طرحی برای نظام ارزیابی سیاست‌های علم، فناوری و نوآوری
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری آنا، موفقیت بلندمدت سیاست‌گذاری و سیاست‌های علم و فناوری نیازمند تخمین و پیش‌بینی نتایج و اثرات سیاست‌ها، بازخورد منظم دستاوردها بر اساس معیارهای مشخص و بناکردن بر یک نظام پایش قدرتمند و قابل اطمینان است. در چنین بستری است که جایگاه و اهمیت ارزیابی سیاست‌های علم و فناوری روشن می‌شود.
پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «طرحی برای نظام ارزیابی سیاست‌های علم، فناوری و نوآوری» به این موضوع پرداخته‌اند که در چند دهه گذشته فعالیت‌های مرتبط با علم، فناوری و نوآوری توان رقابتی اقتصاد را بهبود بخشیده و سهم عمد‌ه‌ای در حل مسائل اجتماعی داشته است. بنابراین سیاست‌گذاری و مداخلات دولتی مرتبط با توسعه و به‌کارگیری علم و فناوری از حوزه‌های مورد علاقه عالمان حوزه اداره عمومی و مدیران دولتی در سطوح مختلف ملی و بخشی بوده است.
* ارزیابی سیاست‌های علم و فناوری در تضمین موجّه بودن سیاست‌ها
در این پژوهش آمده است که ارزیابی سیاست‌ها از راه‌هایی مانند پیش‌بینی و بازنگری، تسهیل مذاکرات، پایش و گردآوری داده‌ها، بررسی اثرات، یادگیری و انتشار دانش با و بر فرایند سیاست‌گذاری مرتبط و مؤثر است، توجه به ارزیابی سیاست‌های علم و فناوری نیز جایگاهی ویژه در مطالعات این حوزه از دانش خواهد یافت.
{$sepehr_key_2740}
این پژوهش مطرح می‌کند که ارزیابی سیاست‌های علم و فناوری در تضمین موجّه بودن سیاست‌ها، فراهم آوردن دانشی ارزشمند برای پشتیبانی از فرایند‌های تصمیم‌گیری در تمام سطوح، بهبود و توسعه ظرفیت افراد، شبکه‌ها و نهاد‌ها و نیز در تضمین و ارتقای کیفیت در تمام حوزه‌های علم، فناوری و نوآوری سهمی عمده دارد و بنابراین لازم است مورد تأمل و توجه قرار گیرد.
* ارزیابی علم و فناوری و ارزیابی سیاست های علم و فناوری
نکته قابل ذکر در این پژوهش این است که در کشور ما با تداخل دو مفهوم ارزیابی علم و فناوری و ارزیابی سیاست های علم و فناوری به حوزه اخیر دقت و توجه اندکی شده است؛ ارزیابی علم، فناوری و نوآوری بر تطبیق نتایج به دست آمده از شاخص‌هایی مشخص با مجموعه‌ای از اهداف معین برای تحلیل وضعیت موجود استوار است.
{$sepehr_key_2741}
در این پژوهش آمده است که این ارزیابی با اهدافی، چون شناسایی وضعیت تولید و سطح بهره‌وری علم، فناوری و نوآوری در سطح ملی، بنگاهی و فردی و نیز پیگیری روند گسترش علوم و هدایت برنامه‌های علمی به سوی آن انجام می‌پذیرد، اما ارزیابی سیاست‌های علم و فناوری و به طور کلی ارزیابی سیاست‌ها (از نظر سطح، دامنه زمانی مورد توجه، کارکرد‌ها و کاربردها، روش‌ها و فنون) تکنیک‌ها سازمان و نظام اجرا و ... به کلی با ارزیابی و سنجش علم و فناوری متفاوت هستند.
* ارزیابی سياست
به طور کلی در این پژوهش آمده است که یکی از رایج‌ترین الگو‌ها برای مطالعه و تحلیل سیاست‌ها تفسیر فرایند‌های سیاست‌گذاری به چرخه‌ای از مراحل کم‌وبیش متوالی و در حال تکرار است.
{$sepehr_key_2742}
این پژوهش مطرح می‌کند که گام‌های اساسی در تکمیل این چرخه عبارتند از تنظیم دستور کار، تصمیم‌گیری و تدوین سیاست، شکل‌گیری دیدگاه‌ها، اجرای سیاست، پدیدار شدن تأثیرات و ارزیابی سیاست.
در این پژوهش آمده است که برخلاف تصور رایج ارزیابی نه فقط یک مرحله از فرایند سیاست‌گذاری است و نه پایان‌دهنده این فرایند، بلکه بُعدی از فرایند است که در تک‌تک اجزای چرخه سیاست‌گذاری حضور و تأثیر دارد و به عبارت دیگر در مرکز این چرخه قرار گرفته است.
* فراچارچوب تحليل سيستمی
در این پژوهش آمده است که رویکرد‌ها و نمود‌ها در تحلیل و مدیریت یک موضوع را میتوان در قالب محور‌های دو بعدی: مفهومی– کاربردی و ایستایی– پویایی ساخت‌بندی کرد. معنای جهات چهارگانه در این دستگاه عبارت است از:
- مفهومی: مربوط به انتزاع و تجرید یا درک یک موقعیت؛
- کاربردی: مربوط به عمل واقعی در یک محیط تجربی؛
- ایستایی: مربوط به ساختار و جایگاه عناصر در یک سیستم؛
- پویایی: مربوط به روابط علّی و تعامل میان عناصر یک سیستم.
از سوی دیگر روابط میان نمود‌های تحلیل و مدیریت در ساختی معنا می‌یابد که شکل زیر آن را نشان می‌دهد:
در پایان این پژوهش آمده است که نظام ارزیابی سیاست‌ها درصدد ساختاربخشی، یکپارچه کردن، بهینه‌سازی و نظم بخشیدن به گام‌های مختلف ارزیابی یک سیاست از مرحله طرح‌ریزی تا ظاهرشدن پیامد‌ها و آثار آن است.
{$sepehr_key_2744}
در جمع‌بندی نهایی پژوهش حاضر آمده است که طراحی نظام ارزیابی سیاست‌ها – مانند هر نظام دیگر- مستلزم توجه به دو بعد ساختار و فراگرد نظام است. ساختار نظام مبیّن طرح مهندسی آن در حالت ایستا و فراگرد نظام نشاندهنده مدیریت تعاملات و پویایی‌های آن است.
این پژوهش به کوشش سید محمدحسین شجاعی (پژوهشگر پژوهشکده مطالعات فناوری)، مهدی فاتح راد (عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف) و سید حبیب الله طباطبائیان (عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی) انجام شده است.
انتهای پیام/