هر هزینه‌ای صرف پژوهش شود، ۵ تا ۱۰ برابر به درآمد کل جامعه افزوده می‌شود
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، از ویژگی‌های دوران معاصر، گسترش فرهنگ پژوهش است. پیش از این، پژوهـش فقط در دست نخبگان بود؛ کسانی که حاضر بودند با همۀ سختی‌های پژوهش به آن تن بدهند و بهره‌ای اندک ببرند. اکنون در همۀ کشور‌های توسعه‌یافته کوشش می‌شود پژوهش را از اقدامی در انحصار گروهی خاص خارج کنند و تا می‌شود شمار افراد بیشتری را در هر شغلی، به اقتضای نیاز‌های آن شغل و برای حل مشکلات آن زمینۀکاری به پژوهش تشویق کنند.
پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «آسیب‌‌شناسی‌های پژوهش در ایران تا 1393ش: مرور، دسته‌بندی و نقد» با بررسی آثار پژوهشی موجود متوجه تأثیر مستقیم پژوهش بر توسعۀ اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور‌ها شدند. رابطۀ میان توسعۀ اقتصادی و پژوهش در زمینه‌های مختلف علمی امری مسلم دانسته می‌شود؛ چنانکه گفته‌اند هر قدر هزینه صرف پژوهـش شود، ۵ تا ۱۰ برابر به درآمد کل جامعه افزوده خواهد شد.
* ارتباط دانشگاه و پژوهش
در این پژوهش آمده است که پژوهـش فقـط سبب رشدعلمی و اقتصادی نمی‌شود؛ کـه فراتر از آثار مهم بـر توسعۀ اقتصادی، به توسعۀ فرهنگی نیز می‌انجامد. بر پایۀ همین ضرورت‌ها، نهادها، سازمان‌های دولتی و غیردولتی در کشور‌های مختلف برای توسعۀ فرهنگ پژوهش برنامه‌ریزی، مطالعه، و سیاست‌گذاری می‌کنند.
پژوهـش فقـط سـبب رشـدعلمی و اقتصـادی نمی‌شـود؛ کـه فراتـر از آثـار مهـم بـر توسـعۀ اقتصـادی، بـه توسـعۀ فرهنگـی نیـز می‌انجامـد
این پژوهش به این نکته اشاره می‌کند که دست کم تا پیـش از دو دهۀ اخیر گفته می‌شد که از میان کارکرد‌های اصلی دانشگاه چون تولید، آموزش و نشر دانـش در جامعه بخش بسیار کوچکی در جامعۀما به انجام رسیده است و کمتر بر جایگاه دانشگاه در پژوهـش و تولید عـم تأکید شـده است.
این پژوهش توضیح می‌دهد که شایدبه این دلیل که در سنت آکادمیک ماهـدف اصلی از تأسیس دانشگاه، تربیت معلم و تکنیسین بود؛ نه تربیت پژوهشگران و مکتشفان. معاصران ما فقـط همان هدفی را در تأسیس دانشگاه می‌جستند که از دیرباز با راه‌اندازی مدارس کهنی چون دارالفنون پی گرفته می‌شد.
* مراحل مطالعاتی با رویکرد آسیب‌شناسی پژوهش در ایران
این پژوهش مطرح می‌کند که مطالعاتی که با رویکرد آسیب‌شناسی پژوهـش در جامعۀ علمی ایران منتشر شده، چند مرحله را پشت سر گذاشته است:
- دورۀ اول (۱۳۵۰-۱۳۷۰) فقـط اشاره‌هایی سربسته و کلی به مشکلات پژوهش در جوامع جهان سوم دیده می‌شود.
- دورۀ دوم (۱۳۷۰-۱۳۸۴) یعنی تقریبا سراسر دوران دولت‌های سازندگی و اصلاحات، زمینه برای سنجش ارزش کوشش‌های علمی پژوهشگران بر پایۀ معیارهای کمی رواج پیـدا می‌کند.
- از حدود سال ۱۳۸۴ به بعد می‌توان اوج کوشش‌ها برای سنجش کمی علم را مشاهده کرد. در این دوره همزمان فزونی میزان تولید علم که بر پایۀ معیارهای کمیت گرایانه علم‌سـنجی ارزیابی شده است مایۀ فخر دولت‌مـردان و معیار فایده بخشـی کوشش‌هایشان، و در عین حال، بخش قابل توجهی از همان تولیدات علمی نیز محصولاتی تعریف می‌شود که در فضای فرهنگی غـرب شکل گرفته‌اند و نمی‌توانند پاسـخگوی نیاز‌های جامعۀ اسلامی ایران باشند.
* پیامدهای احساس بی‌نیازی به پژوهش
در واقع به زعم این پژوهش در سخن از محتوای ایـن مطالعات آسیب‌شناسانه نیز دریافتیـ در این کوشـش‌ها رواج گستردۀ احساس بی‌نیازی از پژوهش و پیامدهای آن، ضعـف مدیریت، مشکلات انگیزشی اسـتادان برای پژوهش و ضعف پایه‌های علی و نارسایی شیوه‌های بازآموزی سبب اصلی عمدۀ کاستی‌ها در توجه جامعۀ علمی بـه پژوهش بیان می‌شود.
حمایـت از پژوهشـگران ضرورتـی انکارناپذیـر اسـت؛ امـا بـا حمایـت نشـان دادن ازهـر عضـوهیئت علمـی، آن هم البته از نـوع حمایـت مالـی، خطاسـت کـه گمـان بریـم بـر دامنۀ پژوهش‌هـای ارزشـمند و مفیـدافزوده خواهد شـد
این پژوهش بیان می‌کند که از نگاه کلان هرگز تردید نیست کـه چنین آسـیب‌هایی در واقـع وجود دارند و توجه به آنها لازم است. با این حال، خود این آسیب‌شناسی‌ها را نیز می‌توان از جهاتی نقد کرد:
نخست کلی‌گویانه‌اند، دوم عمدۀ آنها بر نظرسنجی پژوهش‌گریزان استوار شده‌اند، و سوم در اغلب آنها نمی‌توان برنامه‌ریزی راهبردی برای برون‌رفـت مرحله به مرحله از مشکلات مشاهده کرد.
این پژوهش مطرح می‌کند که پژوهش کار بسـیار مشـکلی است و بسـیاری از افـراد آمادگـی و زمینه‌ای برایـش ندارند. حتی اگر همـۀ امکانـات اجتماعی نیـز در اختیار بسـیاری از دانشـوران قـرار داده شـود، چـه بسـا هرگـز نتواننـد پژوهشـی درخـور انجـام دهنـد.
در انتهای این مقاله آمده است که چنانکـه صاحبـان مطالعـات آسیب‌شناسـانۀ یادشـده نیـز به درسـتی گفتـه بودنـد، بـرای پژوهش بایـد اهل مطالعه بود، جوشـش ادبی داشـت و به حدی از تسـلط زبانی رسـیده بـود، نظم ذهنـی و اعتماد به نفس داشـت، نقـاد بود، شـجاعت اخلاقـی دانسـتن و مسـئولیت‌پذیری حاصـل از آن داشـت ...؛ و ایـن مهارت‌هـا چیـزی نیسـت کـه بـا ِصـرف هزینـه کـردن و تشـویق اعضـای هیئـت علمی فراهم شـود.
بر اساس نتایج حاصل از این مطالعه حمایـت از پژوهشـگران ضرورتـی انکارناپذیـر اسـت؛ امـا بـا حمایـت نشـان دادن ازهـر عضـوهیئت علمـی، آن هم البته از نـوع حمایـت مالـی، خطاسـت کـه گمـان بریـم بـر دامنۀ پژوهش‌هـای ارزشـمند و مفیـدافزوده خواهد شـد.
این پژوهش به کوشش حامد خانی (دانشیار گروه الهیات، واحد گرگان دانشگاه آزاد اسلامی) انجام شده است.
انتهای پیام/