طهرانچی: تربیت عالم، تولید علم و جهت‌دهی به آن ۳ وظیفه اصلی دانشگاه است

به گزارش گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، دکتر محمدمهدی طهرانچی رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه برنامه‌های سفر یک‌روزه به استان اصفهان در اجلاسیه معاونان آموزشی و مهارتی مراکز استان‌ها و واحد‌های ویژه دانشگاه آزاد اسلامی که به میزبانی واحد نجف‌آباد برگزار شد، حضور یافت.

طهرانچی در این سخنرانی که به موضوع «آموزشی مهارتی» اختصاص داشت، گفت: تک تک شما معاونان آموزشی و مهارتی مراکز استان‌ها و واحد‌های ویژه دانشگاه آزاد اسلامی در اتفاقاتی که در این دانشگاه در حال رخ دادن است، نقش دارید؛ بنابراین از خداوند مدد می‌جوییم که عنایت خود را نسبت به ما روا بدارد تا بتوانیم برای فرزندان این سرزمین فردایی خوب بسازیم. همه ما نسبت به این موضوع مسئول هستیم و در روز محشر باید به آنچه انجام داده و انجام نداده ایم، پاسخگو باشیم. آنچه امروز در این جلسه مطرح می‌کنم، بخشی از برنامه‌های جدی دانشگاه آزاد اسلامی در حوزه تعلیم و تربیت و دانایی و توانایی است.

وی با اشاره به چرایی تغییر عنوان معاونان آموزشی واحد‌ها به معاونان آموزشی مهارتی، گفت: واقعیت این است که دنیا تغییرات جدی داشته و ما نمی‌توانیم نسبت به این تغییرات و اتفاقات پیرامون خود بی تفاوت باشیم. از این رو دانستن اینکه چه اتفاقاتی در حال رخ دادن است، شرط عقل است.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به تغییر رویکرد دانشجویان به انتخاب رشته تصریح کرد: وقتی ما در کشور مسئله مهمی مانند غذا داریم، چرا باید تعداد دانشجویان کشاورزی و دامپروری ما ۱۶ هزار و ۴۳۳ نفر در کل نظام آموزش عالی باشد؟ آیا این تعداد متخصص می‌تواند صنعت کشاورزی و دامپروری ما را کفایت کند؟ این عدد وقتی معنا پیدا می‌کند که در کنار ۳۷۶ هزار دانشجوی علوم انسانی قرار می‌گیرد. در اینجا پرسشی که مطرح می‌شود، این است که آیا عدالت آموزشی فقط دسترسی است یا نسبت‌ها هم باید آرایش بگیرد؟ واقعیت این است که وضعیت کنونی شبیه سرطان است. آینده رشته‌هایی مانند دامپروری، ریاضی، فیزیک، آمار و... چه می‌شود؟ آیا ما در حال اداره کردن سیستم هستیم یا تدبیر آن؟ چرا این وضعیت، توجه ما را به خود جلب نمی‌کند؟

وی افزود: چیدمان اعضای هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی به گونه‌ای است که هیچ رشته‌ای بیش از ۶ درصد کل اعضای هیأت علمی را شامل نمی‌شود. این موضوع نشان می‌دهد هزینه‌های دانشگاه آزاد اسلامی در گروه‌های مختلف علمی توزیع می‌شود، اما در حوزه درآمدی دانشگاه، حداکثر ۱۴ رشته از ۶۴ رشته برای دانشگاه آزاد اسلامی درآمدزایی می‌کنند که نشان می‌دهد ۵۰ رشته فقط مصرف کننده هستند.

وی با بیان اینکه در پیچ تاریخی جدی هستیم که نیازمند تصمیمات جدی است، اظهار داشت: ما باید با همه توان، مسیر خود را تغییر دهیم چرا که مسیر فعلی رو به دره است. تا چه زمانی می‌خواهیم این حجم از رشته مدیریت و رشته‌های پیرامونی آن را به شهر‌ها تزریق کنیم؟ ما باید واقعیت‌ها و نیاز سیستم آموزشی را بدانیم. در ایران که یک کشور نفت خیز و دارای پتروشیمی و گاز است، چرا رشته نفت به انتهای جدول رشته‌های پرمتقاضی رفته و یا رشته‌های دیگری مانند باغداری، معدن و مواد و متالوژی با توجه به ظرفیت و نیاز کشور متقاضی چندانی ندارد. دلیل این است که دانشگاه‌های ما بد کار کرده‌اند و همه ما در دلزدگی جوانان و هدایت و جهت‌دهی آنها نقش داریم.

طهرانچی خاطرنشان کرد: شاید تاکنون همه دغدغه مدیران آموزشی، پر کردن تعداد واحد‌های استادان بود، اما این مسئله دانشگاه نیست و مسئله خیلی عمیق‌تر است. اگر واقعیت‌ها را ندانیم و نسبت به وضع موجود آگاه نباشیم، به مسلخ می‌رویم.

طهرانچی با اشاره به تفاوت‌های نسلی نسبت به دانایی و توانایی، گفت: در قرن گذشته، انسان به دنبال دانایی و ماشین مظهر توانایی بود. البته انسان به عنوان مظهر اسماء الهی، هم علیم است و هم قدیر. به همین دلیل علم‌دوست و قدرت‌دوست است و می‌خواهد عالم و توانا باشد. قبل از انقلاب صنعتی، دانایی و توانایی با یکدیگر پیوند داشت و به توانایی، علم الهیل می‌گفتند و انسان مظهر دانایی و توانایی بود به همین دلیل می‌گفتند «توانا بود هرکه دانا بود». با انقلاب صنعتی، به یکباره جهشی در حوزه ماشین اتفاق افتاد و نسل ماشین‌ها خلق و ماشین مظهر توانایی و انسان مظهر دانایی شد.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: ما معتقدیم با دانایی می‌توانیم از توانایی استفاده کنیم. به عنوان مثال، هواپیما مظهر توانایی پرواز انسان و خلبان نیز مظهر دانایی است که با دانایی می‌تواند از توانایی استفاده کند. این نگرش مربوط به قرن بیستم بود، اما امروز ماشین مظهر دانایی شده و دیگر مظهر توانایی نیست. به همین دلیل دیگر کسی شماره حفظ نمی‌کند و به معلومات خود نمی‌افزاید چرا که می‌تواند از هوش مصنوعی استفاده کند و گمان می‌کند که به دانایی و معلم نیاز ندارد. به همین دلیل ما هم دیگر در دانشگاه آزاد اسلامی به معاون آموزشی نیاز نداریم.

وی ادامه داد: رشد فناوری در قرن جدید تغییرات شناختی خلق کرده و بچه‌ها به دنبال کسب توانایی هستند. به همین دلیل ما نیز در دانشگاه آزاد اسلامی عنوان معاونان آموزشی را به معاونان «آموزشی مهارتی» تغییر دادیم چرا که اگر در قالب آموزشی می‌ماندیم، دیگر جوانان با ما کاری نداشتند. امروز در دانشگاه آزاد اسلامی، رویداد‌هایی مانند صدرا شلوغ و مورد استقبال دانشجویان است چرا که در آن توانایی می‌بینند و صدرا را مظهر توانایی می‌دانند. نکته قابل توجه دیگر این است که بچه‌ها به دنبال خلاقیت نیستند بلکه نوآوری می‌خواهند و بین innovation و creativity تفاوت است. شاهدیم که چین شعار innovation را درمقابل شعار creativity آمریکا مطرح کرده است چرا که به عنوان مثال امروز دیگر دانش ساخت چراغ مدنظر نیست؛ بلکه نوآوری‌های مربوط به تلفن همراه مهم شده است.

طهرانچی با بیان اینکه ما در نقطه توانایی ایستاده ایم یعنی فراگیری دانش تخصصی و قابلیت انجام پروژه را به دانشجو می‌دهیم در حالی که جوانان به دنبال توانایی هستند یعنی می‌خواهند قابلیت نقش آفرینی مؤثر در محیط کار و خلق ارزش نوآورانه داشته باشند، گفت: دانشگاه رابطه دانایی و توانایی را به صورت مدل خطی یعنی تحقیقات بنیادی، تحقیقات کاربردی و تحقیقات توسعه‌ای می‌دید، اما امروز دیگر رابطه بین دانایی و توانایی خطی نیست و باید فعالیت‌های ترجمانی داشته باشیم.

وی افزود: در گذشته، مدل خطی و مبتنی بر مهارت‌افزایی حاصل از دانایی تخصصی صورت می‌گرفت، اما امروزه این ارتباط غیرخطی و پیچیده شده است. به همین دلیل قرار است معاونان آموزشی سابق، معاون دانایی و توانایی باشند.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با تأکید بر لزوم تحول در نظام آموزشی گفت: در گذشته دانشگاه فقط به آموزش تخصصی می‌پرداخت، اما سال گذشته با بیانیه نقش دانشگاه در تعلیم و تربیت اجتماعی، ما آموزش اجتماعی را هم جزو وظایف اعضای هیأت علمی و معاونان آموزشی قرار دادیم و معتقد بودیم آموزش اجتماعی نیز وظیفه استاد، مدیر گروه و معاونان آموزشی و مهارتی است. در کنار آموزش تخصصی و آموزش اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی به آموزش مهارتی، آموزش حرفه‌ای و آموزش کارآفرینی نیز توجه دارد. تغییر نام معاون آموزشی به معاون آموزش مهارتی، نمادین نیست بلکه مفهومی است و در حقیقت این معاونان، معاونان آموزش‌های تخصصی، اجتماعی، مهارتی، حرفه‌ای و کارآفرینی هستند. اساتید نیز مشمول این بسته می‌شوند.

وی خاطرنشان کرد: جوهره استاد، معلم بودن است. معلم بودن جزو ذات اساتید و اعضای هیأت علمی دانشگاه است و اگر ناهنجاری در کلاس یا محیط دانشگاه می‌بینند، باید نسبت به آن واکنش نشان دهند چرا که همه ما مسئول آموزش دانشجویان هستیم و اساتید، دانشگاه را در آموزش جوانان نمایندگی می‌کنند. شما انتخاب کرده‌اید که در این محیط معلم باشید پس بی تفاوت گذشتن از کنار ناهنجاری‌ها، خارج از رسالت معلمی است. اگر چشمانمان را روی ناهنجاری‌ها ببندیم، معلم نیستیم چرا که آثار اینگونه رفتار‌ها را در جامعه، ادارات و... خواهیم دید. در حقیقت چهره‌ای که از جامعه وجود دارد، ساخته معلمان است چرا که آنها آجر‌های این ساختمان که دانشجویان بودند را ساخته‌اند.

طهرانچی با اشاره به بازسازی و بازمهندسی دانشگاه آزاد اسلامی گفت: معتقدم که باید ادبیات دانشگاه را به اشتراک بگذاریم. یکی از این ادبیات، آشنایی با دو مفهوم مأموریت و رسالت است. رسالت با مأموریت تفاوت دارد و باید به تفاوت این دو توجه کرد. آنچه معمولاً به عنوان مأموریت دانشگاه تلقی می‌شود، در حقیقت رسالت دانشگاه است. رسالت دانشگاه‌ها به طور معمول به صورت یکسان در چارچوب نظام آموزش عالی تعیین می‌شود، اما مأموریت هر دانشگاه به طور خاص می‌تواند نسبت به نظام‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، دفاعی، امنیتی، سلامت و دیگر زیرنظام‌های حکمرانی تعریف شود.

وی ادامه داد: به عنوان مثال در کشور ما رسالت دانشگاه‌های پزشکی در زیرنظام آموزش عالی و در سطح ملی و حتی فراملی تعریف می‌شود، اما مأموریت آنها در چارچوب نظام سلامت و در سطح ناحیه‌ای است. بدین ترتیب تربیت متخصص پزشکی و انجام تحقیقات در جبهه‌های دانش، رسالت دانشگاه‌های پزشکی است، اما مأموریت آنها رسیدگی به امور بهداشتی و درمانی نواحی مشخص شده برای هرکدام از این دانشگاه‌هاست.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به آیه ۷۸ سوره مؤمنون و آیات ۷ تا ۹ سوره سجده گفت: همانطور که خداوند متعال فرموده؛ خلقت آسمان و زمین بی هدف نیست و بالحق است. یعنی همه چیز در جای خود قرار گرفته تا ایفای نقش کند؛ بنابراین براساس آیات شریفه نامبرده؛ انسان در رسالت خود، از سمع، ابصار و افئده استفاده می‌کند تا دانش خود را افزایش و ارتقا دهد. همچنین در آیات دیگری از قرآن کریم ازجمله آیه ۱۹ سوره حجر و آیه ۱۰ سوره اعراف، خداوند به مظهر توانایی و مأموریت اشاره می‌کند. این آیات شریفه در کنار یکدیگر، یک تصویر کلی و پازل بزرگ است. رسالت دانشگاه علم است، اما مأموریت آن علم نیست.

وی به بیانات مقام معظم رهبری در تعریف دانشگاه اشاره کرد و افزود: رهبر معظم انقلاب در دیدار رمضانی امسال با دانشجویان فرمودند «رکن اصلی تعریف دانشگاه «علم» است، دانش است. البته در تعریف دانشگاه، از جهات سیاسی و اجتماعی و ... هم عناصری وجود دارد، اما عمده علم است. دانشگاه سه وظیفه اصلی دارد. من خواهش می‌کنم دوستان مسئول دانشگاهی توجّه کنند! شما دانشجو‌ها هم توجه کنید! [دانشگاه]سه وظیفه اصلی دارد: اول، عالِم تربیت کند، دوم، علم تولید کند، سوم، به تربیت عالِم و تولید علم جهت بدهد.» پس مدیر، معاونان، دانشجویان، کتاب‌های درسی و... باید در خدمت این سه جهت باشد.

طهرانچی ادامه داد: با توجه به بیانات مقام معظم رهبری، ما در دانشگاه آزاد اسلامی چهار نظام تربیتی، علمی، فناوری و فرهنگی داریم که رسالت دانشگاه آزاد اسلامی است. در نظام تربیتی باید عالم تربیت کرده و علم و فناوری تولید کنیم و در نظام فرهنگی نیز به علم و عالم جهت بدهیم.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه رسالت این دانشگاه خودسازی و درون‌نگری و مأموریت آن جامعه‌پردازی است، گفت: مأموریت یک دانشگاه در سه عرصه علمی، فناوری و فرهنگی براساس اسناد بالادستی کشور و در چارچوب رسالت دانشگاه در سه مؤلفه آموزشی، پژوهشی و توسعه کاربست تعیین می‌شود. همچنین مأموریت، پاسخگوی رفتار دانشگاه نسبت به جامعه است که به آن جامعه‌پردازی دانشگاه نیز گفته می‌شود.

وی افزود: مأموریت منجر به هماهنگی بین اجزای کنشگران درون سازمان می‌شود و در صورت تبیین مناسب آن به نهاد‌های مدیریتی کشور، دانشگاه را پاسخگو می‌کند.

طهرانچی با بیان اینکه پاسخگویی دانشگاه نسبت به حرکت مبتنی بر رسالت و انجام مأموریت می‌تواند به نقش‌آفرینی فعال دانشگاه در نظام حکمرانی منجر شود، گفت: واقعیت این است که اگر دانشگاه فقط به رسالت خود بپردازد، در جامعه جایگاهی نخواهد داشت چرا که دیگر خبری از science for science نیست. براین اساس؛ ما ساختار دانشگاه آزاد اسلامی را تغییر دادیم. در ساختار جدید گروه‌های تخصصی و دانشی معطوف به رسالت دانشگاه و دانشکده نیز معطوف به مأموریت دانشگاه عمل می‌کند. گروه‌های تخصصی مانند واگن قطار و دانشکده نقش لکوموتیو را دارد و بین لکوموتیوران و رئیس قطار تفاوت است. رئیس قطار درواقع رئیس واگن‌ها و لکوموتیوران رئیس و هدایت‌کننده لکوموتیو است.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی خاطرنشان کرد: با این نگاه، ما دانشکده‌های سابق که دانشکده‌های علوم انسانی، علوم مهندسی، کشاورزی و منابع طبیعی و... بود را تغییر دادیم و دانشکده‌های تعلیم و تربیت اسلامی، صنعت ساختمان، حمل و نقل و لجستیک و دانشکده‌های مهارت و کارآفرینی ایجاد کردیم چرا که دانشکده‌های سابق خالی از مأموریت بودند، اما دانشکده‌های موضوعی دارای مأموریت و رسالت هستند. دلیل اینکه آموزش عالی ما به وضعیت امروز دچار شده، این است که دانشگاه‌ها رسالت‌محور بودند و به مأموریت توجه نداشتند.

مأموریت دانشگاه، ساخت جامعه کارآمد، خلاق، نوآور و فرهیخته است

وی با بیان اینکه مأموریت دانشگاه، ساخت جامعه کارآمد، خلاق، نوآور و فرهیخته است، گفت: جامعه خلاق یعنی دانشگاه توانسته افرادی تربیت کند که می‌توانند یک مسئله پیچیده را حل کنند و اگر اینچنین نباشد و دانش آموختگان نتوانند حل مسئله کنند، یعنی دانشگاه مأموریت خود را به خوبی انجام نداده است.

طهرانچی ادامه داد: وقتی تربیت شدگان دانشگاه نتوانند محصل بسازند، جامعه نیز نوآور نمی‌شود و زمانی که حکمرانی ما ایراد داشته باشد، نشان می‌دهد که وزرا، شهرداران، فرمانداران و... که ماحصل تربیت ما هستند، در دانشگاه به درستی تربیت نشده‌اند.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با تأکید بر اینکه ساخت جامعه فرهیخته باید در دانشگاه اتفاق بیفتد، گفت: در تعریف دانشگاه آزاد اسلامی، دیگر مهارت مربوط به فوق دیپلم و تکنیسین نیست بلکه توانایی است و معاونان آموزشی مهارتی، معاونان داناییِ توانایی‌بخش خواهند بود. در کنار آنها، معاونت‌های پژوهشی و فناوری نیز جلوه‌های دیگر توانایی را تمرین می‌کنند. بدین ترتیب ساخت جامعه فرهیخته مأموریت ماست. رسالت دانشگاه، افزایش دانایی است و مأموریت آن افزایش توانایی است.

وی افزود: کنش دانشجو مظهر توانایی است و نتیجه بینش، دانش، گرایش و توانش فرد است. براساس سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی؛ بهبود فرآیند آموزش و ارتقای نگرش، بینش، دانش و کارآمادگی دانشجو مورد تأکید قرار گرفته است. هر کاری که ما در دانشگاه آزاد اسلامی انجام می‌دهیم، پیش از این در قالب سند تحول به اشتراک گذاشته و همه حرف‌ها را در سند بیان کرده ایم. یکی از مفاهیم این سند، کارآمادگی (میزان توانایی و توانش دانشجویان) است.

طهرانچی با بیان اینکه مأموریت دانشگاه، جامعه پردازی و رسالت آن تولید علم، تربیت عالم و جهت‌دهی به علم و عالم است، گفت: برای رساندن دانشگاه جامعه‌پرداز به جامعه دانش و حکمت‌بنیان، نیازمند پل ارتباطی هستیم و این پل را معاونان آموزشی و مهارتی باید بسازند. واقعیت این است که اگر بین دانش تخصصی و مهارت فردی با جامعه فرهیخته و اقتصاد و امنیت، پل ارتباطی نداشته باشیم، جامعه و دانشگاه به یکدیگر وصل نخواهند شد. به همین دلیل مفهوم دانشگاه خلاق و دانشگاه نوآور را به عنوان پل ارتباطی مطرح کردیم تا از این طریق از مسیر دانشکده موضوعی و شبکه سرای نوآوری، به دانایی گروهی و توانایی گروهی برسیم.

رئیس دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به طراحی چهره نوین دانشگاه آزاد اسلامی گفت: تاکنون دانشگاه فقط به دانش تخصصی، دانایی فردی و گروه‌های علمی توجه داشت، اما اکنون ما به مهارت فردی، توانایی فردی و ایجاد نظام پایه و عرصه نیز توجه داریم.

وی با بیان اینکه سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد اسلامی دارای پنج رویکرد تحول آفرین است، اظهار داشت: معاون آموزشی واحد‌های دانشگاهی قرار است از معاون آموزش تبدیل به معاونی شوند که به آموزش تعالی بخش، عمیق، کاربردی، فایده محور، بسترساز اشتغال دانش بنیان و افزاینده اقبال اجتماعی می‌پردازد و در کنار آن، ارتقای شاخص کارآمدگی، مهارت‌های موردنیاز به ویژه تعاملات، حل مسئله، کار گروهی و کارآفرینی را دنبال می‌کند؛ بنابراین تغییر عنوان معاون آموزشی به معاون آموزشی مهارتی، یک بخشنامه ساده نیست بلکه نگرش و نگاه نو دانشگاه آزاد اسلامی است.

طهرانچی در پایان با طرح این پرسش که مأموریت دانشگاه در حوزه تعلیم و تربیت کودک و نوجوان چیست، گفت: ما باید به تقاطع رسالت و مأموریت دانشگاه توجه داشته باشیم. در این راستا به ارتقای کیفیت و کارآمدی دوره‌های تحصیلی از طریق بازآرایی ساختار نظام آموزشی با تأکید بر حوزه‌های دانشی میان‌رشته‌ای و ایجاد دانشکده‌های موضوع‌محور و فناوری و گروه‌های دانش‌محور درون آن توجه کرده‌ایم. همچنین توسعه کمی و کیفی مدارس سما و ارتقای کارکرد زنجیره‌ای آن با نظام آموزش تخصصی دانشگاه مورد تأکید قرار گرفته است.