فلسفه وجودی ستاد اتصال‌پذیری و ارتباطات معاونت علمی/ چه کشورهایی خواهان این فناوری ایرانی هستند؟
خبرگزاری علم و فناوری آنا- گروه علم و فناوری، میترا سعیدی‌کیا؛ یکی از ستادهای نوپای معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، ستاد توسعه فناوری های اتصال پذیری و ارتباطات است که طی بیش از یک سال اخیر اقدامات بسیاری در راستای ترویج و به همرسانی فعالان و فناوران به صنعت و برعکس انجام داده است.
در راستای اهمیت موضوع اتصال‌پذیری و ارتباطات درصدد برآمدیم با محمد کرباسی دبیر ستاد توسعه فناوری‌های اتصال‌پذیری و ارتباطات معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری درباره بسیاری از اقدامات این ستاد در محل خبرگزاری علم و فناوری آنا به گفت‌وگو بنشینیم.
مشروح گفت‌وگو با کرباسی به شرح زیر است؛
*آقای دکتر کرباسی در ابتدای گفتگو گزارشی از دستاورد‌های ارزنده ستاد در یک سال اخیر ارائه دهید و بفرمایید که چه زیرساخت‌هایی برای حوزه ارتباطات و اتصال پذیری فراهم شده است؟
کرباسی: این ستاد در خرداد ۱۴۰۲ تشکیل شد؛ ما ذیل معاونت علمی فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری فعالیت می‌کنیم. معاونت علمی سه محور علم، فناوری و اقتصاد را دنبال می‌کند. ستاد اتصال پذیری و ارتباطات طی سال گذشته بعد از شکل‌گیری تلاش کرد خود را کارگروه‌های تخصصی با نهاد‌های مرتبط در حاکمیت و بخش خصوصی معرفی کند تا به این واسطه زیست بوم را بهتر شناسایی و اولویت‌ها را تعیین کند و مسیر راه خودش را بیابد.
*چه چیزی باعث شد این ستاد به وجود بیاید؟
کرباسی: پیش از اینها معاونت علمی و فناوری داشتیم و اقتصاد دانش‌بنیان وجود نداشت. حدود ۸ سال پیش یک ستاد آی سی تی فعالیت می کرد، به مرور زمان ستاد آی سی تی به اقتصاد دیجیتال تغییر کرد و به مرور به سمت توسعه بازار رفت. این باعث شد بیشتر به فناوری ارتباطات و اتصال پذیری دقت و توجه شود.
اینکه فناوری به عنوان یک مرکز مجزا تعریف شود تقریبا یک سال و نیم است که اتفاق افتاده که هم عنوان اقتصاد دانش‌بنیان به معاونت اضافه شد هم ستاد‌ها دو دسته شدند، ستادهای توسعه فناوری و ستادهای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان.
کلاً قرار شد موضوع فناوری به صورت ویژه در معاونت توجه شود، در نتیجه دسته ستادهای فناوری جداگانه از بخش اقتصادی تعریف شد. حالا که می‌بینیم روند‌های فناوری آینده دنیا چه خواهد بود متوجه می‌شویم یکی از مهمترین آنها هوش مصنوعی و دیگری اتصال پذیری است که جای شان در این فهرست خالی بود؛ بنابراین این ستاد‌ها تشکیل شدند؛ البته وجود ستاد توسعه فناوری اتصال پذیری منافاتی با وجود ستاد اقتصاد دیجیتال ندارد و اینها باید مکمل هم باشند کما اینکه با هماهنگی و همکاری جلو می‌رویم.
*مخاطبان یا بازیگران حوزه ارتباطات و اتصال پذیری چه طیفی هستند؟
کرباسی: مخاطبان ستاد طیف وسیعی هستند؛ از افراد و شرکت‌ها و هسته‌های کوچک گرفته تا شرکت‌های بزرگ‌تر و اپراتور‌ها و نهاد‌های حاکمیتی.
متناظر با هر کدام از این مخاطبان لازم است برنامه‌های متفاوتی را پیگیری کنیم و انجام بدهیم به همین دلیل اشل برخی از این برنامه‌ها کوچکتر است و برخی می‌طلبد که برنامه بزرگ تری را برای اجرا پیگیری کنیم. مثلاً شرکت‌های دانش‌بنیان بزرگ و فناور عمدتا نیاز به نوعی حمایت‌های متفاوتی دارند ممکن است لزوما این حمایت مادی نباشد یا نباشد، متناظر با فناوری خاصی که توسعه می‌دهند است.
ما باید با بازیگران مختلف این حوزه ارتباط می‌گرفتیم، تلاش مان همواره از روز اول این بوده با همکاری بازیگران دیگر زیست بوم بتوانیم پروژه‌ها را تعریف کنیم و رقم بزنیم، بهره بردار همیشه یک ضلع این پروژه‌ها بوده، سعی کردیم اپراتور‌ها را همیشه پای کار بیاوریم، قانون جهش تولید دانش‌بنیان و بحث اعتبار مالیاتی یکی از محور‌های مهمی بوده که سعی کردیم از آن کمک بگیریم و به واسطه آن اپراتور‌ها و صنایع بزرگ را پای کار بیاوریم که بتوانند سرمایه‌گذار و بهره‌بردار باشند.
*به صورت کلی اتصال پذیری به چه معنی است؟
کرباسی: اتصال پذیری ترجمه کانکتیوتی است و به گزارش نهاد‌های مطالعاتی فناوری بین المللی روند دوم فناوری‌های آینده جهان ادونس کانکتیوتی است که بخش عمده‌ای از اقتصاد جهان را در آینده شامل خواهد شد. این به معنی ارتباط اشیا با اشیاء و اشیاء با انسان خواهد بود البته ارتباطات بین انسانی هم شامل می‌شود عمدتا ما آن را به ارتباطات اصلاح می‌کنیم، بخشی که بین اشیا با اشیاء و اشیاء با انسان است اتصال پذیری عنوان می‌کنیم. معنی اش در کل این است که بتوانیم به سمتی برویم که همه اشیا و لوازم و تجهیزاتی که در اختیار انسان قرار دارد هوشمند شوند و اطلاعات شان را به اشتراک بگذارند و از طریق این اتصالی که اتفاق می‌افتد و از طریق مدیریت هوشمندی که با توجه به این داده‌هایی که که به دست می‌آید رقم می‌خورد ما شاهد بهینه سازی مصرف انرژی و بهینه سازی فرآیند‌ها و استفاده مناسب‌تر از منابع انسانی باشیم. نهایتا رفاه عمومی بهتری را شاهد باشیم، شهرها، کارخانه، ها، مدارس و بیمارستان‌ها و معادن هوشمند شوند و در بحث انرژی و ایمن‌سازی این مساله می‌تواند اتفاقات بزرگی را رقم بزند.
*قطعا وزارت ارتباطات از جمله نهادهایی بوده که ارتباط زیادی داشتید؟
کرباسی: بله ارتباط ما با وزارت ارتباطات تنگاتنگ بود.
*اگر وزیر ارتباطات تغییر کند این برنامه‌ها ادامه دارد؟
کرباسی: تصورم این است، چون یکسری بحث‌ها تبدیل به ادبیات می‌شود و در فرهنگ کشور جا می‌افتد ممکن است باقی بماند. امیدوارم این اتفاق رقم بخورد، راهکار اینکه این اطمینان حاصل شود ایجاد قانون و سند است.
*ستاد برای این منظور اقدامی انجام داده است؟
کرباسی: ستاد ما نوپا است و هنوز به آن مرحله نرسیده. در برنامه‌های ستاد تدوین سند ملی هم قرار دارد که بتوانیم در شورای عالی انقلاب فرهنگی، سندی را در این رابطه تدوین کنیم. مطالعات اولیه انجام شده ولی هنوز فاصله داریم. پیش بینی شش ماهه را به معاونت اعلام کردیم که بتوانیم در این حوزه کار کنیم. مطالعات اولیه انجام شده ولی نیاز به کار تخصصی عمیق تری است.
در واقع درصدد هستیم سند ملی حوزه ارتباطات و اتصال پذیری را 6 ماهه تدوین کنیم
*چه مواردی می تواند به تدوین نقشه بهتر کمک کند؟
کرباسی: الزام از سوی معاونت یا شورا ابلاغ نشده که حتما این کار در فوریت انجام بدهیم. امیدوارم دولت چهاردهم بتواند با قدرت بیشتری در حوزه بومی سازی قدم بردارد.
یکی از اتفاقاتی که در این مسیر رقم خورد جلسات متعددی بود که با وزارت ارتباطات داشتیم. بحث فهرست بومی سازی شبکه ملی اطلاعات که یکی از اسناد ملی است می تواند به شکلی نقشه راه ما را به خوبی ترسیم کند، در همان گام‌های اول مورد بررسی قرار گرفت.
ما هم به عنوان ستاد در معاونت علمی قطعا اولویتمان همان فهرست خواهد بود. در این فهرست ۴۳ محور و حوزه فناوری به عنوان اولویت‌های شبکه ملی تعریف شده بود که بررسی‌های خوبی روی آن فهرست انجام شد، در بعضی محور‌ها خوشبختانه شاهد حضور شرکت‌های دانش‌بنیانی هستیم که در محور‌ها به محصول صنعتی رسیده اند و چالشی که وجود دارد توسعه بازارشان است که ستاد اقتصاد دیجیتال یکی از ستاد همکاران ما در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان هستند، بیشتر آنجا همکاری می‌کنند.
یکسری از محور‌ها که موضوع شان توسعه فناوری است تا توسعه اقتصاد. لازم بود در این حوزه‌ها پروژه‌های را تعریف کنیم و روالی که طی می‌کنیم به این صورت است که ضرورت و موضوع را مشخص می‌کنیم، نهاد بهره‌بردار متناظرش را پیدا می‌کنیم.
یکی از موضوعاتی که در فهرست بومی سازی هم رعایت شده تعیین اپراتور معین است، برای هر کدام از این محور‌ها که ۴۳ محور است یک اپراتور معین هم توافق شده که همکاری کند مانند واجب کفائی است و حداقل باید یک اپراتور در آن حوزه پروژه تعریف کند.
طبق توافقی که در وزارتخانه با اپراتور‌ها انجام گرفت آنها موظف هستند در این حوزه همکاری کنند مثلا در بحث لینک رادیویی سال گذشته شاهد عقد قراردادی بین یکی از اپراتور‌ها و یک شرکت دانش‌بنیان بودیم که حدود ۸۰۰ قرارداد عقد شد که اقدام مثبتی در حوزه بومی سازی بود.
مسیر حرکتی بین ما، وزارت ارتباطات و اپراتور‌ها به این شکل پیگیری می‌شود که در حوزه‌ها و محور‌های مهم فهرست بومی سازی که نیازمندی واقعی اپراتور‌ها هم است و اگر تامین داخل انجام نشود یا حتی بخش از آن انجام نشود، صد درصد واردات اتفاق خواهد افتاد ما بتوانیم شاهد حضور شرکت‌های توانمند داخلی باشیم.
قطعا حضور این شرکت‌ها هم باعث رشد و توسعه زیست‌بوم می‌شود، متخصصان داخلی به کار گرفته می‌شوند، خروج ارز از کشور را کاهش می‌دهد و به چانه زنی در خرید محصولات صورت خارجی کمک می‌کند و در کاهش قیمت‌هایی که به ما از سوی شرکت‌های خارجی پیشنهاد می‌شود موثر است. بسیاری مواقع به لحاظ امنیت و ملا‌حظات ایمن‌سازی کشور هم ضروری است در بسیاری از این حوزه‌ها بومی سازی را پیگیری کنیم.
در این راستا فراخوان‌های مختلفی داشتیم. این فراخوان‌ها هم جنبه توسعه فناوری داشتند و هم جنبه استفاده از اعتبار مالیاتی در آنها مطرح بوده؛ جنبه حمایت از هسته‌های نو پا و هسته‌های پژوهشی دانشگاهی نیز در آن مطرح بوده است. در برخی فراخوان‌ها حمایت از کارگزارانی که بتوانند فرآیند به هم رسانی را انجام بدهند را در دستور کار گذاشتیم که در بحث هوشمندسازی اخیرا فراخوانی را انجام دادیم.
فراخوان‌های مختلفی بوده که هر کدام حوزه‌ای را پوشش داده است. برنامه مان این است که فراخوان‌های دیگری را طی ماه‌های آینده برای ادامه این مسیر داشته باشیم. هر فراخوانی عملا یک بخشی از مخاطبان و موضوعات ما را می‌تواند پوشش بدهد.
*طی مدت یک ساله یکسری کارگروه‌ها تشکیل شده بود که هم زیرساختی و هم می‌تواند ارتباط بین نهاد‌ها و معاونت علمی باشد، این کارگروه‌ها برای رفع چه چالش‌ها و تدوین چه برنامه‌هایی تشکیل شده اند؟
کرباسی: از نظر موضوعی بحث اتصال پذیری و ارتباطات و حوزه فناوری‌های مرتبط را بررسی کردیم و به چهار محور اصلی در حوزه فناوری تقسیم بندی کردیم. ارتباطات نسل جدید، هوشمند سازی و اینترنت اشیاء، امنیت سایبری و ارتباطات ماهواره‌ای. علاوه بر اینها حوزه بین الملل را هم به عنوان بررسی مسائل شرکت‌ها در حوزه بین الملل مد‌نظر قرار دادیم، چه از نظر بحث انتقال فناوری و واردات فناوری چه از نظر صادرات محصولات شان. در هر کدام از این کارگروه‌ها که تخصصی هم هستند سعی کردیم افراد متخصص آن حوزه را چه از دانشگاه چه مراکز دولتی و چه شرکت‌های خصوصی به فراخور شناختی که خودمان داشتیم و محدودیت‌هایی که برای یک کارگروه می‌توان متصور بود دعوت کردیم و جلساتی داشتیم، فکر می‌کنم بیش از بیست جلسه در این کارگروه‌ها انجام گرفته است.
هدف این کارگروه‌ها در وهله اول شناسایی و تعیین اولویت‌ها بوده مثلا در حوزه امنیت سایبری بین همه محور‌ها و محصولاتی که می‌توان در این حوزه تصور کرد اولویت‌های ستاد چه مواردی باشد که در این حوزه به ۶ اولویت رسیدیم. وقتی اولویت مشخص شد ببینیم چه اپراتور، صنعتی یا بهره‌برداری حاضر است در حوزه سرمایه گذاری کند، به عنوان مثال در حوزه سیگنالینگ فایروال با اپراتوری صحبت کردیم که حاضر بود در این حوزه اعتبار مالیاتی صرف کند، در گام بعدی سراغ شرکت دانش‌بنیان می‌رویم.
*ستاد اتصال پذیری برنامه ای مانند ستاد نانو دارد؟
کرباسی: یکی از کار‌هایی است که باید انجام بدهیم و این جزو ضرورت‌های یک سال اخیر ما تعریف نشده، اما سند هوش تصویب شده است. برای هوش هنوز نگاشت نهادی جدی در حاکمیت شکل نگرفته بود، الان سازمان ملی دارد قبلا بحث مرکز ملی بود، بعد شورای عالی هوش. همه اینها طی کمتر از هفت، هشت ماه اخیر شکل گرفت که به خاطر اهمیت موضوع و توجه خاصی که مقام معظم رهبری به این حوزه تاکید داشتند، بود.
آی سی تی به این شکل نیست، نگاشت نهادی شکل نگرفته، وزارت متولی دارد، مرکز ملی فضای مجازی یکی از بحث هایش شبکه ملی اطلاعات و اینترنت اشیا از شش سال مصوبه داشته است، اپراتور‌ها از قبل شکل گرفته بودند، از نظر بلوغ زیست‌بومی شرایطش با هوش مصنوعی متفاوت است ولی قطعا اگر سند ملی برای آن تدوین کرد که ان شاءالله اتفاق خواهد افتاد می‌تواند کمک کننده باشد و نقشه راهی را ترسیم کند که نقش همه دستگاه‌ها به درستی در آن تعریف شود. شبکه ملی اطلاعات و الزاماتی که برایش تعریف شده آن را به عنوان سند نقشه راهبردی از روز اول در نظر گرفته ایم.
این محور‌های توسعه فناوری را طبق فهرست بومی سازی دنبال می‌کنیم عملا سند ملی است ولی شاید آنقدر رسمیت سند ملی را ندارد که می‌تواند از طریق سند ملی تقویت شود که به روز شده همان محور‌ها را در قالب سند بیاوریم و نقش ستاد نهاد‌های مرتبط را در آن شفاف بیان شود. در عمل رابطه‌ها دنبال می‌کنیم و شاید به قانون جهش تولید دانش‌بنیان در آن سند بیشتر به آن پرداخته شود، وظایف و الزاماتی که به عهده اپراتور‌ها قرار بگیرد مشخص‌تر شود.
*در حال حاضر چند شرکت دانش‌بنیان در این حوزه فعالیت می‌کنند؟
کرباسی: اخیرا جشن 10 هزار شرکت دانش‌بنیان برگزار شد حدود 20 درصد این شرکت‌ها در حوزه آی سی تی هستند. البته شرکت‌هایی که به نوعی مرتبطند با فضای آی سی تی بیشتر از اینها هستند یعنی تولید محتوا، شرکت‌های خلاق شاخه دیگری از شرکت‌ها را تشکیل می‌دهند که شرکت‌های وسیع تری می‌توانند مرتبط شوند ولی شرکت‌هایی که مستقیما بافضای آی سی تی مرتبط هستند حدود دو هزار شرکت است. عمده این شرکت‌ها شرکت‌های نوپا و نوآور هستند. شاید بیش از هشتاد درصدشان در این سطح قرار می‌گیرند و بیش از هشتاد درصدشان در استان تهران هستند. بسیار علاقه‌مندیم تمرکز زدایی شود، نیازمند تربیت نیرو‌های متخصص در استان‌های کمتر برخوردار و سایر استانها هستیم.
اخیرا جشن ده هزار شرکت دانش‌بنیان برگزار شد حدود بیست درصد این شرکت‌ها در حوزه آی سی تی هستند. البته شرکت‌هایی که به نوعی مرتبطند با فضای آی سی تی بیشتر از اینها هستند یعنی تولید محتوا، شرکت‌های خلاق شاخه دیگری از شرکت‌ها را تشکیل می‌دهند که شرکت‌های وسیع تری می‌توانند مرتبط شوند ولی شرکت‌هایی که مستقیما بافضای آی سی تی مرتبط هستند حدود دو هزار شرکت است. عمده این شرکت‌ها شرکت‌های نوپا و نوآور هستند
*اقدامی در این خصوص انجام داده اید؟
کرباسی: اگر از نظر زیست‌بومی نگاه کنیم الزامی را خود وزارت ارتباطات تحت عنوان تربیت سالانه صد هزار نیروی متخصص در حوزه آی سی تی در قانون هفتم برای خودشان تعیین کردند که اقدام خیلی مثبت و خوبی است و ما هم از این اقدام حمایت می‌کنیم و در معرفی شرکت‌ها به وزارتخانه و پیگیری برنامه‌های اجرای این قانون مترقی ما با آنها همکاری خواهیم داشت.
*شرکت‌هایی که از قبل دانش‌بنیان بودند مورد حمایت ویژه ستاد قرار گرفته اند یا روند حمایتی همان است؟
کرباسی: سن ستاد از بسیاری از این شرکت‌ها کمتر است، ما لزوما این عبارت را استفاده نمی‌کنیم که این شرکت‌ها ذیل ستاد هستند، ما موضوع محور و پروژه محور با شرکت‌ها در تعامل خواهیم بود.
*چشم انداز در اتصال پذیری و ارتباطات 10 سال آینده را چطور می‌بینید؟
کرباسی: نیازمندی کشور خیلی گسترده است، تاکنون ۲ هزار سایت ۵G در کشور راه اندازی شده؛ زیر ساخت و پس زمینه اش ارتباطات نسل چهار است. پیش‌بینی این است که تا آخر سال به چهار هزار تا برسد ولی نیازمندی کشور شاید بیش از صد هزار سایت باشد، چون در ارتباط نسل پنجم به دلیل کیفیت بالاتری که اتفاق می‌افتد از نظر سرعت، پوشش دهی و تعداد کاربران به تبع تعداد سایت‌ها افزایش پیدا می‌کند، محدوده پوشش کوچکتر می‌شود ولی کیفیت بالاتر می‌رود.
صد هزار سایت ظرفیت بزرگی است که اگر ده درصد آن را بومی سازی انجام بدهیم می‌تواند بسیار ارزشمند باشد. پیش‌بینی و برنامه مان این است که با حمایت شرکت‌هایی که در حوزه‌های مختلف مجموعه رده محصولات فناورانه که از لایه هسته شبکه شروع می‌شود و در لایه انتقال و دسترسی رادیو ادامه پیدا می‌کند بتوانیم در محور‌های مختلف با حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیانی که خوشبختانه الان وجود دارند ودر هر محور حداقل دو، سه تا شرکت توانمند داریم، امید و برنامه مان این است که در بومی سازی گام مثبت و موثری برداریم و باعث شود زمانی که کشور جدی به سمت پیاده سازی و بهره برداری از نسل پنجم قدم برمی دارد صرفا خرید خارجی اتفاق نیفتد.
حتی ده درصد داخلی هم تامین کنیم علاوه بر اینکه از خروج ارز جلوگیری می‌کنید در کاهش قیمت محصول خارجی هم موثر است.
*چه کشورهایی مایل به همکاری در این حوزه هستند؟
کرباسی: کشورهایی مانند چین، روسیه، هند، ترکیه ظرفیت‌های خوبی برای همکاری بین المللی دارند و مذاکراتی هم از طریق معاونت نوآوری فناوری و بین الملل وزارت ارتباطات و هم از طریق مرکز همکاری‌ها شکل گرفته کار گروه بین المللی هم که در ستاد تشکیل داده ایم هم باهدف شناسایی همین ظرفیت‌هاست.
انتهای پیام/