حضور «دانشگاه‌های ایران» در رتبه‌بندی جدید دانشگاه‌های بریکس ۲۰۲۴/ دانشگاه آزاد اسلامی در میان برترین‌ها

به گزارش خبرگزاری آنا، رتبه‌بندی آزمایشی دانشگاه‌های کشور‌های بریکس برای سال ۲۰۲۴، با استفاده از روش‌شناسی نوین و بر اساس فهرست جهانی «سه مأموریت دانشگاهی»، دانشگاه‌هایی را شناسایی کرده است که به‌طور هماهنگ ماموریت‌های آموزشی، علمی و اجتماعی خود را انجام می‌دهند.

این رتبه‌بندی، که شامل ۸۲۵ دانشگاه از ده کشور عضو بریکس است، معیار‌های عینی و قابل‌سنجش را برای ارزیابی کیفیت آموزش عالی در این کشور‌ها ارائه می‌دهد. از جمله ویژگی‌های کلیدی این رتبه‌بندی، توجه به ویژگی‌های ملی موسسات آموزشی و سهم آنها در تولید علمی و تعاملات اجتماعی است.

روش‌شناسی رتبه‌بندی آزمایشی دانشگاه‌های کشور‌های بریکس ۲۰۲۴

روش‌شناسی رتبه‌بندی آزمایشی دانشگاه‌های کشور‌های بریکس بر اساس فهرست جهانی «سه ماموریت دانشگاهی» است که اولین رتبه‌بندی دانشگاهی است که از مراحل ابتدایی خود به‌طور گسترده در سطح بین‌المللی مورد بحث قرار گرفت.

بریکس (BRICS)، نام گروهی از کشور‌ها به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور است و عنوان آن کوته‌نوشتی است که از به هم پیوستن حروف اول نام انگلیسی آن کشور‌ها یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی ساخته شده است. در ابتدا نام این گروه بریک نام داشت، اما پس از پیوستن آفریقای جنوبی، به بریکس تغییر نام یافت. در ۲۴ اوت ۲۰۲۳، اعلام شد که از ۱ ژانویه ۲۰۲۴، شش کشور آرژانتین، اتیوپی، امارات متحده عربی، ایران، عربستان سعودی و مصر می‌توانند به جمع این گروه اضافه شوند.

این مدل رتبه‌بندی، اصلاح شده تا ویژگی‌های ملی موسسات آموزشی در کشور‌های بریکس را در نظر بگیرد. این رتبه‌بندی به این سوال پاسخ می‌دهد که کدام دانشگاه‌ها سه ماموریت اصلی یعنی ماموریت آموزشی، علمی و اجتماعی را به‌طور هماهنگ انجام می‌دهند. رتبه‌بندی بریکس بر اساس شاخص‌های عینی و قابل‌سنجش است و از هیچ‌گونه ارزیابی کارشناسی ذهنی استفاده نمی‌کند.

فهرست شرکت‌کنندگان

فهرست کوتاه برای رتبه‌بندی دانشگاه‌های کشور‌های بریکس شامل ۸۲۵ دانشگاه از کشور‌های عضو کنسرسیوم یعنی برزیل، چین، مصر، اتیوپی، هند، ایران، روسیه، عربستان سعودی، آفریقای جنوبی و امارات متحده عربی است. این فهرست شامل دانشگاه‌هایی است که در رتبه‌بندی‌های دانشگاهی جهانی و یا رتبه‌بندی‌های ملی در جایگاه‌های برتر قرار دارند. در برخی موارد، انتخاب بر اساس سهم مقالات علمی دانشگاه در سال‌های ۲۰۱۸-۲۰۲۱ صورت گرفته است.

در عین حال، مؤسسات آموزش عالی تخصصی، یعنی آنهایی که برنامه‌های آموزشی در حداقل دو حوزه از شش حوزه علمی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) ندارند و همچنین فاقد برنامه‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری (یا معادل آنها) هستند، در نظر گرفته نشدند. همچنین مؤسسات آموزشی با کمتر از ۵۰۰ دانشجو از فهرست حذف شدند.

دلایل معرفی رتبه‌بندی جدید

رتبه‌بندی جدیدی که تهیه شده است، هم‌زمان با برگزاری نشست روسای دانشگاه‌های بریکس در تاریخ ۱۷-۱۸ اکتبر در مسکو، منتشر شد. این رتبه‌بندی یکی از اولین نقاط عطف سیستم جامع ارزیابی است که چندین بار مورد توجه کشور‌های گروه بریکس قرار گرفته است. این ابتکار به‌ویژه در بیانیه نشست وزرای آموزش بریکس که در ۱۱ ژوئن در کازان برگزار شد، ثبت شده است.

نرخ رشد تدریجی گسترش کشور‌های گروه بریکس، رشد اقتصادی چشمگیر کشور‌های عضو و رویکرد یکپارچه کارشناسان به آموزش به‌عنوان یک عامل کلیدی رشد اقتصادی، توسعه یک سیستم ارزیابی کیفیت آموزش عالی را تقویت کرده است.

مراحل تهیه این رتبه‌بندی

در تهیه رتبه‌بندی بریکس، مدل «سه مأموریت دانشگاهی» با توجه به ویژگی‌های ملی مؤسسات آموزشی مربوطه اعمال شد. ابزار‌ها شامل کالیبراسیون خاص ضریب وزنی و جستجوی پارامتر‌های جدیدی بود که بازتاب‌دهنده تعامل دانشگاه‌های بریکس است. طبق رتبه‌بندی جدید، ارزش وزنی چندین معیار، مانند تعداد پیروزی‌های دانشجویان در مسابقات بین‌المللی و سهم دانشجویان بین‌المللی از ۷درصد به ۹درصد و از ۸درصد به ۱۰درصد افزایش یافت.

اما ارزش وزنی برخی پارامتر‌های دیگر، مانند نسبت بودجه مؤسسه آموزش عالی به دانشجو و نسبت اعضای هیئت‌علمی به دانشجو، از ۱۵% به ۱۳% کاهش یافت. این رتبه‌بندی دانشگاهی برای اولین بار با یک معیار جدید، یعنی تعداد انتشارات مشترک با شرکای بریکس، در زمینه ارزیابی مأموریت تحقیقاتی تکمیل شد.

این معیار تعداد مقالات علمی منتشر شده در همکاری با شرکای خارجی بریکس طی چهار سال گذشته را اندازه‌گیری می‌کند. امتیازات هر موسسه بر اساس هر یک از ۱۷ معیار رتبه‌بندی محاسبه و سپس جمع‌بندی شد. امتیاز نهایی مبنای رتبه‌بندی مؤسسه آموزش عالی در جدول نهایی قرار گرفت. 

۱۷ معیار این رتبه بندی به شرح زیر است:

میزان برنده شدن دانش آموزان در مسابقات دانشجویی بین المللی

سهم دانشجویان بین المللی

نسبت بودجه دانشگاه به دانشجو

نسبت دانشجو به هیات علمی

IREG جوایز کسب شده توسط کارکنان دانشگاهی و فارغ التحصیلان 

میانگین تأثیر استناد عادی شده (سطح جهانی)

میانگین تأثیر استناد عادی شده (سطح ملی)

درآمد تحقیق به ازای هر عضو هیئت علمی

انتشارات مشترک با شرکای بریکس

تعداد دوره های آنلاین آزاد گسترده (MOOCs)

سهم دانشگاه در کل نشریات کشوری

تعداد صفحه‌های وب‌سایت یک دانشگاه که توسط موتورهای جستجوی معتبر ایندکس شده‌اند

نمایش های صفحه دانشگاه در ویکی پدیا

دنبال کنندگان یک دانشگاه در شبکه های اجتماعی 

تعداد فارغ التحصیلان دانشگاه با یک مقاله جداگانه در مورد آنها در ویکی پدیا

دسترسی به وب سایت دانشگاه

شفافیت

رتبه‌بندی بریکس: پوشش جغرافیایی دانشگاه‌های پیشرو

رتبه‌بندی آزمایشی دانشگاه‌های بریکس شامل مؤسسات آموزشی از ده کشور است. بیشتر دانشگاه‌های رتبه‌بندی‌شده (۲۰۷) در چین قرار دارند. روسیه با ۱۶۱ دانشگاه و هند با ۹۳ دانشگاه به ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم از نظر تعداد مؤسسات آموزش عالی (HEI) قرار دارند. پس از آن، برزیل با ۵۵ مؤسسه آموزش عالی قرار دارد که بیشتر دانشگاه‌های برجسته غیر اوراسیایی را در خود جای داده است.

از ایران، ۲۷ دانشگاه در این رتبه‌بندی حضور دارند. دانشگاه علوم پزشکی تهران که در رتبه ۹۰ قرار دارد، از سایر مؤسسات آموزش عالی ایرانی پیشی گرفته است.

رتبه‌بندی دانشگاه‌های بریکس توسط دانشگاه پکن، دانشگاه دولتی مسکو ام. و. لومونوسف و دانشگاه تسینگهوا انجام می‌شود. دانشگاه کیپ‌تاون که در رتبه ۱۸ قرار دارد، به عنوان بهترین دانشگاه در آفریقای جنوبی شناخته شده است.

مؤسسه علوم هند در بنگلور، با رتبه ۲۵، بالاترین رتبه را در میان مؤسسات آموزش عالی هند دارد. رتبه ۲۸ به دانشگاه ملک سعود اختصاص دارد که پیشروترین مؤسسه آموزش عالی عربستان سعودی است. دانشگاه سائوپائولو که در رتبه ۳۹ قرار دارد، برترین دانشگاه در برزیل محسوب می‌شود.

دانشگاه آمریکایی قاهره (رتبه ۶۳) و دانشگاه امارات متحده عربی (رتبه ۶۴) به ترتیب به عنوان برترین دانشگاه‌های مصر و امارات متحده عربی شناخته می‌شوند. بهترین دانشگاه اتیوپی با نام دانشگاه آدیس آبابا در گروه رتبه‌بندی ۳۵۱-۴۰۰ در رتبه‌بندی نهایی دانشگاه‌های برکیس قرار گرفته است.

نقاط قوت کشور‌های بریکس 

روسیه: کیفیت آموزش مهم‌ترین نقطه قوت دانشگاه‌های عالی روسیه است. ۳۹ مؤسسه آموزشی روسیه در بخش آموزش فهرست ۱۰۰ مؤسسه برتر جهان قرار دارند که از این تعداد، ۱۰ مؤسسه در میان ۲۰ مؤسسه برتر هستند. در بخش علوم، تنها ۹ مؤسسه روسی معیار‌های لازم را برآورده کرده‌اند. در مورد «سومین مأموریت» که به تعامل با جامعه اشاره دارد، ۱۵ دانشگاه روسی از ۱۰۰ مؤسسه برتر این مأموریت را اجرا کرده‌اند. تجزیه‌وتحلیل عمیق فعالیت‌های آموزشی نشان می‌دهد که روسیه از نظر تعداد پیروزی‌های دانشجویان در مسابقات بین‌المللی بسیار رقابتی است. امتیاز دانشجویان روسی ۲۲ درصد بالاتر از میانگین دانشجویان مؤسسات در رتبه ۶۰۰ جهان است. همچنین، سهم دانشجویان بین‌المللی در روسیه ۱۱.۹ درصد است که در مقایسه با ۷ درصد در سایر کشور‌های بریکس بالاتر است.

چین: موفقیت دانشگاه‌های چینی در رتبه‌بندی بریکس عمدتا به اجرای برجسته ماموریت تحقیقاتی آنها بازمی‌گردد. ۵۷ دانشگاه چینی بیش از ۵۰ درصد از ۱۰۰ مؤسسه برتر در بخش علوم را تشکیل می‌دهند. به طور متوسط، بودجه آنها به ازای هر کارمند در دانشگاه‌های چینی ۴۴ درصد بیشتر از مجموع همه مؤسسات رتبه‌بندی‌شده است. مقدار بودجه با توجه به برابری قدرت خرید ۶۲.۶ هزار واحد پولی (c.u.) است، در حالی که مقدار میانگین برای ۶۰۰ مؤسسه برتر ۴۳.۴ واحد پولی است. همچنین، چین از نظر نرخ استناد به مقالات علمی همه کشور‌های بریکس را پشت سر گذاشته است. امتیاز چین ۱.۲۰ است، در حالی که میانگین این مقدار ۰.۸۸ می‌باشد.

هند: هند سومین کشور پرنماینده پس از چین و روسیه در این رتبه‌بندی است. مأموریت تحقیقاتی این کشور بالاترین رتبه را دارد. ۱۳ دانشگاه هندی در زیررده‌بندی ۱۰۰ مؤسسه برتر قرار دارند. یکی از عوامل محرک موفقیت هند، تعداد جوایز علمی است که به اساتید و دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها اعطا شده است. امتیاز متوسط دانشگاه‌های هندی (۰.۱۵) ۶۶ درصد بالاتر از مقدار کل رتبه‌بندی (۰.۰۹) است. شاخص مهم دیگر، نسبت درآمد پژوهشی به اعضای هیئت علمی است. هند در این زمینه از تمام کشور‌های بریکس، به‌جز چین، پیشی گرفته است.

برزیل: نقاط قوت اصلی برزیل عمدتا در شاخص‌های «سومین مأموریت» قرار دارد که ارتباط دانشگاه‌ها با جامعه را نشان می‌دهد. دانشگاه‌های برزیل از نظر تعداد کاربران آنلاین وب‌سایت‌ها در رتبه نخست بریکس قرار دارند. حدود ۵۷۶ هزار کاربر منحصربه‌فرد به صفحات وب دانشگاه‌های برجسته برزیل مراجعه می‌کنند، در حالی که وب‌سایت‌های دانشگاه‌های عربستان سعودی (رتبه دوم) ۴۸۷ هزار بازدیدکننده دارند. از نظر تعداد بازدید از صفحات ویکی‌پدیا، برزیل از همه کشور‌های بریکس به‌جز چین پیشی گرفته است.

ایران: پیشرفت ایران بیشتر به دلیل جایگاه بالای دانشگاه‌های پزشکی در رتبه‌بندی بریکس است. هفت دانشگاه ایرانی در میان ۳۰۰ مؤسسه برتر در علوم پزشکی تخصص دارند. دانشگاه تهران تنها دانشگاه سنتی این دسته است. دانشگاه صنعتی شریف نیز در میان ۵۰ درصد برتر مؤسسات قرار دارد. این دانشگاه‌ها در دو زمینه مهم در میان دانشگاه‌های بریکس رقابت دارند. اولین زمینه، پیروزی در مسابقات دانشجویی است. امتیاز متوسط دانشگاه‌های ایرانی ۰.۵۷ است، در حالی که این مقدار برای همه مؤسسات بریکس ۰.۴۱ است. دومین زمینه، تعداد برندگان جوایز علمی معتبر است. از این رو ایران پس از روسیه و هند در جایگاه سوم قرار دارد.

عربستان سعودی و مصر: این دو کشور در تعداد مقالات علمی مشترک منتشر شده با شرکای خارجی بریکس پیشتاز هستند. مقدار متوسط به ازای هر مؤسسه در عربستان ۳.۸ هزار و در مصر ۳.۱ هزار است که سه برابر میزان آفریقای جنوبی (۱.۳ هزار) است. نسبت اعضای هیئت علمی به دانشجو نیز یکی دیگر از مزایای رقابتی مصر و عربستان است. این نسبت در عربستان ۰.۰۸۹ و در مصر ۰.۰۸۵ است که بالاتر از میانگین رتبه‌بندی (۰.۰۸۳) می‌باشد.

آفریقای جنوبی: این کشور از نظر تعداد فارغ‌التحصیلانی که دارای صفحه ویکی‌پدیا هستند، عملکرد برتری دارد. مقدار ملی دانشگاه‌های آفریقای جنوبی دو برابر مقدار کل رتبه‌بندی است، ۸۸ در مقابل ۴۰. از نظر تعداد کاربران منحصربه‌فرد وب‌سایت‌ها، دانشگاه‌های آفریقای جنوبی ۱.۷ برابر بیشتر از میانگین کشور‌های بریکس هستند.

امارات متحده عربی: از نظر سهم دانشجویان بین‌المللی (۴۱ درصد)، امارات بسیار جلوتر از سایر رقبا است. همچنین، دانشگاه‌های امارات بیشترین بودجه را دارند. نسبت بودجه به ازای هر دانشجو (با توجه به برابری قدرت خرید) ۵۱.۹ هزار واحد پولی آن کشور است که تقریباً دو برابر مقدار چین (۲۶.۷ هزار واحد پولی) است. امارات همچنین در زمینه فعالیت‌های پژوهشی امتیاز بالایی دارد و در میان پنج کشور برتر بریکس از نظر نرخ استناد و بودجه پژوهشی قرار دارد.

اتیوپی: کمترین تعداد دانشگاه‌های رتبه‌بندی‌شده، یعنی تنها دو دانشگاه، در اتیوپی قرار دارند. شاخص‌های «سومین مأموریت»، که تعامل با جامعه و پیشرفت ملی را نشان می‌دهد، نقطه قوت دانشگاه‌های اتیوپی است. تعداد بازدید‌های صفحات ویکی‌پدیا از دانشگاه‌های اتیوپی بالاتر از سایر کشور‌های بریکس به‌جز چین و برزیل است. همچنین، دانشگاه آدیس آبابا در آستانه ورود به فهرست ۱۰۰ دانشگاه برتر بریکس قرار دارد و در جایگاه ۱۱۱ میان تمام مؤسسات رتبه‌بندی‌شده است. از نظر تعداد دنبال‌کنندگان در شبکه‌های اجتماعی، اتیوپی در میان پنج کشور برتر بریکس قرار دارد.

در ادامه جایگاه دانشگاه‌های ایران در این رتبه بندی را مشاهده می‌کنید:

ایران در ۱۰۰ دانشگاه برتر بریکس فقط یک سهم دارد

در رتبه بندی بریکس، ایران با ۲۷ دانشگاه در جدول قرار دارد، اما با این حال ایران در ۱۰۰ دانشگاه برتر بریکس فقط یک سهم دارد و آن دانشگاه علوم پزشکی تهران در رتبه ۹۰ است.