لزوم فرهنگ سازی برای استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی

خبرگزاری آنا_ نادیا عابد؛ یکی از چالش‌های اساسی پژوهشگران و محققان دریافت نکردن گرنت مناسب برای پیشبرد امور علمی خود است، این موضوع به اندازه‌ای مهم بوده که بی توجهی به آن عواقب ناگواری مانند مهاجرت ژن‌های برتر را به همراه داشته است، آموزش عالی ایران با هدف بهبود این وضعیت اقدام به انجام کار‌هایی کرده است که از جمله آن می‌توان به راه اندازی سامانه نان اشاره کرد، همچنین چگونگی استفاده از فناوری‌های جدید مانند هوش مصنوعی هم دانشجویان را تا حدودی گنگ کرده است؛ موضوعاتی که با مشکلاتی مواجهه هستند و هنوز وزارت علوم برای آنها راهکار اساسی ارائه نداده است؛ بنابراین برای درک بیشتر این مفاهیم به سراغ سیدعلی موسوی محقق پسادکتری دانشگاه تهران رفتیم که مشروح گزارش را در ادامه می‌خوانید. 

آنا: با توجه به اینکه آموزش عالی در دولت سیزدهم اقدام به راه اندازی سامانه نظام ایده‌ها و نیاز‌ها (نان) با هدف شناسایی مسائل و چالش‌های کشور به کمک محققان و پژوهشگران کرده است، اما عده‌ای از استادان و دانشجویان هنوز با این سامانه آشنا نیستند؛ بنابراین راهکار علمی برای دستیابی به نتیجه مطلوب چیست؟ 

موسوی: با توجه به اینکه ماهیت سامانه نان پیگیری بحث «نیاز‌ها و ایده ها» است و صنعت هم نیاز‌های خود را به دانشگاه‌ها اعلام می‌کند، اما به هیچ عنوان تبلیغ مناسبی در این عرصه انجام نشده است، حتی بیشتر استادان برگزیده و برجسته آموزش عالی از این موضوع بی اطلاع هستند و فهرست منابع و نیاز‌های ارائه شده بروز نیستند و همین موارد دو چالش بزرگ سامانه نان به شمار می‌آید؛ چرا که ایده سامانه نان مطابق نیاز‌های کشور با هدف به ثمرنشاندن خروجی‌های پژوهشی و تحقیقاتی دانشگاه‌ها ارائه شده تا دانش دانشگاه در خدمت جامعه برای حل مشکلات کشور باشد. 

راهکار علمی برای معرفی سامانه «نان» به قشر دانشگاهی

متاسفانه، بیشتر با ثبت نیاز تا حل چالش‌ها و مشکلات کشور در سامانه نان مواجهه هستیم. البته، باید بپذیریم که تمام این نیاز‌ها هم متناسب با ظرفیت دانشجویان و استادان انجام شوند؛ چرا که یک دانشجو مهلت زمان کمی را برای انجام تحقیق و پژوهش در اختیار دارد. دانشگاه‌های سطح یک کشور به تربیت نیرو‌های خبره و آماده برای ورود به مسائل کشور و چالش‌های صنعت می‌پردازند، اما هنوز این نیاز‌ها به صورت شفاف بیان نشده و استادان و دانشجویان نه تنها با سامانه آشنا نیستند، بلکه نحوه کار کردن با آن هم هنوز برای قشر دانشگاهی تدریس نشده است. 

جبران این مسئله نیازمند برگزاری کارگاه‌های تخصصی معرفی سامانه نان به استادان، دانشجویان و ذی نفعان در تمام دانشگاه‌ها و موسسات کشور و نشست‌های حضوری بین ارگان‌ها با صنایع است تا به صورت کامل از توانمندی‌ها و قابلیت‌ها و انتظارات یکدیگر مطلع شوند. 

آنا: میان رشته‌ای تا چه میزان تاثیر موثری برای ورود دانشجویان به بازار کار دارند؟ 

موسوی: خروجی علمی میان رشته ای‌ها در چند کاربرد مورد استفاده قرار می‌گیرد، هم اکنون این رشته‌ها در مقاطع تحصیلات تکمیلی وجود دارند و وارد مرحله‌ای شده ایم که دانشجویان کاملا مشغول تحقیق و پژوهش هستند، برای همین نیرو‌های خیلی زبده و توانمندی تربیت شده اند و تمام چالش‌های کشور هم متناسب با ظرفیت دانشجویان است و مرور اسناد بالادستی کشور نشان می‌دهد که مسائل کاملا قابل حل و بحث از سوی میان رشته ای‌های جامعه است. 

آنا: مهم‌ترین چالش میان رشته ای‌ها چیست؟ 

موسوی: مهم‌ترین چالش تمام رشته‌های محققان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی، بحث شغل دیده نشدن دانشگاه و دانشجوست که مهم‌ترین عامل برای مهاجرت نخبه‌های علمی به شمار می‌آید؛ در صورتی که فعالیت‌های تحقیقاتی نیازمند گرنت‌ها و اعتبار‌های قابل توجه است و هم اکنون خیلی از دانشجویان و استادان با توجه به معلومات خوبی که دارند از عهده تعریف و تدوین پروژه‌های علمی بر نمی‌آیند؛ بنابراین وزارت علوم با دیده شدن میان رشته ای‌ها و شغل دیدن دانشجو در مقام دانشجو می‌تواند به رفع این معضل‌ها برآید. 

نباید تولید متن تمام مقالات علمی را به کمک ابزار‌های هوش مصنوعی تولید کنیم؛ چرا که طبق قانون رعایت اخلاق در پژوهش امری موثر است، به همین علت اصل تولید محتوای علمی همچنان با پژوهشگر است و ابزار‌های آن باید کمک کننده کیفیت خروجی‌های علمی باشند

دانشجویان تجربی کار با چالش فضا و تجهیزات آزمایشگاه‌ها مواجهه هستند، خیلی از دستگاه‌ها فرسوده شده اند و طول عمر آنها کاهش یافته یا به اتمام رسیده است، هم اکنون نگهداری و تعمیرات دوره‌ای این تجهیزات رعایت نمی‌شود و قیمت مواد اولیه هم به علت نبود اختصاص گرنت پژوهشی مناسب افزایش یافته است، خیلی از مواد اولیه به صورت تقلبی وارد می‌شوند و کیفیت لازم را ندارند. مثلا، استاد و دانشجو پروپوزال علمی را پیش می‌برند، اما به علت ناخالصی بودن مواد اولیه و تهیه از فضای نامعتبر و گران قیمت بودن نتیجه مورد انتظار را کسب نمی‌کنند. 

آنا: در اسناد بالادستی کشور تا چه میزان به میان رشته ای‌ها توجه شده است؟ 

موسوی: در دسترسی به فناوری‌های نوین محدودیت داریم، نرخ آلاینده‌های زیست محیطی بسیار زیاد است و سهم کم انرژی‌های تجدیدپذیر از جمله چالش‌هایی است که باید به کمک میان رشته ای‌ها حل شود.

ارائه ابزار‌های هوش مصنوعی بدون فرهنگ سازی درست 

هوش مصنوعی با هدف افزایش و ساماندهی کیفیت خروجی‌های علمی طی یک تا دو سال گذشته وارد دانشگاه‌ها شده ولی استفاده از ابزار‌های هوش مصنوعی مانند چت‌جی‌پی‌تی و جمینی هنوز برای دانشجویان فرهنگ سازی نشده و حتی دانشجو را تنبل کرده و آموزش‌های خوبی در این راستا ارائه نشده است، ابزار با هدف پاسخگویی به ذهن پرسشگر انسان تولید شده اند و خروجی مطلوب زمانی از هوش مصنوعی گرفته می‌شود که خودمان زمینه علمی مناسب و قوی داشته باشیم. 

ارتقای کیفیت مقالات علمی با کمک هوش مصنوعی 

آنا: ابزار‌های هوش مصنوعی با رعایت اخلاق در پژوهش چقدر به کیفیت خروجی‌های پژوهشی کمک می‌کنند؟ اگر پژوهشگری به کمک هوش مصنوعی مقاله خود را بنویسد تقلب او چگونه آشکار می‌شود؟ 

موسوی: به هیچ عنوان نباید تولید متن تمام مقالات علمی را به کمک ابزار‌های هوش مصنوعی تولید کنیم؛ چرا که طبق قانون رعایت اخلاق در پژوهش امری موثر است، به همین علت اصل تولید محتوای علمی همچنان با پژوهشگر است و ابزار‌های آن باید کمک کننده کیفیت خروجی‌های علمی باشند. 

ابزار‌هایی بر پایه هوش مصنوعی ساخته شده اند که وقتی متنی را مشاهده کنند به راحتی می‌گویند چند درصد از آن به کمک ابزار‌های هوش مصنوعی تولید شده اند، اما اعضای هیئت علمی و پسادکتری باید ابزار‌هایی که می‌توان به آن اتکا کرد را معرفی کنند و این مورد نباید باعث تنبلی دانشجو شود، بلکه باید به سوالات و ذهن پرسشگر دانشجو پاسخ دهند.

هوش منصوعی نمی‌تواند تضمین کننده اعتبار خروجی‌های علمی باشند، بلکه استفاده از ابزار‌های این فناوری جهت دهنده و کمک کننده خواهند بود.