حال و آینده نفت و گاز شیل در جهان

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، تولید نفت شیل یا shale oil در سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی داشته است و استخراج نفت از سازندهای شیل که قبلا غیرقابل دسترس بود، امروزه میسر شده است. صنعت نفت شیل، نقش مهمی در افزایش تولید نفت در کشورهایی مانند ایالات متحده دارد و به تغییرات در بازارهای جهانی نفت کمک کرده است.

با توجه به لزوم آگاهی از کلان روندها در برنامه ریزی انرژی کشور، لازم است ارزیابی مناسبی از تولید و عرضه نفت و گاز صورت گیرد تا سیاست مناسبی در این حوزه اتخاذ شود. یکی از عوامل مهم در آینده بازارهای نفت و گاز، توسعه نفت و گاز شیل به ویژه توسط آمریکاست که روی هر دو بازار نفت و گاز تأثیرات عمیقی داشته است. 

در این راستا مرکز پژوهش های مجلس در پژوهشی با عنوان «بررسی وضعیت فعلی و آینده نفت و گاز شیل در جهان با تمرکز بر ایالات متحده آمریکا» آورده است که با توجه به لزوم آگاهی از کلان‌روند‌ها در برنامه‌ریزی انرژی کشور، لازم است ارزیابی مناسبی از تولید و عرضه نفت و گاز در آینده بلندمدت صورت گیرد تا سیاست مناسبی در این حوزه اتخاذ شود. یکی از عوامل مهم در آینده بازار‌های نفت و گاز، توسعه شیل نفت و شیل گاز به‌ویژه در آمریکاست که روی هر دو بازار نفت و گاز تأثیرات عمیقی داشته است.

این گزارش بیان می‌کند که آمریکا در دو دهه اخیر به بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت و گاز از منابع شیل تبدیل شده و علاوه بر انتفاع اقتصادی، به‌دنبال اثرگذاری سیاسی در معادلات جهانی از طریق ابزار انرژی است. در این گزارش به نفت و گاز شیل، وضعیت فعلی و آتی آن در ایالات متحده و دیگر کشور‌ها و تأثیر آن بر بازار نفت و گاز جهان پرداخته می‌شود. 

در این گزارش آمده است که دو فناوری شکافت هیدرولیکی و حفاری انحرافی نقش جدی در توسعه برداشت اقتصادی از شیل‌ها داشته‌اند. ایالات متحده آمریکا علاوه‌بر دارا بودن ظرفیت‌های مناسب طبیعی، با اتخاذ سیاست‌هایی از جمله حمایت از توسعه فناوری‌های مرتبط طی سال‌های گذشته و همچنین لغو ممنوعیت صادرات نفت و ال‌ان‌جی آمریکا و خروج از پیمان آب و هوایی پاریس، که دو مورد اخیر در دولت ترامپ انجام شد، راه را برای افزایش سرعت رشد صنعت شیل هموارتر کرد. 

این گزارش توضیح می‌دهد که ازآنجاکه به‌علت وجود گاز فراوان در میادین نفت شیل، توسعه میادین نفتی نیز در گرو وجود تجهیزات فراوری و انتقال گاز است، وجود زیرساخت‌های لازم در آمریکا، تسریع توسعه این صنعت را در این کشور موجب شده‌است. بررسی‌ها نشان‌می‌دهد بعد از آمریکا کشور‌های کانادا، چین و آرژانتین، البته با اختلاف زیاد نسبت به آمریکا، از ظرفیت نسبتاً مناسبی برای توسعه صنعت شیل برخوردارند.

این گزارش ادامه می‌دهد که در حال حاضر ایالات متحده با تولید ۸ میلیون بشکه در روز نفت و ۸۰۰ میلیارد متر‌مکعب گاز طبیعی در سال، بیش از ۸۰ درصد از نفت و گاز تولیدی از منابع شیل را در جهان به خود اختصاص داده و حدود دوسوم از نفت و گاز تولیدی خود را از این منابع استخراج می‌کند. کانادا، آرژانتین و چین با اختلاف زیاد در رتبه‌های بعدی هستند. تولید نفت و گاز دیگر کشور‌ها غیر از ایالات متحده درمجموع به‌ترتیب حدود ۹۰۰ هزار بشکه در روز و ۱۳۰ میلیارد متر‌مکعب در سال است؛ بنابراین مجموع تولید از منابع نفت و گاز شیل به‌ترتیب حدود ۱۱ و ۲۱ درصد از کل تولیدات نفت و گاز در جهان است.

این گزارش بیان می‌کند که راجع به تولید شیل در سال ۲۰۴۰، جمع‌بندی پیش‌بینی‌های مؤسسات مختلف از جمله IEA، EIA، اوپک و ریستاد انرژی نشان می‌دهند در تولید نفت شیل کشور‌های ایالات متحده ۹۰۰۰، آرژانتین ۷۰۰، کانادا ۷۰۰ و روسیه ۴۵۰ هزار بشکه در روز و در تولید گاز ایالات متحده ۹۵۰، چین ۱۰۰، کانادا ۶۵ و آرژانتین ۶۰ میلیارد متر‌مکعب از منابع شیل تولید خواهند داشت. به‌علت رشد تولید گاز از شیل‌ها، از سال ۲۰۲۰ هم اکنون آمریکا به صادرکننده خالص گاز طبیعی تبدیل شده‌است و پیش‌بینی می‌شود مقدار خالص صادرات در سال‌های آتی افزایش یابد.

این گزارش مطرح می‌کند که از تأثیرات گاز شیل بر بازار می‌توان به کاهش قیمت گاز در منطقه آمریکای شمالی، صادرات گاز مایع شده از آمریکا به نقاط مختلف جهان، ایجاد انتخاب‌های جدید برای واردکنندگان گاز و کاهش سهم زغال سنگ در سبد انرژی مصرفی آمریکا اشاره کرد. در مقایسه با توسعه میادین نفتی متعارف، توسعه میادین شیل با هزینه اولیه کم و هزینه جاری زیاد همراه بوده و بازگشت سرمایه این پروژه‌ها در زمان کوتاه‌تری اتفاق می‌افتد؛ لذا تولیدکنندگان از این میادین به‌سرعت به افزایش یا کاهش قیمت نفت واکنش نشان می‌دهند. این موضوع به محدودیت قدرت اوپک در تنظیم قیمت‌ها منجر شده‌است. 

این گزارش پیشنهاد بیان می‌کند که تقویت امکان حذف نفت ایران از بازار نفت و تحریم فروش آن از تبعات توسعه نفت شیل بوده است. در مورد بازار گاز نیز آمریکا برای انتفاع اقتصادی و سیاسی از حجم عظیم گاز شیل تولیدی خود، به صادرات و کمک به توسعه ال‌ان‌جی در کشور‌های دیگر اقدام کرده که باعث شده‌است بازار گاز تا حدی از حالت منطقه‌ای بودن خارج شود؛ بنابراین کشور‌های صادرکننده گاز به‌ویژه روسیه در تعامل با مشتریان خود در موضع ضعیف‌تری نسبت به گذشته قرار گرفته‌اند. 

این گزارش خاطرنشان می‌کند که تعامل با کشور‌های صادرکننده سنتی نفت به‌ویژه از طریق اوپک و نیز هماهنگی با کشور‌های بزرگ دارنده گاز و استفاده از ظرفیت مجمع کشور‌های صادرکننده گاز برای کاهش آسیب‌های ناشی از افزایش تولید نفت و گاز شیل باید در دستور کار کشور قرار گیرد. همچنین به‌منظور کسب سهم جدی از بازار گاز منطقه و جلوگیری از حضور رقبای مانند ال‌ان‌جی آمریکا در این بازار، باید رویکرد تبدیل شدن ایران به مرکز مبادلات (هاب) انرژی منطقه با محوریت تجارت گاز که در برنامه هفتم نیز بدان تأکید شده‌است، به‌طور جدی پیگیری شود.