علم پزشکی در خدمت توسعه سلول‌های بنیادی؛ از درمان سرطان تا بررسی روش‌های پیوند

گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا- مهسا روحی؛ چند سالی است که شاهد پیشرفت علم پزشکی در حوزه سلول‌های بنیادی هستیم. این سلول‌ها به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فردی که در پیشگیری و درمان بیماری‌های انسانی دارند از اهمیت فراوانی برخوردار هستند. سلول‌های بنیادی انواع مختلفی از جمله سلول‌های بنیادین جنینی، سلول‌های بنیادین بالغین، سلول‌های بنیادین القایی و سلول‌های بنیادی بندناف دارند. سلول بنیادی جنینی و بالغ از کاربردی‌ترین این سلول‌ها هستند که سلول جنینی در مراحل اولیه تشکیل و قابلیت تمایز به تمامی انواع سلول‌های بدن را دارند؛ همچنین سلول بالغ، در بافت‌های بالغ وجود دارد. برای مثال می‌توان سلول‌های بنیادی خونی که در مغز استخوان وجود دارند و می‌توانند به انواع مختلف سلول‌های خونی تبدیل شوند را ذکر کرد.

منظور از سلول‌بنیادی چیست؟

به عبارت دیگر سلول‌های بنیادی، نوعی از سلول‌ها هستند که توانایی ویژه‌ای برای تقسیم شدن به انواع مختلف سلول‌های تخصصی را در بدن دارند. در تعریفی دیگر می‌توان گفت که سلول‌های بنیادی مواد خام بدن هستند؛ به‌طوری‌که در تولید سلول‌ها با عملکرد تخصصی، نقش دارند و تحت شرایط مناسب در بدن یا آزمایشگاه، تقسیم شده و سلول‌های دیگری به نام سلول‌های دختر را تشکیل می‌دهند.

سلول‌های دختر بنیادی به سلول‌هایی اشاره دارند که از تقسیم سلول‌های بنیادی مادر ایجاد می‌شوند. این سلول‌ها می‌توانند به انواع مختلفی از سلول‌ها تمایز پیدا کنند و نقش مهمی در فرآیند‌های رشد، ترمیم و بازسازی بافت‌ها در بدن ایفا می‌کنند

سلول‌های دختر به سلول‌های بنیادی جدید مانند سلول‌های خونی، سلول‌های مغزی، سلول‌های ماهیچه‌ای قلب یا سلول‌های استخوانی تبدیل می‌شوند. لازم به ذکر است که در بدن هیچ سلول دیگری به جز سلول بنیادی، نمی‌تواند سلول جدید تولید کند. سلول‌های دختر ویژگی‌های فراوانی دارد که تقسیم، تکثیر و بازسازی بافت‌ها از مهم‌ترین آنها است.

سلول‌های بنیادی چه نقشی را در بدن ایفا می‌کنند؟

سلول‌های بنیادی نقش مهمی را در بدن ایفا می‌کنند به طوری که این سلول‌ها می‌توانند در ترمیم بافت‌ها آسیب دیده موثر باشند. مثلاً زمانی که بافت عضلانی یا عصبی آسیب می‌بیند، این سلول‌های بنیادی می‌توانند به سلول‌های تخصصی تبدیل و به بازسازی بافت کمک کنند. همچنین می‌توانند در تولید و نگهداری سلول‌های جدید در بدن کمک کنند. این امر در بافت‌هایی که به طور مکرر سلول‌های خود را از دست می‌دهند، مانند بافت خونی و پوست، بیشتر دیده می‌شود. از سوی دیگر برخی از سلول‌های بنیادی می‌توانند به تنظیم پاسخ ایمنی بدن کمک کنند.

اثرگذاری در تحقیقات پزشکی و درمانی، درمان بیماری‌ها و مدل‌سازی بیماری از دیگر تاثیرات مثبت سلول‌های بنیادی در بدن است به طوری که سلول‌های بنیادی در درمان برخی بیماری‌ها مانند لوسمی، اختلالات خونی، و بیماری‌های عصبی مورد استفاده قرار می‌گیرند. علاوه بر این، محققان با استفاده از سلول‌های بنیادی، مدل‌هایی از بیماری‌ها را ایجاد می‌کنند تا مکانیسم‌های بیماری را بهتر درک کنند تا بتوانند درمان‌های جدیدی را توسعه دهند.

پیشرفت‌های علم پزشکی در حوزه سلول‌های بنیادی

پیشرفت‌های زیادی در حوزه سلول‌های بنیادی حاصل شده است به طوری‌که دانشمندان در روش‌های تولید iPSCs به نتایج خوبی رسیده اند و می‌تواند کارایی و ایمنی این سلول‌ها را افزایش دهد. این پیشرفت‌ها می‌توانند به توسعه درمان‌های شخصی‌سازی شده برای بیماری‌های مختلف کمک کنند.  لازم است بدانید تحقیقات فقط در این موضوع خلاصه نمی‌شود و مطالعات نشان می‌دهد که سلول‌های بنیادی می‌توانند به ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده در بیماری‌هایی مانند پارکینسون و آلزایمر کمک کنند. محققان  به دنبال یافتن روش‌های مؤثرتر برای استفاده از این سلول‌ها در درمان این بیماری‌ها هستند. همچنین دانشمندان حوزه سلامت به دنبال ان هستند تا از سلول‌های بنیادی در درمان سرطان استفاده کنند.

افزایش اثربخشی درمان و کاهش عوارض جانبی

جالب است بدانید که ترکیب دارو‌های شیمی‌درمانی با درمان‌های مبتنی بر سلول‌های بنیادی می‌تواند به افزایش اثر بخشی درمان‌ها و کاهش عوارض جانبی کمک کند. همچنان تحقیقات در این زمینه ادامه دارد.

پیوند در سلول‌های بنیادی چگونه است؟

چند سالی است که پیوند سلول‌های بنیادی بسیار خبرساز شده است؛ زیرا این پیوند می‌تواند به عنوان یک درمان مهم و اثرگذار، این حوزه را با تغییرات شگفت‌انگیز و مثبتی مواجه کند. پیوند در سلول‌های بنیادی یک درمان مهم است که در آن سلول‌های بنیادی از یک منبع جمع آوری شده  و به بدن بیمار منتقل می‌شود. این روش به ویژه در درمان بیماری‌های خونی، برخی سرطان‌ها و اختلالات نادر مورد استفاده قرار می‌گیرد. پیوند خودی، پیوند آلوگرافت و پیوند هماتوپوئیتیک از انواع آن است.

منبع می‌تواند خود بیمار یا یک فرد دیگر که به عنوان اهدا کننده از او نام می‌برند باشد

در پیوند خودی، سلول‌های بنیادی از خود بیمار جمع‌آوری و پس از درمان‌هایی مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی، دوباره به بدن او تزریق می‌شوند. این روش معمولاً برای درمان سرطان‌هایی مانند لوسمی و لنفوم استفاده می‌شود؛ اما در پیوند آلوگرافت سلول‌های بنیادی از یک اهداکننده که ممکن است یک فرد دیگر باشد جمع‌آوری می‌شود. این روش معمولاً زمانی استفاده می‌شود که بیمار به دلیل بیماری، نمی‌تواند از سلول‌های بنیادی خود استفاده کند.

پیوند هماتوپوئیتیک نیز شامل پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز است که معمولاً از مغز استخوان، خون محیطی یا بند ناف جمع‌آوری می‌شود. این روش هم برای درمان اختلالات خونی مانند لوسمی، لنفوم و اختلالات ژنتیکی مانند تالاسمی استفاده می‌شود.