تحلیل انتقادی نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های پژوهشی
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، دانشگاه‌ها با هدف آموزش و پژوهش شکل گرفته‌اند و خروجی‌های متعددی دارند؛ همچنین دانشگاه‌ها یکی از ارکان توسعه کشور‌ها هستند و همواره حاکمان به‌دنبال رشد و ارتقای دانشگاه‌ها هستند. از طرفی نیز دانشگاه‌ها برای نیل به اهداف عالی خود همواره نیاز به ارزیابی و کنترل دارند.
مهدی علیپور حافظی (دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی) در پژوهشی با عنوان «تحلیل انتقادی نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های پژوهشی» به این موضوع اشاره می‌کند که دانشگاه‌ها در پی ارزیابی فعالیت‌های خود هستند تا در ریل موفقیت، رشد و توسعه فعالیت‌های خود با سرعت مناسبی حرکت کنند. دانشگاه‌ها نهاد‌هایی هستند که زمینه‌های ظهور سیاست‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور‌ها را فراهم می‌کنند.
* رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های پژوهشی
این پژوهش مطرح می‌کند که توسعه و نهادینه‌سازی دانش در جامعه توسط دانشگاه انجام می‌گیرد و همین مسائل باعث می‌شوند تا نوعی رقابت بین دانشگاه‌های مختلف شکل گیرد. تلاش دانشگاه‌ها در جهت اشتهار در همین بستر معنی و مفهوم عملی به خود می‌گیرد و دانشگاه‌ها تلاش دارند در رقابتی شدید با سایر مراکز بر سر جذب دانشجو، استاد، منابع مالی و غیرمالی، حمایت‌های اجتماعی و مانند آن برنده باشند.
این پژوهش توضیح می‌دهد که نظام‌هایی برای ارزیابی دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های پژوهشی شکل گرفته است و رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های پژوهشی کاری چالش‌برانگیز و در عین حال پیچیده است، زیرا دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های پژوهشی در راستای اهداف خود بر مأموریت‌های خاصی تمرکز دارند.
به زعم این پژوهش اندازه و میزان دسترسی به منابع در تمام دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های پژوهشی یکسان نیست و نظام آموزش عالی در کشور‌ها متفاوت با یکدیگر عمل می‌کنند.
* رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در ایران
این پژوهش ادامه می‌دهد که رتبه‌بندی دانشگاه‌ها با مسائل متعددی همراه می‌شود و بر همین مبنا، نظام‌های رتبه‌بندی شکل گرفته، هر یک معیار‌ها و شاخصهای متفاوتی را در رتبه‌بندی‌های خود مبنا قرار داده‌اند؛ چنین است که شاهد نتایج متفاوت در نظام‌های رتبه‌بندی در قیاس با یکدیگر هستیم.
تنوع نظام‌های رتبه‌بندی موجود و وجود شاخصهای متنوع و نیز فرایند ارزیابی و رتبه‌بندی مختلف در این نظام‌ها، دلیلی شده تا نیاز به ارزیابی همه‌جانبه این نظام‌ها در دو سطح شاخص‌ها و فرایند ارزیابی آنها به‌وضوح احساس شود
در این پژوهش آمده است که تاکنون نظام‌های رتبه‌بندی متعددی در جهان شکل گرفته‌اند؛ در ایران نیز از سال ۱۳۸۹ پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، اقدام به رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های پژوهشی کشور کرده است و نتایج رتبه‌بندی خود را سالانه منتشر می‌کند.
این پژوهش توضیح می‌دهد که تنوع نظام‌های رتبه‌بندی موجود و وجود شاخصهای متنوع و نیز فرایند ارزیابی و رتبه‌بندی مختلف در این نظام‌ها، دلیلی شده تا نیاز به ارزیابی همه‌جانبه این نظام‌ها در دو سطح شاخص‌ها و فرایند ارزیابی آنها به‌وضوح احساس شود.
در این پژوهش به این نکته اشاره شده است که با توجه به تنوع معیار‌ها و شاخصهای مورد استفاده و نیز فرایندعملکرد نظام‌های رتبه‌بندی و هدف‌گذاری آنها و در نتیجه تفاوت در نتایج نظام‌های رتبه‌بندی، ضروری می‌نماید که عملکرد این نظام‌ها از منظر وابستگی به سازمان مادر، زمان آغاز به فعالیت، هدف، معیار‌های اصلی، منابع داده‌ها، شرایط ارزیابی، محدوده پوشش و حوزه فعالیت مورد مطالعه قرار گیرند.
در این پژوهش آمده است که از جمله دلالت‌های پژوهش حاضر این است که هشت محور مورد نظر در این پژوهش با توجه به اهداف پژوهش حاضر شناسایی و در این پژوهش مورد توجه قرار گرفتند.
* نظام آی‌اس‌سی در کشور
این پژوهش مطرح می‌کند که ازطرفی نیز نظام آی‌اس‌سی در کشورمان در مسیر رتبه‌بندی این مراکز با مسائل و مشکلاتی مواجه است که پژوهش حاضر به‌طور مستقیم بر جهت‌گذاری و فعالیت این مرکز می‌تواند مؤثر واقع شود. در این راستا، پژوهش حاضر متمرکز بر ارزیابی نظام‌های رتبه‌بندی مطرح بین‌المللی و نظام آی‌اس‌سی شد.
نظام‌های بین‌المللی موجود بیشتر متکی بر زیرساخت‌های خود و نیز خدمات متنوع متکی بر داده‌های گردآوری‌شده هستند
در ادامه این پژوهش آمده است که در مطالعه نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی نشان داد که همه نظام‌ها به‌صورت خصوصی اداره می‌شوند و درآمدزا هستند؛ لذا پیشنهاد می‌شود وظیفه رتبه‌بندی دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های پژوهشی کشور به‌صورت خصوصی و بدون وابستگی به بودجه عمومی دولت اداره شود.
به زعم این پژوهش این کار باعث می‌شود این وظیفه به‌صورت خودگردان و با مدل کسب‌وکار مناسب به وظایف خود بپردازد. نظام‌های بین‌المللی موجود بیشتر متکی بر زیرساخت‌های خود و نیز خدمات متنوع متکی بر داده‌های گردآوری‌شده هستند.
* ارتباط بین اهداف و معیار‌ها در نظام‌های رتبه‌بندی
این پژوهش مطرح می‌کند که چنین نظامی نیازمند مدل کسب‌وکار مناسب خود بوده و به ارائه خدمات متنوع، مشابه سایر نظام‌های بین‌المللی و نیاز‌های بومی است وباید با تکیه بر زیرساخت دادهای، اقدام کند و توجه شایسته‌ای به بازار آموزش عالی بین‌المللی داشته باشد.در چنین شرایطی لازم است از خدمات برون‌سپاری تا حد امکان در اداره آن استفاده شود تا بتوان تا حد امکان در هزینه‌های سربار صرفه‌جویی کرد.
یافته‌های این پژوهش نشان داد که ارتباط مستقیمی بین اهداف و معیار‌ها در نظام‌های رتبه‌بندی وجود دارد. از این‌رو پیشنهاد می‌شود در ارزیابی دانشگاه‌ها معیار آموزش، تجاری‌سازی و ارتباط با صنعت، و در ارزیابی مؤسسه‌های پژوهشی معیار پژوهش، تجاری‌سازی و ارتباط با صنعت در اولویت باشند.
به زعم این پژوهش ضروری است ارزیابی‌ها با محوریت رسالت وجودی دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های پژوهشی انجام شوند؛ به بیانی دیگر دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های پژوهشی با اهداف مشابه در یک رتبه‌بندی قرار گیرند.
* تعدیل شاخص‌ها برای رتبه‌بندی
یافته‌های پژوهش حاکی از این است که نظام آی‌اس‌سی از تنوع بالایی از شاخص‌ها برای ارزیابی برخوردار است که نشان از نگاه جامع این نظام به موضوع رتبه‌بندی دارد. این در حالی است که از منابع دادهای مناسبی برای این منظور برخوردار نیست.
نظام آی‌اس‌سی از تنوع بالایی از شاخص‌ها برای ارزیابی برخوردار است که نشان از نگاه جامع این نظام به موضوع رتبه‌بندی دارد
در ادامه این پژوهش آمده است که همین موضوع باعث افزایش هزینه عملیاتی در اجرای رتبه‌بندی گردآوری اطلاعات دارد؛ لذا این موضوع ضرورتی انکارناپذیر است که در تعدیل شاخص‌ها برای رتبه‌بندی در این نظام نیازمند بازنگری جدی هستیم. شایسته است موضوع تعدیل شاخص‌ها و ارتباط آنها با هدف نظام از رتبه‌بندی به‌طور جدی مورد توجه مسئولان این نظام قرار گیرد.
در این راستا، بسیاری از شاخصهای با ارزش کمتر که گردآوری اطلاعات در مورد آنها با دشواری همراه است، می‌توانند تعدیل شوند. این موضوع باعث تسریع در عملکرد نظام و افزایش ضریب هزینه- کارآمدی و هزینه- سودمندی خواهد شد.
* منابع داده‌ها در نظام‌های رتبه‌بندی
به زعم این پژوهش از منظر منابع داده‌ها در نظام‌های رتبه‌بندی، مشخص شد که عموما این نظام‌ها از روش‌های یکسانی برای گردآوری داده‌ها استفاده می‌کنند. با توجه به تمرکز نظام‌های بین‌المللی بر تهیه زیرساخت و بهره‌گیری از نظام ثبتی برای مدیریت بهینه داده‌ها و بهره‌گیری از آنها در ارائه خدمات جانبی به سازمان‌ها، پیشنهاد می‌شود نظام آی‌اس‌سی، از نظام ثبتی و نیز سامانه‌های جامع داخلی مناسب در این مسیر استفاده شود.
در این پژوهش به این مهم اشاره شده است که لازم است اصلاحاتی در ساختار دادهای این سامانه‌ها براساس نیاز نظام آی‌اس‌سی صورت گیرد. این موضوع به ویژه در مدیریت منابع پژوهشی فارسی بسیار جدی است، زیرا عمده این منابع در پایگاه‌های اطلاعاتی متنوعی نگهداری می‌شوند که هیچ ارتباط و یکپارچگی بین آنها فراهم نشده است.
از طرفی نیز با توجه به تعداد بالای شاخصهای ارزیابی، گردآوری داده‌ها با دشورای و با هزینه بالایی همراه است. ضروری است نسبت به تعدیل
شاخص‌ها در راستای اهداف نظام و توجه به هزینه- کارآمدی و هزینه- سودمندی نسبت به اصلاح این رویه اقدام کرد. البته اعتبار داده‌های حاصل از خوداظهاری نیز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد که باید نسبت به صحت‌سنجی این داده‌ها نیز بستر‌های لازم فراهم شود.
بر اساس یافته‌های این مطالعه با توجه به کیفی بودن ارزیابی حوزه آموزش، ضروری است از پرسشنامه از دانش‌آموختگان و سایر ذینفعان نیز استفاده کرد که می‌تواند به افزایش کیفیت داده‌های مورد استفاده در رتبه‌بندی کمک شایان توجهی داشته باشد.
نتایج پژوهش از منظر شرایط اولیه ارزیابی در نظام‌های بین‌المللی نشان داد که هر یک از نظام‌ها بر اساس اهداف خود از معیار‌هایی به‌عنوان شرایط اولیه ورود استفاده می‌کنند. از این‌رو، پیشنهاد می‌شود در نظام آی‌اس‌سی با توجه به تنوع دانشگاه‌ها و مؤسسه‌های پژوهشی از معیار‌های مناسب به‌عنوان شرط ورود به رتبه‌بندی استفاده شود و همچنین از معیار‌های مرتبط در هر گروه برای ارزیابی استفاده شود.
انتهای پیام/