حلقه ارتباط دانشگاه‌های دنیا با صنعت چگونه است؟
گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا - نادیا عابد؛ مطابق جدیدترین آمار کتاب ارتباط دانشگاه با صنعت و جامعه؛ از نظر شکل‌گیری اولیه ارتباط دانشگاه‌ها با متن جامعه می‌توان از تاسیس برخی از دانشگاه‌ها با حمایت موسسات صنعتی اشاره کرد که از آن جمله می‌توان به تاسیس دانشگاه «اوانز» در منچستر در ۱۸۵۱ و تاسیس دانشگاه «فیرت» در شفیلد انگلستان در ۱۸۷۳ اشاره کرد. در این نوع دانشگاه‌ها برنامه‌های آموزشی عمدتا منطبق با نیاز‌های صنایع حمایت‌کننده تدوین می‌یافت و فارغ‌التحصیلان آنها کارآیی خود در صنعت مربوطه را پیدا می‌کردند.
در مجموع در کشور‌های اروپایی و آمریکا، ارتباط دانشگاه با صنایع نسبتا به صورت گسترده شکل گرفته است. این ارتباط و در بعضی دیگر از طریق واسطه‌هایی مانند شورای‌های ملی تحقیقاتی و یا مراکز ملی تحقیقاتی انجام می‌گیرد. مستقیماً به عنوان مثال در فرانسه این ارتباط بیشتر از طریق مرکز ملی تحقیقات، در ایتالیا این وظیفه به عهده شورای ملی تحقیقات، در سوئیس بنیاد ملی علوم، در دانمارک شورای ملی شش‌گانه، در مالزی، فدارسیون تولید کنندگان مالزیایی، در سنگاپور طرح همکاری تحقیق و توسعه و در تایلند هیئت توسعه علوم وفناوری این وظیفه را برعهده دارند.
همکاری دانشگاه با صنعت در سوئیس؛ تشکیل دهنده اساس اقتصاد
در سوئیس همکاری دانشگاه و صنعت، اساس اقتصاد این کشور را تشکیل می‌دهد. مجاورت دانشگاه‌ها با شرکت‌های تولیدی در بسیاری از صنایع، نمود بارزی از همکاران دانشگاه و صنعت در این کشور است.
در آلمان نیز ارتباط دانشگاه با جامعه ارتباط ریشه داری دارد. خدمات مشاوره‌ای برای کاهش آلودگی محیط زیست، انتقال فناوری از دانشگاه به صنعت، نمونه سازی و ارائه آموزش‌های لازم، تحقیق در زمینه فناوری مناسب برای صنایع موجود در هر منطقه، احداث و راه اندازی واحد‌های جدید تولیدی بر حسب تقاضا، از جمله همکاری‌های دانشگاه با صنعت در این کشوراست.
شرکت زیمنس مانند بسیاری از شرکت‌های چند ملیتی فناور، به مشارکت‌های بلند مدت استراتژیک با تعدادی از دانشگاه‌ها روآورده است تا انتقال متمرکز دانش را سرعت بخشد. همکاری با دانشگاه صنعتی برلین در زمینه نوآوری‌های مربوط به طراحی شهر‌های کارآمد در حوزه انرژی است.
تاکید بر نوآوری آزاد؛ ماحصل ارتباط دانشگاه مونیخ با صنعت
در دانشگاه صنعتی مونیخ، همکاری درتوسعه فناوری‌های حوزه الکتریکی و بهینه سازی سیستم‌های ارتباطات و اطلاعات با صنعت در جریان است. در انیستیتو ماساچوست، مشارکت با صنعت در حوزه سلامت و فناوری پزشکی بسیار مورد توجه قرار گرفته است. نتایج این همکاری‌ها از خلق دانش پایه‌ای که مبنای توسعه محصولات آینده است تا نوآوری‌های مربوط به محصولات فعلی را در بر می‌گیرند و تاکید بر پیشرفت به سوی نوآوری آزاد است.
سرمایه گذاری سنگاپور بر توسعه نیروی انسانی در صنعت
در کشور سنگاپور که یک کشور تازه صنعتی است، ارتباط قوی بین دانشگاه و صنعت به منظور تسهیل در تبادلات و تعاملات فناوری وجود دارد. این کشور به دلیل سرمایه گذاری قابل توجه در توسعه نیروی انسانی صاحب نام است، همچنین دولت این کشور یک پل ارتباطی قوی بین دانشگاه خصوصا دانشگاه‌های فنی و مهندسی و صنعت ایفا می‌کند. سه مرکز تحقیقاتی عمده CACS, GINTIC, KRDI)) که هر کدام صنعت خاصی را نمایندگی و نقش مهمی در این ارتباط ایفا می‌کنند.
تحقیقات نشان می‌دهد که مکانیزم انتقال فناوری و ارتباط صنعت و جامعه مورد استفاده در همکاری‌های مراکز تحقیقاتی مورد اشاره عمده عبارتند از:
سرمایه گذاری مشترک با شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی
تحقیقات مشترک با مراکز اجرایی و صنعتی
مشارکت در کنسرسیوم‌های صنعتی
ارائه خدمات فنی مشاوره‌ای و آموزش -برگزاری کنفرانس‌های و سمینار‌ها اغلب به صورت مشترک با دانشگاه‌های خارجی
تحقیقات کاربردی براساس قراداد‌های مشخص
قراردادهای فروش لیسانس
حمایت‌های مالی از پروژه‌های تحقیقاتی مشترک بین صنعت و دانشگاه نیز به عنوان مشوقی برای تعامل بیشتر این دو بخش محسوب می‌شود.
تخفیف‌های مالیاتی در ازای ارتباط آموزشی و تحقیقاتی
در بسیاری ازکشور‌ها مثل استرالیا و ترکیه تخفیف‌های مالیاتی در ازای ارتباط آموزشی و تحقیقاتی، سرمایه گذاری در زمینه تحقیق و توسعه و مشاوره بنگاه‌ها با دانشگاه‌ها از سیاست‌ها و برنامه‌های مهم است.
استحکام ارتباط بین صنعت و جامعه با هدف تأمین بودجه دانشگاه
در بسیاری از دانشگاه‌های دنیا بودجه سالانه تنها از منابع دولتی تأمین نمی‌شود، بلکه آنها به راه‌های دیگری از جمله ارتباط بیشتر با بخش‌های اجرایی و صنعت می‌اندیشند. در واقع اغلب دانشگاه‌های غیردولتی با اتکا به توانمندی‌های خود درجهت یافتن منابع مورد نیاز به خصوص ازطریق تعامل سازنده با صنایع و مستحکم کردن ارتباط بین صنعت و دانشگاه هستند.
در دنیای امروز، رابطه‌ای مستقیم بین فناوری و پیشرفت در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هر کشور برقرار است. به‌طوری‌که می‌توان گفت فناوری عامل اساسی برای ایجاد ثروت، دانایی و توانایی کشور‌ها بوده و ابزاری قدرتمند در توسعه ملی به شمار می‌آید. از سوی دیگر با توجه به تحریم‌های بین المللی موجود و نبود امکان انتقال فناوری از سایر کشور‌ها نیاز به خلق دانش و بهره گیری از آن در توسعه فناوری، صنعت و تولید داخلی بسیار حس می‌شود.
جهان امروز و مناسبات آن بسیار پیچیده و متغیر است، دلیل این موضوع نیز نوآوری در سیستم‌های مختلف دانشگاهی، سازمانی، ارتباطات و نظام‌های تولید است. مأموریت دانشگاه‌ها در بستر زمان همگام با تحولات و دگرگونی‌های جهانی و در راستای هدف پاسخگویی به نیاز‌های اقتصادی اجتماعی جوامع دچار تحول شده و به سوی مشارکت در توسعه ملی و منطقه‌ای در حال حرکت است. توجه به دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها در چند سال اخیر به دلیل توجه به مزیت‌های اقتصادی مورد توجه جدی قرار گرفته است. جایگاه دانش به عنوان منبعی با ارزش در ایجاد رشد اقتصادی تحقق اقتصادی مبتنی بر دانش سبب ایجاد انتظارات جدیدی از دانشگاه در جهت ایفای نقش جدیدی به عنوان تجاری سازی پژوهش‌ها در کنار نقش‌های قبلی یعنی آموزش و پژوهش شده است. به عبارت دیگرمنظور دانشگاهی است که در آن تمام فعالیت‌های اعضا از قبیل آموزش، پژوهش و... به گونه‌ای مدیریت، اداره و اجرا می‌شود که دانشگاه بتواند مشارکت جدی و کاملی در بسیاری از ارکان توسعه کشور داشته باشد.
اهمیت خاص دانشگاه‌های نسل سوم در اقتصاد دانش بنیان
دانشگاه در این نگاه برای انطباق سریع با تغییرات محیطی، تمایزاش کار در نحوهی مدیریت آن با دانشگاه‌های سنتی، انجام فعالیت‌های جدید به منظور توسعه فرهنگ کارآفرینی در تمام سطوح، مشارکت در توسعه اقتصادی به وسیله ایجاد سرمایه گذاری زمینه یا تجاری سازی دانش و فناوری، افزایش بهره وری و در نتیجه افزایش سطح رفاه و نیز کاهش مفاسد، اجتماعی و... شناخته می‌شود. همچنین دانشگاه‌ها نسل سوم به سبب خروجی‌های اقتصادی آن نظیر اختراعات، قراردادهای پژوهشی، شرکت‌های زایشی، توان اشتغال پذیری و نیز مکانیزم‌های انتقال علم و فناوری به صنعت دارای اهمیت خاصی در اقتصاد دانش بنیان هستند.
براین اساس توسعه‌ی این دانشگاه‌ها در جهان رو به رشد است و توجه بسیاری از سیاست گذاران را به خود جلب کرده است. در کشور ایران نیز به دلیل مواردی ازجمله تفاوت‌های موجود بین رشته‌های دانشگاهی، عدم تطابق ظرفیت آنها با نیاز‌های واقعی صنعت و جامعه، تأکید بیش از اندازه بر پژوهش صرف و در مقابل عدم توجه به تجاری سازی دانش و فناوری حاصل از پژوهش ها، سیاست‌های متغیر در موارد متعدد، و همچنین عدم توجه به تجربه کشور‌های موفق چالش‌هایی در امر اشتغال فارغ التحصیلان و نیز توسعه صنعتی و اقتصادی کشور مبتنی بر اقتصاد دانش بنیان ایجاد شده است.
توجه به این امر در اسناد بالادستی نظام و نیز سیاست‌های ابلاغی به دفعات آمده است؛ به عنوان مثال در بند یک سیاست‌های اقتصاد مقاومتی صادر شده از سوی رهبری نظام به تأمین شرایط و فعال سازی تمام امکانات مالی، سرمایه‌های انسانی و نیز علمی کشور به منظور توسعه کارآفرینی و به حداکثر رسانیدن مشارکت آحاد مردم در فعالیت‌های اقتصادی با تأکید بر ارتقا درآمد و نقش طبقات کم درآمد و متوسط جامعه، اشاره شده است.
دانشگاه‌های پژوهش محور نتیجه‌ای جز هدررفت سرمایه کشور ندارند
در عمل به نحوهی اجرا و عملیاتی سازی این سیاست‌ها توجه کافی نشده است. دلیل آن هم نبود مدل‌های عملیاتی روشن و صریح در این موضوع است. در کشور ما اغلب دانشگاه‌ها به عنوان دانشگاه‌های پژوهش محور باقی مانده اند و تداوم این رویه نتیجه‌ای جز انبارشدن نتایج پژوهش‌ها در کتابخانه ها، هدر رفتن سرمایه‌های کشور، رکود اقتصادی، افزایش چالش اشتغال، معضلات اخلاقی و اجتماعی و... را در پی ندارد.
با توجه به مطالب عنوان شده، تنها راه برون رفت از این شرایط حرکت به سمت تحقق دانشگاه‌های کارآفرین در کشور است. با افزایش همکاری بین دانشگاه‌ها و جامعه می‌توان کار‌های پژوهشی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور را با نیاز‌های کشور هماهنگ کرد و رفع مشکلات و چالش‌های ملی را سبب شد. با توجه به مطالب فوق، لزوم تدوین طرحی جامع به منظور جهتگیری دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها به سمت ارتباط مستمر با صنعت و جامعه و رفع نیاز‌های ملی، تولید دانش و تبدیل آن به فناوری ضروری بوده و باید با بهره گیری از خرد جمعی، تجارب قبلی و الزامات و شرایط حاکم، چنین طرحی را تدوین و با مشارکت بخش‌ها و نهاد‌های مرتبط به اجرا گذاشت.
دانشگاه‌ها پیشگام توسعه کشور‌های پیشرفته هستند
در کشور‌های پیشرفته بیشتر تحولات صنعتی از دانشگاه و مراکز تحقیقاتی آغاز شده و دانشگاه‌ها پیشگام توسعه صنعتی هستند، در صورتی که در کشور‌های در حال توسعه این ارتباط ضعیف و کمرنگ است. توسعه کشور نیازمند حضور و مشارکت مراکز پژوهشی و فناوری در تمام عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی، صنعتی و فرهنگی است. در چند دهه اخیر رشد کمی و کیفی بسیار خوبی در تمام حوزه‌های علمی کشور صورت گرفته و زیرساخت دانشی خوبی فراهم شده است.
از سوی دیگر به لحاظ شرایط خاص کشور و مسائل مشکلات اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی، نیاز‌های گسترده‌ای برای مشارکت دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور ایجاد شده است. بر این اساس لازم است طی یک برنامه جامع با لحاظ کردن شرایط کشور، برنامه‌ها و اقدامات مناسبی برای حضور و مشارکت موثر و مفید دانشگاه ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز فناوری کشور برای توسعه و بهبود شرایط کشور فرآهم آید. تاکنون برنامه‌های متنوع و مناسبی در این زمینه تهیه و به اجرا درآمده است، اما به دلیل اینکه متولی مشخصی نداشته عموما بدون نتیجه مانده است. به همین دلیل وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، به عنوان متولی ارتباط میان صنعت و دانشگاه‌ها اقدام به تهیه طرح تحول در همکاری‌های دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور با جامعه و صنعت کرده است.
این طرح در سال ۹۸ به رشته تحریر درآمده و از بخش‌های مختلفی که تشکیل دهنده مطالعات پشتیبان آن هستند تشکیل شده است. بررسی و مطالعات اسناد بالادستی، انجام مطالعات تطبیقی، مطالعات سوابق و همچنین بررسی آمار و ارقام موجود، بخش‌های مختلف مطالعات پشتیبان این طرح هستند. بر اساس نتایج حاصل از مطالعات پشتیبان، از تحلیل SWOT استفاده شده و در نهایت چشم‌انداز، اهداف کلان، راهبرد‌های اصلی و اقدامات اجرایی تبیین شده است. در طول فرآیند انجام این طرح، بار‌ها از خبرگان صاحبنظر، نظرخواهی شده تا خروجی این طرح بتواند جامعیت و مقبولیت مناسبی داشته باشد. گفتنی است؛ برنامه‌های اعلام شده در این طرح، به صورت منظم بر اساس پایش‌های انجام شده بروزرسانی خواهد شد. امید است محور‌ها و برنامه‌های تدوین شده بتواند تحول و حرکتی اساسی در این مسیر را ایجاد کند.
طی سال‌های اخیر فعالیت‌های مفید صورت‌گرفته و ارتباطات قابل توجهی بین فعالیت دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها یا نیاز‌های کشور برقرار شده است؛ همانگونه که در این آمار مشخص است روند رو به رشدی در این امر وجود دارد، اما شاخص‌ها و مقادیر مرتبط بیانگر استفاده بسیار ناچیز از توانمندی‌های دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های کشور است.همانطور که ملاحظه می‌شود در سال ۹۷ رشد چشمگیری را شاهد هستیم.
همانطور که در شکل زیر مشاهده می‌شود، مبلغ قراردادهای در حال اجرای ارتباط با صنعت و جامعه روند رو به رشدی داشته و بین سال‌های ۹۲ تا ۹۷ بین از شش برابر شده است. این افزایش در سال ۹۶ و ۹۷ رشد چشمگیری داشته است.
با توجه به افزایش مبلغ قراردادها، به تبع آن درآمد حاصل از این قراردادها نیز افزایش یافته است.
نسبت مبلغ قراردادهای جاری هر سال به تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری)
هرچند تعداد پایان‌نامه‌های مرتبط با قراردادهای ارتباط با صنعت افزایش یافته است و این افزایش در سال ۹۷ چشمگیر بوده، اما این نسبت به هیچ عنوان مطلوب نیست و از ایدئال فاصله بسیار دارد. مطابق شکل زیر نسبت تعداد مجریان و کارفرمایان به تعداد قراردادهای ارتباط با صنعت و جامعه طی سال‌های ۹۷ و ۹۶ نسبت به سال‌های گذشته کاهش داشته است. این در حالی است که در سال ۹۷ نسبت به ۹۶ افزایش را شاهد هستیم.
نسبت تعداد قراردادهای ارتباط با صنعت و جامعه (در حال اجرا) به تعداد مجریان قراردادهای ارتباط با صنعت و جامعه (در حال اجرا)
انتهای پیام/