عوامل مؤثر بر سلامت عمومی روان دانشجویان

به گزارش گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا، در هر جامعه توجه به وضعیت سلامت جسمی و روانی، و فراهم آوردن زمینۀ لازم برای تحقق زندگی پویا و سالم ضامن سلامت آن جامعه برای سال‌های آینده است. برای دستیابی به چنین هدف ارزشمندی پیشگیری از بروز اختلالات عاطفی، اضطرابی، افسردگی و بررسی علل افت عملکرد امری لازم و اساسی است. این اختلالات علاوه بر اثرات نامطلوب شخصی در جوانان و دانشجویان، مشکلات اجتماعی متعددی را برای جوامع در بر خواهند داشت؛ لذا شناخت، تشخیص، درمان و پیشگیری از آن‌ها حائز اهمیت بسیاری است. 

دراین‌ بین، باید به این نکته توجه کرد که در زندگی دانشجویان ورود به مقطع تحصیلی متفاوت و ادامۀ تحصیل در آن مقطع و حضور در محیط جدید بسیار حساسیت‌ برانگیز است. این دوره غالباً با تغییرات زیاد و اساسی در روابط انسانی همراه است؛ پس در کنار این تغییرات باید به نقش جدیدی نیز که هم‌زمان با ورود به دانشگاه شکل می‌گیرد، اشاره کرد. اصولاً تمامی این تغییرات عملکرد و بازدهی افراد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. 

ناآشنایی دانشجویان با محیط جدید، در مورد دانشجویان غیربومی، دوری از خانواده و اصولاً اسکان در محیطی به نام خوابگاه، در مواردی بی‌علاقگی به رشتۀ قبولی، ناسازگاری با دیگر افراد در محیط آموزشی، خوابگاه یا محل اسکان و کافی نبودن امکانات رفاهی، هزینه‌های افزوده‌شده برای تحصیل و اسکان، مشکلات تحصیلی و اشتغالات ذهنی به آیندۀ شغلی ازجمله عواملی هستند که می‌توانند مشکلات و ناراحتی‌های روانی را به وجود آورند. 

با توجه به مطالب فوق، مرکز مشاورۀ امین دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم پزشکی تهران، به‌منظور درک و شناخت مشکلات دانشجویان، شناسایی تعداد افراد آسیب‌پذیر و در خطر اختلالات روانی و احیای بستری در جهت تشویق و ترغیب و جذب این افراد در جهت مراجعه به مراکز تخصصی سلامت روان برای رفع و یا پیشگیری این مسائل اقدام به طرح و اجرای برنامۀ غربالگری سلامت روان نموده تا با استفاده از نتایج حاصل از آن بتوان ضمن ارائۀ خدمات بهداشت روان همچون مشاوره، روان‌درمانی، مداخله در بحران و در صورت لزوم معرفی و ارجاع به مراکز روان‌پزشکی به منظور بررسی لزوم درمان دارویی، موجبات ارتقای سطح بهداشت روانی دانشجویان را فراهم نمود و از عوارض و پیامدهای افت تحصیلی، شدت یافتن اختلالات و هدر رفتن نیروی انسانی و اقتصادی قشر جوان و فعال جامعه جلوگیری کرد. 

تاکنون مطالعات مختلف و بسیاری در کشورهای جهان و همچنین کشور عزیزمان ایران درزمینۀ خصوصیات شخصیتی دانشجویان و عوامل مؤثر بر سلامت روانی دانشجویان انجام شده است. 

در یک مطالعۀ مروری با کلیدواژه‌های سلامت روان و دانشجویان، نتایج مطالعات مختلف انجام‌شده در ایران حاکی از شیوع اختلالات روانی بین ۷/۲۲ درصد تا ۳/۵۲ درصد بوده است؛ به‌عبارت‌دیگر، در اکثر مطالعات انجام‌شده حداقل از هر ۳ دانشجو یک نفر دارای علائم اختلال روانی بودند (نوائی و حسینی، ۱۳۹۲). 

لازم به ذکر است که مثبت شدن نتایج غربالگری سلامت روان، به‌طورقطع به معنی وجود اختلالات روان نیست، بلکه نشان می‌دهد نیاز به بررسی بیشتر و انجام مصاحبۀ تکمیلی توسط متخصص روان وجود دارد. به همین منظور طرح مورد نظر مرکز مشاورۀ امین در نظر دارد تا پس از غربالگری و شناسایی افراد در وضعیت‌های بحرانی، آسیب‌پذیر و مطلوب، با هدف ارائه خدمات متناسب با وضعیت و سطح سلامت عمومی روان در هر فرد، جلسات مصاحبۀ تشخیصی برگزار کند و سپس خدمات متناسب دیگری را برای دانشجو ارائه دهد. خدمات قابل‌ارائه در برنامه سلامت روان مدنظر این مرکز عبارت هستند از: 

۱. شناسایی گروه‌های نیازمند به مراقبت از طریق فرم‌های غربالگری اختلالات روان، غربالگری اولیه و سپس تکمیل فرایند تشخیص از طریق مصاحبۀ تشخیصی به‌صورت حضوری. 

۲. ارائۀ آموزش‌های لازم و ارتقاء سطح سواد سلامت روان به عموم دانشجویان. 

۳. برگزاری جلسات مشاوره جهت ارتقاء سطح سلامت روان. 

۴. ارجاع به مراکز روان‌پزشکی در صورت لزوم به مصرف دارو. 

۵. مداخله در بحران. 

۶. ثبت و گزارش‌دهی اطلاعات آماری با حفظ اصل رازداری و محرمانه ماندن اطلاعات شخصی. 

۷. لازم به ذکر است درصورتی‌که در بررسی علائم روان‌پزشکی، احتمال آسیب به خود یا دیگران، مصرف مواد یا مشکلات اجتماعی، علائم فرد شناسایی‌شده جزو فوریت‌های بررسی این مرکز محسوب خواهد شد. 

با توجه به نتایج غربالگری انجام‌شده از دانشجویان ورودی سال اول ۱۴۰۱-۱۴۰۲ در دو گروه آموزشی، نتایج اولیۀ آماری جمع‌آوری‌شده توسط مرکز مشاورۀ امین نمره‌گذاری و تفسیر پرسشنامه‌های دانشجویان بالای نقطۀ برش (۲۲) تهیه و نتایج گزارش شدند. درمجموع با حضور متخصصان روان‌شناس بالینی در دانشکده‌های مذکور، «پرسش‌نامۀ ۲۸ﺳﺆاﻟی سلامت روان» (GHQ-۲۸) توسط ۴۲۰ دانشجو تکمیل شد. از این تعداد ۱۵۹ نفر در وضعیت مطلوب سلامت روان بودند و نمرات ۲۷۱ نفر بالای نقطۀ برش قرار داشتند. 

بدیهی است ورود به دانشگاه منجر به تغییرات عمده‌ای در زندگی فرد می‌شود و با فشارها و هیجان‌های خاص این دوران همراه است. شاید بتوان استرس ناشی از ورود به محیط جدید و احساس عدم امنیت شغلی بعد از فارغ‌التحصیلی را از عوامل احتمالی مؤثر در این زمینه دانست. نتایج این مطالعه می‌تواند راهنمای مسئولان امر در دانشگاه و امور دانشجویی برای فعال نمودن مراکز مشاوره دانشجویی و بررسی مسائل دانشجویان که در معرض خطر بالاتر اختلالات روانی هستند باشد. 

اتخاذ تدابیری برای شناخت عوامل مؤثر در بروز اختلالات روانی و به‌کارگیری اقداماتی به منظور برطرف‌کردن آن‌ها نیز ضروری به نظر می‌رسد. تکرار این مطالعات در سایر مراکز دانشگاهی و انجام مطالعات با رویکرد کاربرد یک مداخله مانند گروه‌درمانی، درمان‌های فردی و جلسات آموزش عمومی با هدف ارتقای سلامت روان دانشجویان ازجمله موارد پیشنهادی دیگر است.