خرید دولتی نوآورگرا؛ ابزار مهم سیاست‌های نوآوری
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، حجم قابل توجه خرید دولتی سالانه کشورها موجب شده است که توجه سیاست‌گذاران نوآوری به قدرت اهرمی خرید دولتی برای تحریک نوآوری جلب شود. خرید دولتی در بازار به عنوان کشش تقاضا برای کالاها، خدمات و سیستم‌ها بیان می‌شود و اگر بتوان با به کارگیری روش‌های نوین، این تقاضا را به سمت نوآوری سوق داد، در عمل تقاضای مؤثری برای شکل‌گیری نوآوری در جامعه ایجاد می‌شود که برای پرورش نوآوری از اهمیت اساسی برخوردار است.
پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «خرید دولتی نوآوری‌گرا ابزار مهم سیاست‌های نوآوری طرف تقاضا» به این موضوع پرداخته‌اند که تدارک عمومی در واقع فعالیت دولت و سایر سازمان‌های عمومی مانند شهرداری‌ها، برای خرید محصولات و خدمات مورد نیاز برای انجام وظایف سازمانی آنها است.
* اصطلاح تدارک عمومی
این پژوهش بیان می‌کند که اصطلاح تدارک عمومی با این مفهوم، در ادبیات اروپا رایج بوده و با اصطلاحات متفاوتی مثل تدارک دولتی در سازمان تجارت جهانی و قراردادهای دولتی یا قراردادهای عمومی در آمریکا مورد استفاده قرار می‌گیرد.
{$sepehr_key_1048}
در این پژوهش به لحاظ تقریب ذهنی از اصطلاح خرید دولتی به جای تدارک عمومی استفاده خواهد شد. اگرچه اصطلاح تدارک عمومی به لحاظ اینکه تدارک، فرایندی چندمرحله‌ای و شامل بر خرید است و دربرگیرنده سازمان‌های عمومی غیردولتی نیز می‌شود و بسیار جامع است. به طور کلی خرید دولتی شامل موارد زیر است:
- خرید کالاها مانند اقلام ساد‌ه‌ای از قبیل ملزومات اداری تا اقلام بسیار پیچید‌ه‌ای از قبیل موشک‌های هدایت شونده
- خرید فعالیت‌ها مانند ساخت راه‌ها، پله‌ها و ساختمان‌های دولتی
- خرید خدمات، از خدمات دستی مانند نگهداری ساختمان‌های دولتی تا خدمات تخصصی از قبیل خدمات مهندسی، خدمات حقوقی و مشاور‌ه‌ای می‌شود.
* نقش تقاضا در شکل‌گیری نوآوری
به زعم این پژوهش نقش تقاضا به عنوان تقویت‌گر و منشأ نوآوری در اقتصاد نوآوری موضوع ثابت شده‌ای است. پژوهشگران بسیاری تأکید کرده‌اند که عرضه فناوری‌های نوین به واسطه وجود تقاضا ممکن شده است.
{$sepehr_key_1049}
این پژوهش توضیح می‌دهد کهتقاضا باعث علامت‌دهی به نوآوری می‌شود و سپس نوآوری یا فناوری جدید را وارد بازار می‌کند. تقاضا از دو مسیر مختلف: جذب نوآوری‌های موجود و ایجاد نوآوری‌های جدید بر نوآوری تأثیر می‌گذارد.
* خرید دولتی
به گفته این پژوهش خرید دولتی تقاضایی است که در هنگام خرید سازمان دولتی در بازار مطرح می‌شود. بیشتر کالاهای موجود در بازار اغلب به روش خرید معمولی خریداری می‌شوند و در این حالت خریدار به دنبال نوآوری جدیدی در تقاضای خرید خود نیست. اگرچه ممکن است نوآوری خود به خود در خرید اتفاق بیفتد و تشخیص انواع مختلف خرید دولتی و تعریف شفاف آنها به لحاظ اهداف و نوع تاثیرگذاری آنها اهمیت دارد.
{$sepehr_key_1050}
این پژوهش ادامه می‌دهد که خرید دولتی نوآوری ممکن است به صورت مستقیم یا واسطه‌ای باشد. خرید دولتی نوآوری مستقیم، هنگامی اتفاق می‌افتد که سازمان خریدار، مصرف‌کننده نهایی محصول خریداری شده باشد و این حالت، حالتی کلاسیک محسوب می‌شود. در این حالت سازمان خریدار از نیاز خود برای ترویج نوآوری استفاده می‌کند.
این پژوهش بیان می‌کند که محصول توسعه‌یافته ممکن است در سطح سایر مصرف‌کنندگان نیز انتشار یابد؛ بنابراین نوآوری‌های حاصل از خرید نوآوری مستقیم می‌تواند برای سازمان‌ها و شرکت‌های تامین‌کننده و در کل برای جامعه هم ارزشمند باشد.
* موانع خرید دولتی نوآوری‌گرا
به زعم این پژوهش با وجود خوش‌بینی کلی به ظرفیت خرید دولتی برای تحریک نوآوری، چالش‌های به کارگیری این روش نیز قابل توجه‌اند. آنچه که در طراحی و پیاده‌سازی چنین سیاستی اهمیت دارد، شناخت چگونگی و شرایط اثرگذاری این روش است. این شناخت موجب می‌شود واکنش سیاستی سازگارتر و مؤثرتری نسبت به انجام خرید نوآوری‌گرا صورت گیرد. موانع موانع خرید دولتی نوآوری‌گرا عبارت‌اند از:
- نبود توانمندی‌های لازم برای خرید نوآوری‌گرا: در مقایسه با خرید معمولی کالاهای موجود در بازار، خرید نوآوری مستلزم صلاحیت تخصصی بالاتر خریداران است.
- ضعف در مدیریت ریسک‌های مرتبط با خرید نوآوری‌گرا: ریسک‌گریزی سازمان‌های دولتی به عنوان مانعی برای خرید نوآوری‌گرا شناخته می‌شود.
- فقدان تعامل بین خریدار و عرضه‌کننده: رویکرد سیستم‌های نوآوری بر ماهیت تعاملی نوآوری و بویژه تعامل کاربر- عرضه‌کننده در تولید نوآوری‌ها تأکید دارد.
- فقدان تقاضای دولتی برای نوآوری: عرضه‌کنندگان، اگر بخش دولتی را به عنوان یک متقاضی ببینند، علائمی از تقاضای دولتی دریافت می‌کنند و با ارائه راهکار‌های نوآورانه به آن پاسخ می‌دهند.
- استفاده نکردن از مشخصات عملکردی مورد نیاز در مناقصه‌ها: مشخصات مورد مناقصه نیز در تأثیر خرید بر نوآوری نقش دارد.
- ناکافی بودن مشوق‌ها برای ارائه راهکار‌های نوآورانه از طرف عرضه‌کنندگان: حتی اگر بخش دولتی متقاضی نوآوری باشد، ممکن است مشوق‌های کافی برای تحقق نوآوری فراهم نشود.
- مدیریت ضعیف حقوق دارایی‌های فکری: در اقتصاد‌های توسعه یافته، خرید دولتی در دل مجموعه‌ای از قوانین روشن و شفاف حقوق مالکیت فکری قرار می‌گیرد.
- مشکلات مرتبط با مقررات مناقصات: یکی از مشکلات استفاده هدفمند از خرید دولتی برای ارتقای نوآوری، توانایی بنگاه‌های کوچک و متوسط برای دسترسی به قراردادهای بخش دولتی و همین‌طور ظرفیت آنها برای تحویل راه‌حل‌های نوآورانه است.
{$sepehr_key_1051}
در تحلیل آخر نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که شرایط زمینه‌ای ما و کشور‌های توسعه‌یافته تفاوت قابل توجهی دارند و مشخصات نظام‌های نوآوری ما و این کشورها، از هم متفاوت هستند، با این حال حجم بالای خرید دولتی سالیانه کشور ما ایجاب می‌کند حداقل، گفتمان دانشگاهی برای سوق دادن این قدرت خرید به تأثیرگذاری بر شکل‌گیری نوآوری در کشور شکل گیرد.
این پژوهش به کوشش بهمن فکور و محمدتقی انصاری (مربی پژوهشکده مطالعات فناوری‌های نوین سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران) و حجت‌الله حاجی‌حسینی (دانشیار پژوهشکده مطالعات فناوری‌های نوین سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران) انجام شده است.
انتهای پیام/