عوامل مؤثر بر مخارج سلامت خانوار

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، موضوعات مرتبط با مخارج سلامت، عدالت در تامین مالی مخارج سلامت و نابرابری بخش سلامت از مهمترین موضوعات و چالش‌های سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان بخش سلامت در کل جهان است. نظام سلامت ایران نیز همچون سایر نظام‌های سلامت با افزایش شدید مخارج سلامت مواجه است.

 نتایج یک پژوهش نشان می‌دهد که مواجهه خانوار‌های ایرانی با «هزینه‌های کمرشکن سلامت» بر اساس شاخص «ظرفیت پرداخت خانوار»، از ۲/۳۷ درصد در ۱۳۹۵ با یک روند نوسانی به ۲.۴۲ درصد در ۱۴۰۰ افزایش یافته است. در تمام این سال‌ها، مواجهه با هزینه‌های کمرشکن سلامت در خانوار‌های روستایی بیشتر از خانوار‌های شهری بوده و در بیشتر این سال‌ها میزان مواجهه با هزینه‌های کمرشکن سلامت با افزایش پنج دهک هزینه‌ای خانوارها، افزایش یافته است.

این پژوهش با استناد به مطالعه دیگری نشان می‌داد که وقوع هزینه‌های کمرشکن سلامت در سطح جمعیت ۴.۷ درصد و در سطح بیماری‌ها ۲۵.۳ درصد بوده است. در رابطه با این موضوع پژوهشگران مطالعه‌ دیگری انجام داده‌اند با عنایت به اینکه که شناسایی عوامل تاثیرگذار بر مخارج سلامت هم در بعد عرضه و هم در بعد تقاضا برای سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان نظام سلامت بسیار بااهمیت است و می‌تواند در تعیین بهترین سیاست‌ها برای کنترل و مدیریت مخارج سلامت مفید و مؤثر باشد.

* عوامل تاثیرگذار بر کنترل و مدیریت مخارج سلامت

در این پژوهش به این مهم اشاره شده است که در راستای کنترل و مدیریت مخارج سلامت، یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر سلامت و مخارج سلامت، وضعیت اقتصادی-اجتماعی افراد است؛  به‌گونه‌ای که تنزل وضعیت اقتصادی-اجتماعی دسترسی افراد را به منابعی که موجب ارتقای سلامت می‌شود، محدود می‌کند و بهبود وضعیت اقتصادی-اجتماعی موجب ارتقای سلامت و کاهش عوامل آسیب‌زای سلامت می‌شود.

از دیدگاه نویسندگان این پژوهش؛ اگر افراد یک جامعه به خاطر برخورداری از وضعیت اقتصادی-اجتماعی نامناسب که به هر دلیلی از طرف خانواده و یا جامعه به آن مبتلا شدند، نتوانند مخارج سلامت خود را پرداخت کنند و یا پرداخت آن مخارج منجر به کاهش وضعیت مالی خانوار شود در این صورت سیستم تامین مالی سلامت ناکارآمد و ناعادلانه است و باید در ساختار آن بازنگری صورت بگیرد.

نابرابری‌های اقتصادی-اجتماعی نه تنها آسیب جدی به سلامت افراد وارد می‌کند بلکه باعث نابرابری در بخش سلامت می‌شود

از نظر این پژوهش این نابرابری‌های اقتصادی-اجتماعی نه تنها آسیب جدی به سلامت افراد وارد می‌کند بلکه باعث نابرابری در بخش سلامت می‌شود و این نابرابری در بخش سلامت باعث افزایش شدت نابرابری‌های اقتصادی اجتماعی در کل جامعه می‌شود.

در ادامه این پژوهش آمده است که همچنین با توجه به اینکه یکی از اهداف بخش سلامت هر جامعه جلوگیری از اثرگذاری نابرابری‌های اقتصادی-اجتماعی بر روی سلامت افراد و هزینه‌های مرتبط با آن است بنابراین بررسی عوامل اقتصادی-اجتماعی که منجر به نابرابری در پرداخت مخارج سلامت می‌شود، ضرورت و اهمیت دوچندان می‌یابد.

* عوامل تاثیرگذار بر مخارج سلامت خانوار

یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که روش‌های معمول برای بررسی عدالت و نابرابری در سلامت شامل روش تحلیل آستانه، روش پیش‌روندگی و روش بررسی عوامل اقتصادی و اجتماعی مؤثر بر سلامت و مخارج است وعوامل تاثیرگذار بر مخارج سلامت خانوار به طورکلی به دو دسته عوامل طرف عرضه و عوامل طرف تقاضا طبقه‌بندی شدند.

در ادامه به این مهم اشاره شده است که درآمد، یکی از مهمترین عوامل اقتصادی اثرگذار بر مخارج سلامت خانوار است؛ زیرا درآمد توانایی خرید کالا و خدمات سلامت را برای افراد فراهم می‌کند و همچنین الگوی غذایی، تغذیه کودکان و رعایت بهداشت با افزایش درآمد بهبود می‌یابد؛ تحصیلات و اشتغال دو عامل کلیدی در تعیین درآمد خانوار هستند که به نوبه‌ خود از عوامل تعیین کننده‌ مهم در موقعیت اجتماعی-اقتصادی خانوار است و انواع بیمه‌های درمانی و ثروت نیز جزئی از عوامل اقتصادی هستند که بر مخارج سلامت خانوار مؤثر است.

به‌طورکلی عوامل اصلی مؤثر بر مخارج  سلامت خانوار در سه طبقه اقتصادی، اجتماعی و جمعیت شناختی تقسیم‌بندی شده‌اند

* انواع بیمه‌های درمانی

این پژوهش توضیح می‌دهد که انواع بیمه‌های درمانی و ثروت نیز جزئی از عوامل اقتصادی هستند که بر مخارج سلامت خانوار مؤثر است. از سوی دیگر تحصیلات(آموزش) تاثیر مثبت و منفی بر مخارج سلامت خانوار دارد. زمانی که سطح تحصیلات افزایش می‌یابد، افراد در مورد نیاز‌های سلامتی خود آگاهی بیشتری دارند و در زمان نیاز از خدمات سلامت پیشگیرانه استفاده خواهند کرد تا نیاز کمتری به خدمات سلامت پرهزینه در آینده داشته باشند. بر اساس این رویکرد هر چه سطح تحصیلات بالاتر باشد در کوتاه مدت هزینه‌های سلامت افزایش و در طولانی مدت هزینه‌های سلامت کاهش می‌یابد. همچنین مادران با تحصیلات بالاتر سطح بهره‌مندی بالاتری از خدمات. روش‌های تغذیه و رعایت بهداشت دارند. در بسیاری از مطالعات، جنسیت یکی از متغیر‌های در نظر گرفته‌شده در بردار متغیر‌های جمعیت شناختی مؤثر بر مخارج سلامت خانوار است.

* ساختار سنی، بعد خانوار و موقعیت مکانی

این پژوهش بیان می‌کند که ساختار سنی، بعد خانوار و موقعیت مکانی از دیگر عواملی هستند که بر مخارج سلامت خانوار تاثیرگذارند. به‌طورکلی عوامل اصلی مؤثر بر مخارج  سلامت خانوار در سه طبقه اقتصادی، اجتماعی و جمعیت شناختی تقسیم‌بندی شده‌اند. بنابراین با توجه به سهم بالای پرداخت از جیب جهت تامین مخارج سلامت. لزوم مدیریت مخارج سلامت خانوار و همچنین بررسی وضعیت عدالت و برابری در پرداخت مخارج سلامت، هدف اصلی این مقاله بررسی عوامل اقتصادی-اجتماعی مؤثر بر مخارج سلامت در خانوار شهری استان‌های ایران است. همچنین با توجه به مبانی نظری و مطالعات تجربی، در این مقاله درصدد پاسخگویی به این سؤالاتی است که وضعیت اقتصادی-اجتماعی افراد منجر به نابرابری در پرداخت مخارج  سلامت خانوار شهری ایران می‌شود؟

* مهمترین عوامل اقتصادی-اجتماعی مؤثر بر مخارج سلامت خانوار شهری ایران

یکی از اصلی‌ترین پرسش‌های مطرح شده در این مطالعه این است که مهمترین عوامل اقتصادی-اجتماعی مؤثر بر مخارج سلامت خانوار شهری ایران چیست؟ و در نهایت چه عوامل دیگری بر مخارج سلامت خانوار شهری ایران مؤثر است؟ مطالعات بسیاری در زمینه شناسایی عوامل مؤثر بر مخارج سلامت خانوار در سطح اقتصاد کالان انجام شده است که ضرورتی برای بررسی بیشتر وجود ندارد، اما مطالعات اندکی در سطح اقتصاد خرد وجود دارد که عوامل اقتصادی-اجتماعی را بر مخارج سلامت بررسی کردند.

مطالعات موجود در سطح اقتصاد خرد نیز برای جامعه آماری محدود به استان یا منطقه خاص شهری و یا بیماران بیمارستان‌های خاص انجام شده است.

با توجه به اینکه مطالعه حاضر در سطح اقتصاد خرد و با استفاده از آمار و اطلاعات خانوار شهری در تمام استان‌های ایران انجام شده است، حالت جامع‌تری نسبت به سایر مطالعات دارد و همچنین استفاده از روش اقتصادسنجی دومرحله‌ای هکمن که روش مناسبتری برای بررسی موضوع مطالعه است وجه تمایز دیگر تحقیق حاضر با سایر مطالعات است؛ همچنین با توجه به نتایج متفاوتی که در مطالعات مشابه وجود دارد، قیاس نتایج سایر مطالعات با نتایج این مطالعه که با آمار و اطلاعات جدیدتر انجام شده است، می‌تواند درک بهتری از نتایج ایجاد کند.

گفتنی است، این یافته‌ها، به صورت یک مقاله علمی پژوهشی باعنوان «تاثیر عوامل اقتصادی-اجتماعی بر مخارج سلامت خانوار: روش دو مرحله‌ای هکمن» به کوشش مهدی شهرکی (استادیار گروه اقتصاد، دانشکده مدیریت و علوم انسانی) و همکار خود سیمین قادری  تهیه شده که در دوماهنامه «پیاورد سلامت» منتشر شده است. این نشریه متعلق به دانشگاه علوم پزشکی تهران است.