حفظ شاهکارهای هنری به لطف علم و فناوری

خبرگزاری علم و فناوری آنا، نوید فرخی؛ شاهکارهای هنری از دیرباز دارای ارزش تاریخی، فرهنگی و اهمیت زیبایی‌شناختی قابل توجهی بوده‌اند. حفظ این گنجینه‌ها برای نسل‌های آینده بسیار مهم است و به لطف پیشرفت‌های علم و فناوری، ما اکنون بیش از هر زمان دیگری ابزارهایی بدر جهت انجام این مأموریت داریم. عوامل مختلفی می‌تواند باعث تخریب و انحطاط آثار هنری شود. از جمله این موارد می‌توان به آسیب فیزیکی به شاهکارهای هنری در اثر جابه‌جایی، دست زدن یا عوامل محیطی اشاره کرد. از سوی دیگر مواد مورد استفاده در آثار هنری می‌تواند در طول زمان به دلیل قرار گرفتن در معرض نور، هوا و رطوبت خراب شود (از جمله می‌تواند باعث محو شدگی، تغییر رنگ یا از هم پاشیدگی نقاشی شود). مسئله دیگر عوامل بیولوژیکی مانند کپک، باکتری و حشرات است که می‌توانند به مواد هنری مانند چوب، بوم و کاغذ آسیب برسانند. با در نظر گرفتن این چالش‌ها بررسی می‌کنیم که چگونه علم و فناوری در تقابل با این مسائل مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پیشرفت‌ فناوری در حفظ آثار هنری

 علم و فناوری نقش بسزایی در حفظ و حراست از تاریخ و فرهنگ جامعه ایفا می‌کنند. این دو عامل ابزارهایی موثر برای محافظت و بازسازی آثار هنری ارزشمند هستند. دانش‌ علمی در شیمی، فیزیک، بیولوژی می‌تواند در محافظت از مواد آثار هنری موثر باشد. استفاده از علم و فناوری در حفظ آثار هنری نه تنها به افزایش دانش و آگاهی مردم از تاریخ و هنر کمک می‌رساند، بلکه هویت فرهنگی جوامع را تقویت می‌کند. این روند مهم به انتقال میراث فرهنگی بین نسل‌ها کمک کرده و دارای اهمیت اقتصادی و اجتماعی بسیاری است. فناوری‌های متعددی برای اجرای این مأموریت وجود دارد.

 تصویربرداری چندطیفی: در این تکنیک از یک نقاشی در طول موج‌های مختلف نوری تصویربرداری می‌شود. با این کار طرح‌های زیرین، ترمیم‌های قبلی و آسیب‌های پنهانی که با چشم غیر مسلح قابل مشاهده نیستند آشکار می‌شود.

 فلورسانس اشعه ایکس: این روش به شناسایی ترکیب شیمیایی رنگدانه‌های مورد استفاده در نقاشی کمک می‌کند. آشکار شدن ترکیب مواد و شناخت رنگدانه‌ها به متخصصان کمک می‌کند تا مناسب‌ترین روش‌ها را برای نگهداری از آثار هنری انتخاب کنند.

 کنترل آب و هوا: سیستم‌های تهویه مطبوع پیشرفته در موزه‌ها برای حفظ شرایط بهینه دما و رطوبت استفاده می‌شود که برای حفظ آثار هنری بسیار مهم است.

 فیلتر نور: چراغ‌های LED با فیلترهایی که حداقل نور UV را ساطع می‌کنند برای جلوگیری از آسیب ناشی از نور به مواد حساس مانند منسوجات و نقاشی‌های قدیمی استفاده می‌شود. با این روش، اثرات مضر اشعه ماوراء بنفش که می‌تواند رنگ‌ها را محو کند، مواد را تخریب کند، به حداقل می‌رسد. فیلترهای موجود در چراغ‌های LED برای مسدود کردن یا جذب اشعه ماوراء بنفش عمل می‌کنند. آسیب ناشی از نور می‌تواند غیرقابل برگشت باشد و اقدامات پیشگیرانه مانند فیلتر نور را در اقدامات حفاظتی ضروری است. فیلتر نور نه تنها از خواص فیزیکی مصنوعات محافظت می‌کند، بلکه به حفظ ارزش زیبایی شناختی آنها برای نسل‌های آینده کمک می‌کند. علاوه بر این، امکان نمایش و مطالعه عمومی بدون به خطر انداختن شرایط اشیای هنری فراهم می‌شود.

بازسازی دیجیتال

بازسازی دیجیتال فرآیند بازآفرینی اشیاء، سازه‌ها با استفاده از فناوری نویناست. این تکنیک معمولاً در رشته‌های مختلفی مانند باستان‌شناسی، معماری و همچنین آثار هنری استفاده می‌شود. این کار نقشی کلیدی در حفظ میراث فرهنگی و آثار هنری ایفا می‌کند. با بازسازی آثار هنری و تاریخی، ملل می‌توانند از این گنجینه‌ها برای نسل‌های آینده محافظت کنند و از طریق نمایشگاه‌های مجازی و پروژه‌های آموزشی در دسترس مخاطبان جهانی قرار دهند.

 پرینت سه بعدی و اسکن: قسمت‌های آسیب‌دیده مجسمه‌های هنری را می‌توان به صورت دیجیتالی اسکن کرد و سپس با استفاده از پرینترهای سه بعدی دقیقاً چیزی مشابه تکثیر کرد. این امر به ویژه برای قطعات گم‌شده از آثار باستان‌شناسی مفید است.

  بازیابی رنگ دیجیتال: نرم افزارهای کامپیوتری می‌تواند رنگ‌های اصلی آثار هنری که در طول زمان محوشده را شبیه‌سازی کند. این امر می‌تواند به متخصصان و حفاظت‌کنندگان آثار هنری در طول فرآیند بازسازی کمک کند (یا حداقل در نمایشگرهای دیجیتال برای نشان دادن شکوه اصلی آثار هنری مورد استفاده قرار گیرد).

  مواد استحکام‌بخش بر پایه نانو: از این مواد می‌توان برای استحکام بخشیدن به چوب پوسیده استفاده کرد. این مواد بدون تغییر ظاهر عمل می‌کنند و وزن اضافی ایجاد نمی کنند.

  پوشش‌های محافظ: نانو پوشش‌ها را می‌توان روی نقاشی‌ها اعمال کرد تا از آسیب‌های محیطی محافظت شود و در عین حال کاملاً برگشت‌پذیر است (قابل برداشتن است) که یک اصل کلیدی در فرایندهای حفاظت از اثار هنری است.

نقش هوش مصنوعی و یادگیری ماشین

 مدل‌های هوش مصنوعی پیش‌بینی می‌کنند که چگونه تغییرات محیطی و تکنیک‌های مختلف حفاظتی بر اثر هنری در طول زمان تأثیر می‌گذارد و به متخصصان و محافظان کمک می‌کند تا تصمیم‌های آگاهانه‌تری بگیرند. یکی از روش‌های هوش مصنوعی حفاظت مبتنی بر پیش‌بینی است. حفاظت‌کنندگان آثار هنری با استفاده از مدل‌های هوش مصنوعی می‌توانند پیش‌بینی کنند که چگونه تغییرات محیطی و روش‌های مختلف حفاظتی ممکن است بر یک اثر هنری در آینده تأثیر بگذارد. این امر به آنها کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری در مورد نحوه محافظت و مراقبت از آثار هنری در طول زمان بگیرند.  همچنین الگوریتم‌های یادگیری ماشین برای پیشنهاد روش‌های بازیابی بر اساس بازسازی‌های موفق گذشته آثار هنری مشابه در حال توسعه هستند. تحلیل بازسازی‌های موفق گذشته آثار هنری می‌تواند به متخصصان کمک کند تا مؤثرترین و مناسب‌ترین روش‌های بازسازی را برای یک اثر هنری خاص انتخاب کند.

بررسی موردی حفظ آثار هنری

نقاشی‌های سقف کلیسای سیستین توسط میکل آنژ با استفاده از ترکیبی از تجزیه و تحلیل شیمیایی و تکنیک‌های تمیز کردن ظریف بازسازی شدند تا قرن‌ها دوده و کثیفی جمع شده روی آن بدون آسیب رساندن به رنگ اصلی پاک شود.

مونالیزای لئوناردو داوینچی در حفاظی با طراحی ویژه در موزه لوور به نمایش گذاشته شده است که دما، رطوبت و شدت نور را کنترل می‌کند تا روند زوال و تخریب این اثر هنری کُند شود.

در حالی که فناوری امکانات جدید را برای بازسازی آثار هنری فراهم می‌کند، سوالات اخلاقی مهمی نیز مطرح می‌شود. مسئله اول بحث اصالت است. اطمینان از اینکه استفاده از فناوری در نهایت ظاهر یا مفهوم اصلی اثر هنری را تغییر نمی‌دهد بسیار حیاتی است. همچنین همه مداخلات کارشناسی باید برگشت‌پذیر باشد به نوعی که آیندگان بتوانند لایه مرمت‌شده را بدون آسیب زدن به اثر اصلی حذف کنند یا تغییر دهند.

حفظ شاهکارهای هنری کاری پیچیده است که مستلزم درک عمیق علم و هنر است. آمیختگی هنر و علم نه تنها آثار هنری را حفظ می‌کند، بلکه درک ما را از زمینه‌های تاریخی و فرهنگی که این آثار در آن خلق شده‌اند، غنی‌تر می‌سازد. از طریق این اقدامات تضمین می‌شود که نسل‌های آینده بتوانند از این شاهکارها لذت ببرند.