اهمیت علوم انسانی در رشد و توسعه کشور
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، تولید علم و اندیشه تازه و به ویژه نظریه پردازی در علوم انسانی و اجتماعی می‌تواند به پیشرفت جوامع و دستیابی به توسعه پایدار در همه ابعاد کمک کند. نظریه‌پردازی، تولید دانش نو و به تبع آن اشاعه و کاربرد دانش می‌تواند حرکت به سمت دانشگاه‌های نسل سوم و کارآفرین را سرعت بخشد. این در حالی است که مطالعه متون و دیدگاه‌های صاحب‌نظران نشان می‌دهد که وضعیت تولید علم و نظریه‌پردازی در علوم انسانی و اجتماعی در ایران چندان رضایت‌بخش نیست.
پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان « تبیین موانع و راهکارهای نظریه‌پردازی در علوم انسانی و اجتماعی (مطالعه موردی: اعضای هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز)» به این نکته اشاره کرده‌اند که در ایران، تولید علم در رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی در میان سایر کشورهای منطقه خاورمیانه در راه‌های آخر قرار گرفته است، علوم انسانی و اجتماعی در ارتباط با پدیده‌های پویا و پیچیده‌ای مانند انسان قرار دارند.
* اهمیت علوم انسانی و اجتماعی در رشد و توسعه کشور
در این پژوهش آمده است که با توجه به نقشی که اعمال و تصمیم‌های انسان در تحولات جهان امروز و حل مشکلات جامعه دارد، علوم انسانی و اجتماعی می‌تواند نقش مهمی در رشد و توسعه کشور ایفا کند و با وجود اهمیت علوم انسانی و اجتماعی در رشد و توسعه کشور، هنوز این حوزه‌ها با چالش‌های مختلفی مواجه‌اند.
این پژوهش به این نکته اشاره می‌کند که بررسی تحلیلی وضعیت و جایگاه علوم انسانی و رشته‌های وابسته به آن نشان‌دهنده این واقعیت است که این حوزه‌ها هنوز در مقایسه با سایر حوزه‌های علمی، موقعیت مناسب خود را در جامعه نیافته‌اند.
{$sepehr_key_1002}
به گفته این پژوهش برای تداوم علوم انسانی و اجتماعی و پیشرفت و شکوفایی علمی آن، نقد و نوآوری و نظریه پردازی لازم است و بدون آن امکان تداوم و پیشرفت این حوزه ها در جامعه وجود نخواهد داشت. نظریه‌پردازی در علوم انسانی و اجتماعی در راستای دانش بومی در جامعه، به حل بسیاری از چالش‌های موجود در این حوزه‌ها کمک خواهد کرد و این امر در نهایت منجر به ارتقای این رشته‌ها و به دنبال آن رشد و توسعه علمی کشور خواهد شد.
* اهمیت نظریه پردازی در علوم انسانی و اجتماعی
این پژوهش مطرح می‌کند که با توجه به اهمیت نظریه پردازی در علوم انسانی و اجتماعی، صاحب‌نظران این حوزه‌ها، موانع موجود در این مسیر را از دیدگاه‌های مختلف مورد بررسی قرار داده اند، برای مثال: موانع ساختاری، کاربردی، انگیزشی، فرهنگی و سیاسی؛ موانع ذاتی و عرضی شامل موانع درون‌رشته‌ای و برون رشته‌ای؛ موانع فکردی، روش‌شناختی، معرفت‌شناختی، اجتماعی و ارزش‌شناختی. نمونه‌هایی از موانع شناسایی شده در مسیر نظریه پردازی در علوم انسانی‌اند.
{$sepehr_key_1003}
این مطالعه بیان می‌کند که با توجه به اهمیت نظریه پردازی در حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی و اشاره اجمالی مطالعات پیشین به بخشی از موانع نظریه‌پردازی و تولید علم، لزوم توجه به مطالعه و تحلیل چالش‌ها و موانع نظریه‌پردازی در علوم انسانی و اجتماعی و ارائه راهکارهایی در راستای رفع این موانع روشن می‌شود.
در این پژوهش آمده است که برنامه‌ریزان و تحلیل‌گران معتقدند با وجود اینکه کشور از ظرفیت‌ها، استعدادها و سرمایه‌های فکری ارزشمند برخوردار است و در نتیجه شرایط لازم برای تولید علم و اندیشه تازه مهیا است. ، برای شناخت مسائل و مشکلات موجود در این مسیر زیاد است و می‌توان زمینه را برای هموارکردن آنها فراهم کرد.
مطالعات مختلفی در ایران و خارج از ایران در زمینه چالش‌ها و موانع تولید علم و نظریه‌پردازی صورت گرفته است که این مطالعات را می‌توان در دو محور مورد بررسی قرار داد:
- مطالعات مربوط به موانع پژوهش و تولید علم؛
- مطالعات مربوط به چالش‌های علوم انسانی و اجتماعی در ایران و موانع نظریه‌پردازی در این حوزه‌ها.
* موانع نظریه‌پردازی در حوزه علوم انسانی
نتایج بررسی متون و پیشینه‌های موجود در زمینه نظریه‌پردازی و چالش‌ها و موانع آن و نظرخواهی از متخصصان حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی، به شناسایی مهمترین موانع نظریه‌پردازی در این حوزه‌ها انجامید:
- موانع فرهنگی- سیاسی
- موانع اجتماعی
- موانع قانونی- سازمانی
- موانع اقتصادی، حمایتی و مالی
- موانع آموزشی
- موانع روش‌شناختیی (پژوهشی)
- موانع فردی و روان‌شناختیی
* راهکارهای فرهنگی- سیاسی
- تأکید بر آزادی فکر و اندیشه و ضرورت تایین صریح آنها در میان پژوهشگران علوم انسانی و اجتماعی؛
- تأمین امنیت سیاسی و اجتماعی پژوهشگران و متفکران و نظریه‌پردازان علوم انسانی و اجتماعی؛
- نظریه‌پردازی در حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی با توجه به شرایط و فرهنگ بومی؛
- ارتقای فرهنگ پژوهشگری و پژوهش‌خواهی در علوم انسانی و اجتماعی.
* راهکارهای اجتماعی
- ترویج فرهنگ کار گروهی و حمایت از آن برای اثربخشی فعالیت‌های پژوهشی با برگزاری دوره‌های کسب مهارت‌های همکاری گروهی؛
- اجتناب از اندیشه‌های سنتی و تقلیدی و رواج خلاقیت و نوآوری در جامعه؛
- ایجاد شبکه‌های ارتباطی برای تسهیل ارتباطات علمی میان پژوهشگران و اشتراک و استفاده از دانش، ایده و تجارب همدیگر؛
- ایجاد بستری مناسب در جامعه برای تعامل، بحث و گفتگو، نقد و مباحثه.
* راهکارهای حمایتی، اقتصادی و مالی
- افزایش دسترسی به منابع علمی از طریق تجهیز کتابخانه‌ها به منابع روز از نوع چاپی و دیجیتال و اشتراک بانک‌های اطلاعاتی مهم و مطرح بین‌المللی؛
- تشویق و حمایت مادی و معنوی از سوی دولت ، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و سایر نهادهای وابسته از پژوهشگران حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی؛
- ایجاد بستر مناسب و فراهم کردن منابع مالی و انسانی و امکانات لازم برای نظریه‌پردازی در حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی.
* راهکارهای قانونی- سازمانی
- ارائه تسهیلاتی در روند اداری تصویب طرح‌های پژوهشی و پرداخت به موقع بودجه طرح‌های مصوب برای افزایش نشاط و انگیزه علمی در پژوهشگران؛
- اصلاح و بازسازی ساختار خشک و سنتی نظام آموزش و پژوهش در حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی و طراحی ساختار انعطاف‌پذیر و مبتنی بر خلاقیت.
* راهکارهای آموزشی
- برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی برای آشنایی با مفهوم و فرایند نظریه‌پردازی در علوم انسانی و اجتماعی؛
- اصلاح و بازنگری در برنامه‌های درسی علوم انسانی و اجتماعی و توجه بیشتر به ضرورت دروس نظری و به ویژه تدوین درسی با عنوان نظریه‌پردازی؛
- برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی.
* راهکارهای روش‌شناختی (پژوهشی)
- تنوع‌بخشی به روش‌های پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی؛
- انجام پژوهش‌های کیفی و متناسب با نیاز‌های جامعه در حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی و تلاش در راستای افزایش اثربخشی و کارایی آنها؛
- توجه بیشتر به پژوهش‌های بنیادی در کنار پژوهش‌های کاربردی در حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی؛
- شناسایی اولویت‌های پژوهشی در علوم انسانی و اجتماعی و توجه به نیاز‌ها و اولویت‌های واقعی در جامعه.
* راهکارهای فردی- روان‌شناختیی
- ترویج روحیه اعتماد به نفس و خودباوری و تأکید بر ضرورت نقد مستمر و صریح دانش پیشینیان و نظریه‌های علمی موجود در علوم انسانی و اجتماعی؛
- توجه به ضرورت نوآوری، تولید علم و نظریه‌پردازی در حوزه‌های علوم انسانی و اجتماعی و پرهیز از استفاده صرف از تولیدات و اندوخته‌های علمی سایر کشورها.
در نهایت اینکه نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که افزایش کیفیت تولیدات علمی، تولید دانش نو و نظریه‌پردازی در حوزه علوم انسانی و اجتماعی در گروی آسیب‌شناسی عوامل و موانع مؤثر بر ناکارآمدی نظریه‌پردازی در این حوزه‌ها و ارائه راهکارهایی در راستای رفع آنهاست. در واقع شناسایی مشکلات و چالش‌های موجود در مسیر نظریه‌پردازی به سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران کشور کمک خواهد کرد در راستای رفع موانع و کمک به توسعه فرایند نظریه‌پردازی برنامه‌ریزی و اقدام کنند.
این پژوهش به کوشش فرزانه قنادی‌نژاد (دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز) و غلام‌رضا حیدری (دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز) انجام شده است.
انتهای پیام/