پایش و ارزیابی وضعیت آموزش عالی ایران بر مبنای اسناد بالادستی کشور

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، دانشگاه‌ها به عنوان مهم‌ترین مرکز تولید دانش، نقـش مؤثری بر رشد، توسعه و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی جامعه ایفا می‌کنند. مراکز آموزش‌عالی، نقشی راهبردی در آموزش نیرو‌های تخصصی مورد نیاز جامعه دارند و نتایج عملکرد آنها، نقش حیاتی در نیل به اهداف عالی جامعه دارد. از سوی دیگر امروزه سیاست‌گـذاران علم و فناوری، بهبود اقتصادی و اجتماعی جامعه را به استحکام پیوند میان دانشگاه و صنعت و جامعه نسبت می‌دهند.

پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «پایش و ارزیابی وضعیت آموزش عالی ایران بر مبنای اسناد بالادستی کشور» به این موضوع اشاره کرده‌اند که لازم است بر این مراکز آموزشی توجه و دقت بیشتری اعمال شود، تا برای ارزیابی‌های سالانه این مراکز از نظر کمی و کیفی مورد ارزیابی و بررسی دقیق قرار گیرند. داشتن اطلاع از وضعیت سازمان و چگونگی کارکرد آن طی دوره فعالیت، به این علت که موجبات افزایش اثربخشی آن سازمان رافراهم می‌آورد، از طرف بسیاری از متخصصان تأکید شده است.

* تاثیر آموزش‌عالی بررشد و توسعه کشور

به زعم این پژوهش آموزش‌عالی بی‌شک نقشی کلیدی در انتقال دانش مورد نیاز کشور‌ها برای رشد و توسعه ایفا می‌کند، به علاوه مشارکت بالای افراد جامعه در آموزش‌عالی، نقش حیاتی در طراحی و ایجاد علم و فناوری و نیز استفاده بهینه از فناوری‌های موجود دارد.

در این پژوهش آمده است که آموزش‌عالی بیش از هر نهاد اجتماعی دیگری بر افزایش ظرفیت خلاقیت و نوآوری کشور‌ها و نیز ایجاد جامعه‌ای متمدن تأثیرگذار است. بی‌شک گسترش کمی تعداد مراکز آموزش‌عالی باید با گسترش کیفی آن همراه باشد.

{$sepehr_key_674}

به گفته این پژوهش رشد کمی و کیفی آموزش‌عالی در هر کشوری بستگی به شرایط و امکانات و نیز سیاستگذاری‌های تعیین‌شده از سوی اسناد بالادستی آن کشور خواهد داشت. گذشته از این، آموزش‌عالی در ایران به عنوان یکی از مهمترین بخش‌های عمومی کشور از منابع و امکانات عمومی عظیمی استفاده می‌کند.

* نقش سیاست‌گذاری‌ها در بخش آموزش‌عالی

این پژوهش بیان می‌کند که توجه به این نکته، نقش سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌های صحیح در بخش آموزش‌عالی، را پررنگ‌تر می‌کند. به این ترتیب، برای ارزیابی میزان پیشرفت کشور، شاخص‌هایی از سوی اسناد بالادستی تعیین شد تا ضمن روشن‌کـردن نقشه راه، وضعیت کشور در موضوع‌های مختلف نظیر علم، فناوری و نوآوری تعیین شود.

{$sepehr_key_675}

 در این پژوهش آمده است که برای سنجش میزان هـم‌راستایی سیاست‌ها با اهداف اسناد بالادستی و ارائه تصویر واقعی و شفاف از وضعیت علم، فناوری و نوآوری کشور لازم است وضعیت علم، فناوری و نوآوری کشور با استفاده از شاخص‌های ملی و بین‌المللی، طی گزارش‌هایی مورد پایش و ارزیابی قرار گیرد.

در ادامه این پژوهش به این نکته اشاره شده است که سنجش هم‌راستایی سیاست‌های وضع شده در حوزه علم و فناوری با اسناد بالادستی و ارزیابی عملکرد کشور در حوزه علم، فناوری و نوآوری، به خصوص در کشور‌های پیشرو، موضوع بسیار مهمی در مباحث سیاست‌گذاری علم و فناوری، قلمداد می‌شود.

* آیین‌نامه اجرایی نظام پایش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری کشور

این گزارش‌ها به کشور‌ها کمک می‌کند که علاوه بر ارزیابی وضعیت خود، مقایسه عملکرد خود با سایر کشور‌ها را نیز انجام دهند و بر مبنای آن بتوانند اصلاحات مورد نیاز را در سیاست‌های خود اعمال کنند.

به همین ترتیب شورای عالی عتف در سال ۱۳۹۵ در راستای تحقق راهبرد کلان نقشه جامع علمی کشور برای تحقق اصلاح ساختار‌ها و نهادهای علم و فناوری و انسجام بخشیدن به آنها و هماهنگ‌سازی نظام تعلیم و تربیت، در مراحل سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کلان، آیین‌نامه اجرایی نظام پایش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری کشور را تصویب و ابلاغ کرد.

{$sepehr_key_676}

بر اساس این آیین‌نامه، شورای‌عالی عتف مکلف است به منظور ارائه تصویری واقعی و شفاف از وضعیت علم، فناوری و نوآوری، ارتقای هوشمندی سیاستی و افزایش ظرفیت سیاستگذاری در حوزه علم، فنـاوری و نوآوری، زمینه‌سازی ارزیابی عملکرد علم، فناوری و نوآوری و میزان دستیابی به تحقق اهداف چشم‌انداز ۱۴۰۴ و نقشـه جامع علمی کشور؛ و به منظور امکان مقایسه دستاورد‌های علمی، فناورانه و نوآورانه کشور با سایر کشور‌های منطق‌های و فرامنطقه‌ای، گزارش «پایش و ارزیابی علم، فناوری و نوآوری کشور» را به صورت سالانه منتشرکند.

* وضعیت شاخص‌های آموزش‌عالی مدنظر نقشه جامع علمی

طبق یافته‌های این پژوهش مشخص شد که ایران از نظر شاخص‌های آموزش‌عالی به نسبت سایر کشـورها، و نیز به نسبت عملکرد سال‌های قبل از خودش، در برخی شاخص‌ها (نرخ کل ناخالص ثبت‌نام در آموزش‌عالی، سهم دانشجویان تحصیلات تکمیلی، سهم دانشجویان کـاردانی، سهم دانشجویان دکترا، سهم فارغ‌التحصل دانشگاه‌های غیردولتی، سهم آموزش‌های مهارتی و نسبت اعضای هیئت علمی استادیار به بالا) قابل قبول و در گروهی شامل ( تعداد دانشجویان، دانشجویان علوم پایه، کـل فارغ التحصیلان، تعداد اعضای هیئت علمی، نسبت دانشجو به هیئت علمی، سهم دانشجوی خارجی، تعداد دانشگاه‌ها و مراکز که در رتبه‌بندی جهانی جـزء ۱۰ درصد برتر بوده‌اند و سهم هزینه‌کرد آموزش‌عالی از تولید ناخالص داخلی به تفکیک دولت) عملکرد غیرقابل قبولی داشته است.

{$sepehr_key_677}

به زعم این پژوهش همانطور که پیشتر نیز بحث شد مسئله اصلی و قابل توجه اینکه نباید فقط شاخص‌ها در نظرگرفته شوند و با بهبود وضعیت شاخص و رسیدن به حدمطلوب تعیین شده، رشد و پیشرفت در آموزش‌عالی کشور برقرار نخواهد شد؛ بلکه تمام این شاخص‌ها باید به موازات یک‌دیگر پیشـرفت داشته باشند تا بهبود کلی و نهایی در آموزش‌عالی پدیدار شود.

با توجه به نتایج به دست آمده در این پژوهش، در نقشه جامع علمی کشور به وجود عدالت اجتماعی در حضور یکسان زنان و مردان در محـیط علمـی اشاره شده است، ولی برای هیچ یک از این دو گروه مقدار مطلوبی تعیین نشده است. برای بهتر شدن نظام پایش آموزش‌عالی کشور پیشنهاد می‌شود داده‌های مربوط به شاخص‌ها در پایگاه‌های اطلاعاتی داخلی و خارجی شفاف و یکدست شوند.

در پایان این پژوهش به این مهم اشاره شده است که بین شاخص‌های پایش و اسناد بالادستی هماهنگی ایجاد شود و پژوهش‌هایی به صـورت سالانه و منظم در این زمینه انجام شوند تا امکان مقایسه روند حرکت شاخص‌ها در ابعاد مختلف در ایران تعیین شود.

این پژوهش به کوشش شیما مرادی، المیرا جنوی و مهدی پاکزاد (اعضای هیئت علمی گروه پژوهشی ارزیابی سیاست‌ها و پایش علم، فناوری و نوآوری) انجام شده است.