۱۵ شهریور در دنیای علم چه خبر؟

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری آنا، تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری‌ها، کشف‌ها و حتی زادروزها و درگذشت‌های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی‌گیرد. در این تقویم علم، وقایع مهم مصادف با امروز ۱۵ شهریور برابر ۵ سپتامبر را ورق می‌زنیم.

***

پدر علم سم‌شناسی ایران

۱۵ شهریور ۱۳۲۱ خورشیدی، مهدی بلالی مود، استاد دانشگاه علوم پزشکی مشهد و عضو فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران به‌دنیا آمد. بلالی مود پزشک نمونه و پژوهشگر برگزیده کشوری، عضو کارگروه برنامه بین‌المللی ایمنی شیمیایی و سم‌شناسی سازمان جهانی بهداشت، عضو جامعه سم شناسان بالینی اروپا و فدراسیون جهانی سم‌شناسی بالینی است. او در سال ۱۳۷۳ به‌عنوان رئیس جامعه سم‌شناسی پزشکی آسیا و اقیانوسیه برگزیده شد. سال ۱۳۵۷ او برای گذراندن دوره تخصصی سم‌شناسی بالینی در دانشکده پزشکی دانشگاه ادینبورو به انگلستان رفت و در سال ۱۳۶۰ در رشته فارماکولوژی و سم‌شناسی بالینی دکتری گرفت و همان سال به‌عنوان استادیار دانشکده پزشکی دانشگاه ادینبورو مشغول به کار شد. اما کمی بعد، او به ایران بازگشت و در سمت استادیار و سرپرست بخش مسمومین بیمارستان امام رضا، زیر نظر دانشکده پزشکی دانشگاه مشهد مشغول کار شد. بلالی مود ۳۱ کتاب به زبان‌های انگلیسی و فرانسوی، ۱۹۸ مقاله علمی و ۲۹۸ خلاصه مقاله در حوزه‌های شیمی، سم‌شناسی پزشکی، درمان‌شناسی و مسمومیت‌ها نوشته است که از مهم‌ترین آنها می‌توان به سه کتاب مرجع سم‌شناسی پایه و بالینی ترکیبات فسفردار آلی، خردل گوگردی، و سموم بیولوژیک از انتشارات اسپرینگر و کتاب راهنمای درمان مجروحان شیمیایی جنگی با حمایت سازمان منع گسترش سلاح‌های شیمیایی (OPCW) اشاره کرد. بلالی مود را با لقب پدر علم سم‌شناسی ایران می‌شناسند.

پایه‌گذار مکانیک آماری

۵ سپتامبر ۱۹۰۶ میلادی برابر با ۱۵ شهریور ۱۳۸۵ خورشیدی، لودویگ ادوارد بولتسمان، فیزیکدان اتریشی که مکانیک آماری را پایه‌گذاری کرد درگذشت. بولتسمان پس از اخذ مدرک دکتری، دستیار استادش جوزف استفان شد. شهرت بولتسمان مبتنی‌بر اختراع مکانیک آماری او، مستقل از کاری است که ریاضی‌دان آمریکایی ویلارد گیبز کرد. نظریه‌های او خواص و رفتار اتم‌ها و مولکول‌ها را با خواص و رفتار مواد در مقیاس بزرگی مرتبط می‌کند که این اتم‌ها و مولکول‌ها بلوک‌های سازنده آن موادند. او همچنین روی نظریه جنبشی گازها کار کرد و قانون استفان- بولتسمان را ارائه کرد که در مورد رابطه بین دمای یک جسم و تابش‌هایی است که ساطع می‌کند. اعتقاد راسخ او و دفاع از اتمیسم (که همه مواد از اتم ساخته شده‌اند) در برابر مخالفت خصمانه با این ایده جدید، ممکن است در خودکشی او در سال ۱۹۰۶ نقش داشته باشد.

کاشف پرتوهای کانال

۵ سپتامبر ۱۸۵۰ میلادی برابر با ۱۵ شهریور ۱۲۲۹ خورشیدی، اویگن گلدشتاین، فیزیکدان آلمانی به‌دنیا آمد. او در سال ۱۸۸۶ پرتوهای کانال را کشف کرد و اظهار داشت که پرتوهای کانال از سوراخ‌های آندهای لوله‌های تخلیه الکتریکی کم فشار بیرون می‌آیند. پیش از این، او در سال ۱۸۷۶ اصطلاح پرتو کاتدی را که از یک کاتد ساطع می‌شود، ابداع کرده بود. او اولین کسی است که دریافت این پرتوها می‌توانند سایه بیاندازند و در زوایای قائم به سطح ساطع شوند. او همچنین طول موج نور ساطع‌شده از فلزات و اکسیدها را هنگام برخورد پرتوهای کانال به آنها بررسی کرد. زمانی که مرکز علمی اورانیا در برلین، در سال ۱۸۸۹ افتتاح شد، دارای پنج بخش علمی و یک «تئاتر علمی» بود و این گلدشتاین بود که راه‌اندازی «سالن فیزیک را که بازدیدکننده می‌توانست در آن به تنهایی آزمایش کند» توصیه کرد.

سوسومو تونگاوا

 ۵ سپتامبر ۱۹۳۹ میلادی برابر با ۱۵ شهریور ۱۳۱۸ خورشیدی، سوسومو تونگاوا، زیست‌شناس مولکولی و ایمونولوژیست ژاپنی به‌دنیا آمد. او در سال ۱۹۸۷ جایزه نوبل پزشکی یا فیزیولوژی را به دلیل کشف اساسی اصل ژنتیکی برای تولید تنوع پادتن در بدن دریافت کرد. پادتن‌ها از نوع خاصی از گلبول‌های سفید تولید می‌شوند که لنفوسیت‌های B نام دارند. در یک مطالعه پیشگام که تونگاوا در سال ۱۹۷۶ منتشر کرد توانست ازطریق یک سری آزمایش‌های مبتکرانه نشان دهد که چگونه بخش‌هایی از ژنوم سلول، از یک سلول جنینی تحت تمایز، به یک پادتن تولید‌کننده لنفوسیت B توزیع می‌شود. بنابراین، او درنهایت به این سوال پاسخ داد که چگونه ماده ژنی در سلول‌های B می‌تواند برای ایجاد ساختار تعداد به ظاهر بی‌پایانی از پادتن‌های مختلف کافی باشد.