به شدت هجو می کند. شاید برخی اشارات فیلم نیز امروزه گل درشت به نظر برسند، اما فراموش نکنیم که فیلم 80 سال پیش ساخته شده است.

کارگردان «پرویز» در پایان گفت: رنوار به استاد شخصیت پردازی و پرداختن به پیچیدگی شخصیت ها مشهور بوده است و در این فیلم هم شاهد بسط پیدا کردن شخصیت ها هستیم. طراحی آدمها و موقعیت ها، به آثار چخوف نیز شباهت پیدا می کند. او توانسته شخصیت ها را در موقعیتی کوتاه به درستی طراحی کرده و برای این کار زور نزده است. رنوار قادر است با لحنی یکدست و ثابت، به پیچیدگی آدم ها برسد و از این نظر تماشای چنین فیلمی لذت بخش است. اگرچه بخش زیادی از فیلم در استودیو ضبط شده است، اما او به اهمیت حضور دوربین در بیرون از استودیو و بداهه در سینما نیز پی برده است. امروزه شکل فیلمسازی و تعریف ریتم دچار تغییر شده است، اما «قاعده بازی» هنوز هم سرپاست و با انرژی جلو می رود.