انباشت مدرک گرایی تحصیلی در دوران پست مدرن

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا،  براي بسياری از بچه‌های جامعه ما، نظام آموزشی نمايشگر نخستين تجربه‌ای است كه جامعه شناسان آن را اصطلاحاً سازمان رسمی مي‌نامند. 

داور شيخاوندی (عضو هیئت علمی دانشگاه تهران) در مقاله‌ای با عنوان «نگرش پست مدرنيستی به آموزش و پرورش مدرن» به این موضوع می‌پردازد که آموزش و پرورش مهارت‌ها و مجموعه دانش و بینشی را در فرد می‌نشاند که برای زندگی موفقیت آمیز و در جامعه مورد نیاز است.

* عناصر ایدئولوژی آموزشی

این پژوهشگر در این مقاله به این موضوع اشاره می‌کند که افزودن بر این اخلاقیات و رسوم جامعه در فرد و بالیدن ذهنیات او، شکل دادن به خوی و خلق وی، بدون توجه به نیاز‌های مربوط به موفقیت فرد، بالاخره القاء عقیده دینی و دولتی بخشی از عناصر ایدئولوژی آموزشی محسوب می‌شوند.

تجزیه‌ و تحلیل آموزشی روی جنبه‌های متفاوت تجارب هر فرد، به نسبت شرایط و منزلت جامعوی او، تأکید دارد

 شیخاوندی در این پژوهش می‌نویسد؛ بدون تردید، اهداف ایدئولوژیک، به شیوه‌های آشکار یا نهان، در فراشد آموزشی، با درجات متفاوتی؛ بر حسب دوره‌ تحصیلی، تحقق می‌یابند و بدیهی است که دانش آموزان، طی گذران عمر در مدرسه، انواع تجاربی را کسب می‌کنند که الزاماً طراحی هم نشده‌اند، ولی جنبه آموزشی برای فرد دارند.

 به زعم این پژوهشگر در این راستا شایسته است این نکات را پیوسته در خاطر داشت، زیرا که تجزیه و تحلیل آموزشی اصولاً روی جنبه‌های متفاوت تجارب هر فرد، به نسبت شرایط و منزلت جامعوی او، تأکید دارد. 

* تمرین جبر جامعه یا اعمال فشار برای یادگیری 

در ادامه این پژوهش آمده است که  از همان آغاز، مدرسه روی و نخستین تجارب کودک در مدرسه، جبر برای کسب تجربه در کانون فراشد آموزش و پرورش قرار می‌گیرد که از طریق زور یا فشار، و نه به طور اتفاقی، بلکه به شیوه نظام یافته القائی اعمال می‌گردد.

این پژوهشگر در ادامه به این موضوع اشاره می‌کند که به‌محض این که از آموزش به مثابه یک نهاد سخن به میان می‌آید بی‌درنگ جبر ناشی از زور یا فشار در آن مصداق پیدا می‌کند.

توجه به انواع جبر‌های ناشی از فشار، اعم از این که آشکار و پنهان، مستقیم و غیر مستقیم، با کیفر‌های روحی یا تنی باشد، از مطالعات مقدماتی جامعه شناسان آموزشی محسوب می‌شوند. تنها گفتن این که نظام آموزش و پرورش یک نهاد است کافی نیست باید تعیین کرد چگونه نهادی است و با سایر نهاد‌های جامعوی چه ارتباطاتی دارد.

* جهانی‌شدن (globalization)

به زعم این پژوهشگر در پی جهانی‌شدن، تولید و مصرف به طور کامل و تولید ارتباطات و شاهراه‌های ارتباطی و مصرف آن، بسیاری از نهاد‌ها نیز جهان شمول شده اند و از نظر شکل، ساختار و کارکرد، به رغم تفاوت‌های فرهنگی، سیاسی، و اقتصادی و شباهت‌های خارق العاده‌ای دارند و نهاد آموزش و پرورش از جمله نهاد‌های اولیه جهان شمول می‌باشد. 

مدرسه عبارت است از پیشرفت و بالیدگی برای افراد، برای تمام جوامع برای تمام بشریت. 

شیخاوندی در ادامه به این موضوع اشاره می‌کند که امروزه این نهاد، همانند بسیاری از فراشد‌های واگیر، در میان اکثریت قریب به اتفاق جوامع متجدد به چشم می‌خورد. تصادفی نیست که در دهه هفتاد، یکی از منقدان نهاد‌های آموزشی، ایوان ایلیچ، مدرسه را مظهری از کلیسای نوین جهانی نامید.

در این پژوهش به این مهم اشاره می‌شود که به نظر این اندیشمند از حومه نشین‌های امریکا تا روستا‌های مکزیک مدیران اتحادیه‌های سرمایه ورز و انقلابیون سوسیالیست، مردمانی که شیدای انواع ایدئولوژی‌ها هستند، همه و همه گوئی ایمان مشترکی به آموزش و پرورش، به مثابه مهمترین کالای لازم‌الوجود دارند که تنها مدرسه توزیع آن را انحصاراً به عهده دارد.

به نظر ایوان ایلیچ مدرسه نیز امروزه اهمیتش بیش از خود آموزش و فراشد یادگیری شده است. در واقع مدرسه، به عنوان وسیله، نمایشگر انتظارات عمیق و وسیع انسان متجدد از زندگی بهتر، به عنوان هدف است و باید گفت مدرسه عبارت است از از پیشرفت و بالیدگی برای افراد، برای تمام جوامع برای تمام بشریت.  

این پژوهشگر توضیح می‌دهد که ایوان ایلیچ می‌گوید در عصر جدید ما مبلغین نظام آموزشی شده‌ایم و با تضمین رستگاری دنیوی از طریق انباشت گواهینامه‌ها، نوید نیک‌بختی در جهان را به بهای زیادی به جویندگان «همای سعادت» می‌دهیم و برای داغی بازار رقابت، به محض رسیدن به منزلی، نوید منزل دیگر را با مزایای بیش‌تری گواهینامه‌های بالاتری عرضه می‌داریم.

در واقع میل و کشش مدام به ادامه تحصیل از همین رویکرد سرچشمه می گیرد در حالی که در جهان امروز مهارت و تخصص بسیار بالاتر از ادامه تحصیل است. یعنی در صورتی که در همان مقاطع ابتدایی تحصیلات مهارت‌های کاربردی به دانش آموزان و دانشجویان یاد داده شود بی شک در مسیر زندگی امکانات اشتغال بهتر و بیشتری را در پیش رو خواهند داشت.

جهان پست مدرن در جهان امروز گره خورده است به بازی بی پایان دال‌ها از دست رفتن معنا و دویدن و نرسیدن‌ها. از این رو جهان پست مدرن جهانی تکه تکه و تهی از معنا است و شیوه‌های آموزشی مدرک محور هم می‌توانند نمایشی از همین بحران انسان معاصر باشند.

این پژوهشگر در نهایت اینگونه جمع‌بندی می‌کند که پست‌مدرنیسم تهی بودن چنین روال و روندی را، حداقل از زبان ایلیچ و یاران وی به جهانیان اعلام داشته است.