طراحی مدل دانشگاه نوآور با استفاده از رویکرد کیفی

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، نخستین کاربرد واژه «نوآوری»، به زمان رنسانس در اروپا برمی‌گردد. این مفهوم به طور کلی نوآوری را به معنای توانایی تلفیق در روش تازه برای خلق کالا و روش‌های تولید جدید و گشودن بازار‌های جدید و حتی بعضی اوقات به سازماندهی مجدد صنعت بیان می‌کند.

نوآوری یک نظام مدیریتی است که بر رسالت سازمان تأکید دارد و معیار‌های موفقیت را معلوم می‌کند و به عنوان یک گزینه ارزشمند برای افزایش رقابت‌پذیری شرکت‌ها در نظر گرفته شده است. مفهوم نوآوری به کاربرد‌های موفق و مفید ایده‌های خلاقانه در سازمان اشاره دارد.

در واقع نوآوری یکی از موضوعات حیاتی در سازمان‌هاست که از عوامل کلیدی موفقیت سازمان به شمار می‌رود و به عنوان فرایند ارائه محصولات یا خدمات جدید به بازار تعریف شده است. نوآوری از منظری دیگر، یعنی پذیرش و کاربرد روش‌ها و دانش جدید و هر نوع تفکر، رفتار یا چیزی که به طور کیفی نسبت به اشکال موجود، جدید است و تازگی دارد اطلاق می‌شود که منبعی ناملموس و غیر قابل تقلید نیز هست.

نوآوری به شرکت‌ها کمک می‌کند تا در محیط نامطمئن، مزیت رقابتی کسب کنند و بر حریفان غالب شوند و این مهم روی عملکرد شرکت در بلند مدت تأثیر دارد و همچنین عامل اصلی که موجب رشد کسب و کار‌ها می‌شود، نوآوری است.

در مطالعات نوین سازمانی، نوآوری به عنوان عاملی برای بقای سازمانی شناخته شده و در فضای سازمانی امروز، توجه شمار زیادی از پژوهشگران را به خود جلب کرده است.

مریم قلی پور (دکتری مدیریت آموزشی) و جمعی از پژوهشگران دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد در پژوهشی با عنوان «طراحی الگوی دانشگاه نوآور با استفاده از رویکرد کیفی (نمونه مورد مطالعه دانشگاه نوآور در دانشگاه‌های آزاد اسلامی خراسان شمالی)» مطرح می‌کنند که امروزه سازمان‌ها در عرصه‌های مختلف با چالش‌های عظیمی مواجه هستند که محور مشترک تمامی آنان توسعه دانش، فناوری و نوآوری است. می‌توان گفت که موفقیت هر سازمانی در گرو همسوئی و همگامی با تحولات جامعه کنونی و پیش بینی نمودن مسیر آینده خود متناسب با تحولات نوآورانه امروزی است.

{$sepehr_key_847}

در این پژوهش مطرح می‌شود که درک و پیش بینی تغییر و تحول و واکنش سریع و همگانی مناسب با تغییر و تحول از مهمترین ویژگی‌های سازمان‌های موفق در شرایط محیطی پویا است. این دو مورد، از ویژگی‌های سازمان‌های خلاق و نوآور است، که در آنها فرآیند‌های خلاقیت و نوآوری نهادینه شده و به طور مستمر و فراگیر جریان دارد؛ بنابراین سازمان‌ها نه تنها برای بهتر شدن یا افزایش کیفیت و ارتقاء بلکه برای سازگاری و ادامه حیات و بقای خود همواره به خلاقیت و نوآوری نیازمند هستند.

این پژوهش توضیح می‌دهد که داشتن پویایی، پیچیدگی، ابهام و سنت گریزی از صفات سازمان‌های امروزی است، چرا که از محیط اطراف خود بازخورد و تأثیر می‌پذیرند و تغییر و نوآوری را به عنوان ضرورتی غیر قابل اجتناب پذیرفته‌اند.

در این پژوهش آمده است: در جهان کنونی ایده‌ها و روش‌های نوین به سرعت جایگزین شیوه‌های گذشته می‌شوند، چرا که راه حل‌های گذشته در اداره سازمان‌ها دیگر پاسخگوی مسئله‌های امروزی نیستند. در محیط متغیر و دانش محور کنونی تنها سازمان‌های نوآور می‌توانند موجودیت خود را حفظ کرده و به نیاز‌های مشتریان و ذینفعان در اسرع وقت پاسخ دهند. در واقع می‌توان گفت که سازمان‌های نوآور بهتر و سریعتر از سایر سازمان‌ها می‌توانند به چالش‌های محیطی پاسخ دهند.

از نظر این پژوهش در دنیای کنونی با توجه به رشد و پیشرفت فزاینده علم و فناوری تحول در تعلیم و تربیت یک ضرورت انکارناپذیر شده است. نوآوری به عنوان برونداد این تحول عظیم، نظام آموزشی را نیز در بر گرفته است و برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار سازمان، از جمله موارد مرتبط با صلح و عدالت و همچنین تقویت نهاد‌های تربیتی و آموزشی نوآوری مهم است.

{$sepehr_key_848}

این پژوهش ادامه می‌دهد؛ در حال حاضر، آموزش عالی همانند دیگر سازمان‌ها به دلیل ویژگی‌هایی، چون پویایی، پیچیدگی، ابهام و سنت گریزی متحمل تغییرات قابل توجهی شده است و همواره از محیط اطراف خود تأثیر می‌پذیرد و این تغییر را به عنوان ضرورتی اجتناب ناپذیر پذیرفته‌اند، به همین منظور هرگونه حرکت دانشگاهی به سمت نوآوری، یک تحول بزرگ اجتماعی و فناوری و همچنین یک ضرورت محسوب می‌شود.

این پژوهش شرح می‌دهد که پیدایش فناوری‌های نوین، پارادایم‌ها و دیدگاه‌های جدید در آموزش عالی و به تبع آن تغییر نقش دانشگاه و تدوین رسالت‌های نوین در آموزش عالی، موجب شده تا مؤسسه‌های آموزش عالی به تکاپو افتاده و برای پاسخگویی به نیاز‌های جدید و متغیر کنونی، به صورت مستمر در حال سازگاری، توسعه و نوآوری باشند. از این رو، دانشگاه‌ها به عنوان سازمان‌هایی که دانش را تولید و انتشار می‌دهند و همچنین پتانسیل بالایی برای به کارگیری دانش دارند، نقش بسیار مهمی در اقتصاد و جامعه بازی می‌کنند و به عنصری کلیدی در سیستم نوآوری تبدیل شده‌اند.

به زعم این پژوهش امروزه دانشگاه‌های پیشرفته دنیا درصدد تغییر نظام آموزشی و آموزش مهارت‌های تبادل دانش به نسل بعدی دانشجویان و تغییر فرآیند پژوهش هستند و با در نظر گرفتن ماهیت کاربردی توسعه به دنبال ایده‌های جدیدند. همچنین، آنان نوآوری‌های مرتبط با تبادل دانش را مطالعه و آنها را مستند می‌کنند و نحوه تفکر، سیاست‌گذاری و عمل درباره تبادل دانش و کارآفرینی در دانشگاه، صنعت و دولت را تغییر می‌دهند. توسعه مهارت‌های انسانی از طریق برنامه‌های توانمندسازی به گونه‌ای که دانش آموختگان قادر باشند در یک محیط ارتباطی بین صنعت و دانشگاه به طور نوآورانه‌ای فعالیت کنند، از اصلی‌ترین هدف این دانشگاه‌هاست.

این پژوهش بیان می‌کند دانشگاه‌ها نقش مهمی در پویایی و رشد منطقه‌ای دارند از یک سو، دانشگاه‌ها عاملان اقتصادی بزرگی هستند و تأثیر مستقیمی بر فعالیت‌های اقصادی و محلی دارند و از طرف دیگر دانشگاه‌ها به زیست بوم فرهنگی و محیط طبیعی منطقه‌ای که به آن تعلق دارند کمک می‌کنند. به علاوه، دانشگاه‌ها امروزه بازیگران مهم و اصلی در اقتصاد دانش بنیان محسوب می‌شوند که نه تنها قطب تولید دانش جدید هستند، بلکه به عنوان تقویت کننده کارآفرینی و عامل توسعه اقتصادی منطقه‌ای نیز شناخته می‌شود. بدین ترتیب، آموزش عالی به عنوان یک نهاد آموزشی و پژوهشی، از مهمترین و مؤثرترین بازیگران نوآوری در هر کشور است و تأثیر قابل توجهی در عملکرد نوآورانه هر کشور دارد.

{$sepehr_key_849}

نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر این نکته است که جهت پیاده سازی دانشگاه نوآور توجه به ویژگی‌های شخصیتی، ساختار سازمانی و فناوری اطلاعات باید در اولویت قرار گیرد. پس الزمی است که مدیران دانشگاه به عقاید و نظرات دانشجویان و کارکنان احترام بگذارند و انعطاف پذیر و انتقاد پذیر باشند. از ایده‌های جدید کارکنان و دانشجویان حمایت کنند، دارای روحیه خلاق و نوآور باشند. بین پست‌های محوله به افراد و ویژگی‌های شخصیتی آنها تناسب برقرار نمایند و پست‌ها متناسب با ویژگی‌های شخصیتی افراد اعطا شود. این حس اعتماد در کارکنان تقویت شود که کار آنها در دانشگاه از اهمیت برخوردارهستند. علاوه بر این باید احساس تعلق افراد به دانشگاه افزایش یابد. توجه به انگیزه‌های افراد و ایجاد شرایط مناسب کاری می‌تواند در این زمینه تأثیرگذار باشد.

این پژوهش پیشنهاد می‌دهد که مدیران دانشگاه دارای شخصیت حمایتگر باشند و جو رقابتی سالم در دانشگاه ایجاد نمایند و از ایده‌های نوآور کارکنان و همچنین دانشجویان حمایت کنند. به خواسته‌ها و نیاز‌های افراد احترام گذاشته و مشوق دانشجویان جهت ارائه ایده‌های نو باشند. علاوه بر این، مدیران ساعاتی را در هفته به مشاوره ها‌ی دانشجویی اختصاص دهند و به صحبت‌ها و مشکلات دانشجویان گوش کنند و در جهت رفع آنها تلاش نمایند.  

{$sepehr_key_850}

از دیگر پیشنهاد‌های پژوهش این است که دانشگاه از تجهیزات فنی و سخت افزار‌های پردازش، ذخیره و بازیابی اطلاعات استفاده نماید و سخت‌افزار‌های لازم نیر در دانشگاه به میزان کافی وجود داشته باشد. دانشگاه باید بین نرم‌افزار‌های تخصصی با نیاز کارکنان انطباق برقرار نماید. دوره‌های آموزشی در ارتباط با IT برای کارکنان برگزار شود. استفاده از سیستم اطلاعات مدیریت و امکان ذخیره‌سازی اطلاعات مهم بر روی سرور‌ها توسط  کارکنان نیز می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.

در نهایت اینکه تغییر ساختار سنتی سازمان و باور به سیستم‌های الکترونیکی به جای سیستم‌های دستی، رعایت اختصار در جمع آوری اطلاعات، امکان دسترسی کارکنان به اطلاعات در شبکه، توجه و نظارت به حسن اجرای کار سیستم از سوی مدیران ارشد، برگزاری دوره‌های آموزشی و توجیهی و بیان اهمیت سیستم اطلاعات مدیریت در سازمان، توجه به تجربه و مهارت‌های کارکنان جهت استفاده از سیستم، افزایش کار گروهی و تیمی جهت بکارگیری صحیح سیستم اطلاعات مدیریت، استفاده از مدیران متخصص و دوره دیده جهت مدیریت سیستم اطلاعات مدیریت پیشنهاد می‌شود.  

گفتنی است این مقاله در نشریه علمی «ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی» وابسته به باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان دانشگاه آزاد اسلامی در ایران منتشر شده است.