«تاریخ» حلّال مسائل روز جامعه/ خواندن برای مدرک گرفتن آفت است
گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا- ونوس بهنود؛ می‌توان گفت مطالعه کتب تاریخی بدون علاقه و شور و اشتیاق امکان‌پذیر نیست؛ اما نوشتن از گذشته‌ای که در آن نزیسته‌ایم کاری بس خطیر است. موضوعی که یکی از نویسندگان کتب تاریخی کشور به چند و چون آن توجه داشته است.
سعید فخرزاده از نویسندگانی است که روایت‌های تاریخی خود را همراه با استناد ارائه می‌کند. خود را وام‌دار طرح واقعیت‌ها و معرفی اسوه‌های تاریخی می‌داند و معتقد است اینکه تاریخ خوانده نمی‌شود به زیان ماست. در پی انتشار کتاب جدید وی با عنوان رضای انقلاب با او به گفت‌وگو نشستیم تا با اندیشه این نویسنده در پس تدوین و نگارش کتاب‌های تاریخی آشنا شویم.
یکی از دغدغه‌های نگارش کتب تاریخی استناد به منابع معتبر است. در کتاب‌های خود چگونه این موضوع را مورد توجه قرار دادید و چه پیشنهادی برای نویسندگان تازه‌کار دارید؟
یکی از منابع مهم در تاریخ نگاری ، ارائه داده‌های تاریخی توسط شاهدان و عاملان حوادث تاریخی است آنچه در‌‌این گونه منابع مهم است راستی‌آزمایی روایت راوی است که از دو طریق اطلاعات و خاطرات راوی صحت‌سنجی می‌شود.
ابتدا اتکا به اسناد معتبر و مکتوب است؛ به‌طور مثال وقتی راوی می‌گوید فلان تحصیلات را دارد وجود مدرک تحصیلی‌‌این ادعا را تأیید می‌کند یا مثلاً ادعا می‌کند مدتی مسئولیت فلان مجموعه را داشته است حکم مأموریت یا اخبار منتشره در آن دوران می‌تواند تأیید ادعا باشد.
در مواردی که روایت از حوادثی می‌کنند که مستندات مکتوبی در‌‌این رابطه موجود نباشد از طریق تواتر در روایت یعنی از طریق بیان همان روایت از زبان فرد یا افراد دیگر قابل صحت‌سنجی است.
در مواردی هم که نه اسناد مکتوب و نه راوی دیگری برای تأیید روایت راوی وجود داشته باشد با ارزیابی روایت‌های دیگر راوی مشخص می‌شود‌‌ایا راوی در بیان روایت دارای حافظه دقیق است؟ آیا در بیان صداقت داشته است؟ در واقع صداقت و راستی در روایت‌های دیگر راوی به روایت غیر مستند او تعمیم داشته می‌شود و به روایت می‌شود اعتماد داشت.
البته لزومی‌ندارد همه حرف‌ها و روایت‌های راوی را صحت سنجی کرد که کار بسیار سختی خواهد بود؛ بلکه فقط نکات و فرازهای مهم و محوری تاریخی راوی باید صحت‌سنجی کرد و آن نکات ،موضوعات مهم تأثیرگذار و جریان‌ساز روایت فرد است به طور مثال فرد در خاطرات خود می‌گوید من در کودکی در کنار پدر در کارهای کشاورزی کمک می‌کردم‌‌این روایت خیلی اهمیت ندارد که ما بررسی کنیم آیا ایشان واقعاً کمک کار پدر بوده‌اند یا خیر؟ اما وقتی راوی می‌گوید من جهاد سازندگی فلان شهر را راه‌اندازی کرده‌ام، نیاز به صحت سنجی است، خصوصاً اینکه احکام اداری قابلیت اثبات ادعای راه‌اندازی یک مجموعه را ندارد.
محقق برای اطلاع از منابع تاریخی درباره موضوع روایت باید جست‌وجوی میدانی و کتابخانه‌‌ای داشته باشد یا پس از مصاحبه انجام دهد
در انتخاب سوژه و موضوع کتاب‌ها چه دغدغه‌هایی را داشته‌‌اید؟
در انتخاب موضوع به‌‌این مسئله توجه دارم که تاریخ برای حل مسائل امروز و آینده جامعه ماست از‌‌این منظر بررسی می‌کنم که مسائل جامعه من چیست و چه موضوعاتی درای اهمیت بالایی است. پس از‌‌این مرحله ، موضوع را براساس اولویت‌های نیاز جامعه به زعم و فهم خودم و مشورت با دیگران انتخاب می‌کنم بطور مثال انتخاب موضوع خاطرات حجت‌الاسلام رضا مطلبی برای ارائه الگوی موفق مؤثر در اداره یک مسجد بوده است بر‌‌این باور هستم که مسجد در جریان مبارزات انقلاب پایگاه بسیار مهم و تأثیرگذار بوده است و همچنان می‌تواند در توسعه تبلیغ و فهم دینی در جامعه اسلامی‌‌‌مؤثر باشد که متاسفانه به دلایلی به آن توجه لازم نشده است. در واقع مسجد و مسجدی‌ها یک جامعه کاملاً مردمی و دینی است که قابلیت ثاثیرگذاری در جامعه را دارد و اهداف آن با اهداف انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی در یک راستاست و از یک نگاهی یکی از تکیه‌گاه‌های نظام اسلامی‌است.
انتخاب آقای مطلبی در همین راستا تعریف می‌شود فردی که منفرداً با الهام از هدایت امام قبل از پیروزی انقلاب در یک منطقه محروم تهران مدیریت مسجدی را قبول می‌کند که بعدها از پایگاه‌های مهم جریان مبارزه علیه رژیم پهلوی می‌گردد و در پس پیروزی انقلاب هم به عنوان یکی از مراکز دینی مهم در تقویت نظام و پرورش جوان‌های انقلابی و ارزشمند نقش ایفا کرده بررسی عملکرد این روحانی که به مدت نیم قرن در یک مسجد فعالیت داشته است در‌‌این شرایط فرهنگی را از ضروریات مسائل اجتماعی می‌دانستم؛ البته موضوعات فراوان دیگری هم وجود دارد که دوستان نویسنده جوان می‌توانند با مشورت و تحقیق به آنها برسند.
به اعتقاد شما چگونه می‌توان خواننده جوان را به مطالعه کتاب به ویژه با موضوع تاریخ راغب کرد و چرا بخشی از آثار تولیدشده در‌‌این حوزه خوانده نمی‌شود؟
اصولاً در ساختار آموزشی ما بیشتر به حفظ اطلاعات توجه شده است تا فهم. از‌‌این رو باید چیزهایی را بخوانیم که نمی‌دانیم چرا باید بخوانیم و به نوعی اجبار در کار است یعنی اگر نخوانی به تو مدرک نمی‌دهم و مدرک معیار ارزش‌گذاری تو خواهد بود؛ بنابراین اساساً از دوران کودکی ما را از خواندن منتفر می‌کنند از آن طرف در غالب خانواده‌ها به موضوع مطالعه توجه ندارند و آنها هم در راستای سیستم آموزشی به فرزندان فشار می‌آورند تا اعتبار مدرکی بالا را دریافت کنند می‌بینیم فرزندان ما در این فضای آموزشی پرورش می‌یابند، انتظار علاقه به مطالعه در‌‌این شرایط ناصواب است.
وقتی به جوامع توسعه یافته نگاه می‌کنیم مشاهده می‌کنیم حجم منابع درسی سیستم آموزشی بسیار کمتر از ماست و با استفاده از روش‌های پژوهشی جذاب و مرتبط با واقعیت زندگی، علاقه به مطالعه را در جوانان فراهم می‌کنند؛ البته در همین جوامع بیشترین آمار، مطالعه رمان است.
یکی دیگر از عوامل ضد مطالعه همین فضای مجازی است که به دلیل بیان روایت‌های بی‌اساس و ضدونقیض، اعتبار روایت‌های تاریخی را در ذهن مخاطب زیر سؤال می‌برد و تمایل به مطالعه ر ا کاهش می‌دهد هیچ استانداردی هم برای تشخیص سره از ناسره در اختیار مخاطب نیست.
بنابراین در چنین فضایی می‌خواهیم علاقه به مطالعه را ایجاد بکنیم که کاری سخت؛ اما شدنی است. اعتقاد دارم انتخاب به موقع موضوع و سرعت درتولید آن و کیفیت تدوین و ترویج در جذب مخاطب مهم است در فضای فعلی جامعه گاهی به دلایلی یک مسئله مورد توجه قرار می‌گیرد که اگر در همین فضا بتوانیم درباره ان موضوع حرف زد و روایت مناسب را ارائه داد مورد توجه قرار می‌گیرد و مخاطبان خوبی پیدا خواهد کرد به طور مثال شهادت سردار سلیمانی فرصتی برای پرداختن به خود شهید و اقدامات این شهید ایجاد کرد و در طرف مقابل ساخت یک مستند درباره پهلوی و نشر آن در فضای جامعه می‌تواند کتاب‌هایی که در له و علیه آن تولید شود، مورد توجه قرار گیرد به طور کلی از فرصت‌های به‌وجود آمده باید استفاده کرد؛ حال این فرصت را خودی‌ها ایجاد کرده‌اند یا دشمن برای تهدید باورها مطرح کرده باشد.
مهم‌ترین ویژگی یک کتاب در نحوه تدوین آن است که می‌تواند یک اثر را خواندنی کند قابل ذکر است نحوه تدوین خوب صرفاً از دستور العمل و آموزش به‌دست نمی‌آید؛ بلکه تجربه و فهم نویسنده هم در تولید مطلوب و جذاب مؤثر است. به نظر من تدوین یک اثر هنری است که کیفیت آن اثر در گرو فهم ، تجربه و آموزش نویسنده است.
به عنوان یک نویسنده وضعیت عرضه و تقاضا در بازار کتاب را چگونه می‌بینید؟
در بازار کتاب غیردرسی عرضه خوب است؛ اما هیچ برنامه‌‌ای برای هدایت تولید وعرضه در جامعه وجود ندارد، وضع توزیع و تبلیغ آثار منتشره بسیار ضعیف و نقد جدی آثار گم است و به همین تناسب تقاضا کم است بعضی از کتاب‌ها در حد 300 نسخه تولید می‌شوند.
دلیل اصلی مطرح شده برای کاهش مطالعه فضای مجازی و گرانی کتاب است. به عنوان یک نویسنده موافق این دیدگاه هستید یا عوامل دیگری را دخیل می‌دانید؟
مهم‌ترین عامل شیوه تدوین و تبلیغ کتاب است؛ البته گرانی و مشغول شدن به فضای مجازی هم تأثیر دارند.
در اثر جدید خود «رضای انقلاب» کدام خصوصیات اخلاقی و شخصیتی شخص اول داستان را به عنوان الگوی رفتاری جامعه معرفی کرده‌‌اید؟
تلاش عاشقانه و باورمند حاج آقای مطلبی به وظیفه‌‌ای که برای خود انتخاب کرده و استقامت ایشان در آن از دلایل مهم موفقیت ایشان بوده؛ البته این موفقیت مرهون در کنار با مردم بودن است.
کدام شخصیت‌های تاریخی را نیازمند توجه نویسندگان جهت طرح هر چه بیشتر زوایای اخلاقیشان می‌دانید؟
در فرایند مبارزات مردم ایران و در ادامه تلاش برای دفاع از انقلاب در صحنه‌های مختلف و تلاش برای رشد و توسعه کشور در شرایط بسیار سخت افراد محوری زیادی هستند که به بعضی از آنها پرداخته شده است و بعضی‌ها هنوز گمنام هستند افرادی که در غالب یک تشکل یا گروه مردمی، جریانی را ایجاد کرده‌اند باید شناسایی و در باره آنان و عملکرد آنان کتاب نوشت مثلاً من یک پزشک جراح را می‌شناسم که معروف به ساک به دست است هر جایی که به ایشان نیاز است در هر زمانی آماده به کار بوده و در جاهای مختلف مثل مناطق جنگی، زلزله و سیل حضور داشته و به وظایف تخصصی خود می‌پرداخته و در مقابل هیچ دریافت مالی نداشته است و خود را نه تنها طلبکار نمی‌داند بلکه خود را بدهکار می‌داند؛ این فرد را فقط کسانی که در جریان این اعزام‌ها هستند می‌شناسند و گرنه اصلاً در جامعه شناخته نشده‌اند قوام و اقتدار جامعه به برکت حضور و تلاش این عزیزان شکل گرفته که باید شناسایی و معرفی شوند، باید یک بانک سوژه در حوزه‌های مختلف راه‌اندازی شود و در آن به اختصار این افراد معرفی شوند تا محققین بر مبنای اطلاعات این بانک، انتخاب خود را انجام دهند ان‌شاءالله.
انتهای پیام/