مروری بر دستاورد‌های علمی و فناورانه ۵ استان کشور در ۱۴۰۲

به گزارش خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری آنا، سال گذشته، دستاوردهای علمی و پژوهشی ۵ استان کشور  کمتر از دستاوردهای برتر علمی در تهران نبود. این دستاوردها محصولات مهمی بودند؛ محصولاتی که علاوه بر میلیون‌ها دلار صرفه‌جویی ارزی، باعث شکسته شدن انحصار تولیدکنندگان اروپایی و تقویت دانش بومی در دوران تحریم شده‌اند.

در این گزارش قصد داریم این دستاوردها را مرور کنیم.

از تولید ورق کبالت از پسماند‌های روی تا ساخت ملخ پرنده‌های سبک

کبالت یک فلز استراتژیک و یک عنصر با اهمیت رو به رشد در اقتصاد آینده انرژی است. از کبالت در توربین‌های جت و ژنراتور‌های توربین گاز استفاده می‌شود.

همچنین بسیاری از باتری‌های لیتیومی حاوی ۶۰ درصد کبالت هستند و در باتری قابل‌شارژ از جمله خودرو‌های الکتریکی، دستگاه‌های ذخیره‌سازی Tesla Powerwall، تلفن‌های همراه، لپ تاپ نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. دی ماه  سال گذشته در جریان سفر رئیس جمهور به استان زنجان، با حضور وزیر صنعت معدن و تجارت و رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی، واحد «تولید ورق کبالت از پسماند‌های روی» یکی از شرکت‌های بین‌المللی دانش‌بنیان استان زنجان با حمایت ۲۰۰ میلیارد ریالی صندوق نوآوری و شکوفایی افتتاح شد.

این طرح شامل راه‌اندازی خط تولید کبالت با ظرفیت یک هزار تن در سال و بازیابی کبالت از فیلتر کیک گرم کارخانه‌های روی است؛ اجرای این طرح منجر به بازیابی کبالت از پسماند کارخانه‌های روی شده که علاوه بر محصول کبالت، محصولات فرعی نظیر هیدروکسید روی، سولفات منگنز و کادمیم را نیز تولید می‌کند؛ هر کدام از آنها به صورت جداگانه قابل استفاده و فروش است. پیش‌بینی می‌شود با تولید ۵۰ تن کبالت در سال با توجه به قیمت حدودی ۲۹ هزار دلار از خروج حدود ۲ میلیون دلار ارز از کشور جلوگیری شود.

فناوران این استان در سالی که گذشت دستاورد‌های دیگری نیز به ارمغان آورده‌اند. بهمن ۱۴۰۲ با حضور دهقانی فیروزآبادی، معاون عملی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس جمهور از ۸ دستاورد دانش‌بنیان زیست‌بوم فناوری و نوآوری شرکت‌های دانش‌بنیان استان زنجان شامل توسعه نسخه بومی سامانه ای در حوزه کنترل و هوشمندسازی زیرساخت‌های انرژی)، چشم بینا در فرآیند حفاری تونل‌ها (سیستم ناوبری لیزری که به عملکرد حفاری سرعت می‌بخشد)، تولید انواع چشم الکترونیکی (دستگاهی دقیق و حساس که برای تشخیص حرکت انسان به کار می‌رود و در صنایع مختلف از جمله سامانه‌های ایمنی حفاظتی و همچنین کنترل مصرف توان کاربرد دارد)، ساخت برد مرکزی کنترل ساخت داخل به منظور کنترل موتور‌های صنعتی، سانتریفیوژ بومی (نمونه‌های بیولوژیک مانند خون را حول محور خود در سرعت‌های مختلف می‌چرخاند و باعث جداسازی و ته‌نشین شدن مواد مختلف یک مخلوط یا محلول می‌شود)، لوله خون‌گیری تحت خلأ مورد استفاده در آزمایشگاه‌ها، تولید پد‌های نفوذناپذیر به منظور بی‌نیازی صنایع از انواع پنل‌های محافظتی، ساخت ملخ پرنده‌های سبک و فوق سبک در صنعت هوانوردی رونمایی شد.

محصولاتی که از کیفیتی هم‌تراز نمونه‌های خارجی برخوردارند. قیمت‌شان نیز در مقایسه با محصولات مشابه داخلی پایین‌تر است.

پیوستن ایران به ۵ کشور سازنده راکتور‌های تولید متانول

طراحی و ساخت تجهیزات فوق حساس راکتور تولید متانول تنها در انحصار چند شرکت دانمارکی تاپسویی و سازندگان اروپایی است. پس از اعمال تحریم‌های ظالمانه، این شرکت‌ها تحویل یکی از حساس­ترین وکلیدی­ترین تجهیزات واحد‌های متانول به نام راکتورسنتز را متوقف کردند، اما با عزم و توان متخصصان یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان ماشین‌سازی اراک، فرایند تولید و ساخت راکتور‌های اصلی تولید متانول با نام R ۳۰۰۱ برای اولین بار در ایران آغاز و اسفندماه ۱۴۰۲ با حضور جمعی از معاون وزیر صمت و جمعی از مقامات کشوری و استان مرکزی رونمایی شد.

با تولید این تجهیز، ایران بین ۵ کشور تولید‌کننده این راکتور‌ها در جهان قرار گرفت. همچنین با تولید این محصول، علاوه بر میلیون‌ها دلار صرفه‌جویی ارزی، باعث شکسته شدن انحصار تولیدکنندگان اروپایی، تقویت دانش بومی در دوره تحریم، بی‌نیازی به طرف‌های خارجی و در نهایت موجب همگرایی درون سازمانی شده است.

پژوهشگران استان مرکزی در سالی که گذشت، دستاورد‌های دیگری نیز به ثبت رسانده‌اند. افتتاح بزرگترین سایت تولید انواع فریز درایر‌های صنعتی، دارویی و غذایی از جمله آنهاست. این سایت تیر 1402 با حضور رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی و رئیس پارک علم و فناوری استان مرکزی در شهرک صنعتی حاجی آباد اراک افتتاح شد. دستگاه فریز درایر با تکنولوژی خلا و به صورت انجمادی، محصولات حساس به حرارت را خشک می‌کند.

این دستگاه در صنعت داروسازی برای تولید دارو‌های ضدسرطان و انواع واکسن‌ها و در حوزه غذایی برای تولید انواع محصولات خشک مانند میوه‌ها و اسنک‌ها، غذا‌های آماده، لبنیات و پروتئین‌ها کاربرد دارد. اکنون کشور‌های ژاپن، کره جنوبی، چین، هند و ایران به همراه چند کشور اروپایی و آمریکا، صاحب این تکنولوژی هستند که ایران نیز با تولید این محصول به جمع آن کشور‌ها پیوست.

تیر ۱۴۰۲ نیز در سفر استانی رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی از نمونه بومی شیر اتوماتیک کنترل جریان ورودی بویلر (Boiler) مورد استفاده در صنعت پتروشیمی در شهرک صنعتی خیرآباد اراک رونمایی شد.

شیر اتوماتیک کنترل جریان ورودی بویلر یکی از اجزای اصلی و قطعه بسیار حساس محسوب می‌شود، زیرا اگر این شیر به درستی کار نکند، بویلر دچار آسیب جدی می‌شود. تولید این محصول در کشور، علاوه بر تامین نیاز صنایع مختلف، از خروج میلیون‌ها دلار ارز از کشور جلوگیری می‌کند.

آغاز کار نخستین مرکز هم‌آفرینی فناوری صنایع غذایی و زیستی کشور

آذر 1402 همزمان با سفر رئیس جمهور به استان البرز با حضور معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور نخستین مرکز هم‌آفرینی فناوری صنایع غذایی و زیستی کشور آذرماه 1402 با حمایت معاونت علمی، جهاد دانشگاهی، پارک علم و فناوری البرز و صندوق پژوهش فناوری استان البرز و با سرمایه‌گذاری ۱۰۰ میلیارد تومانی بخش خصوصی آغاز به کار کرد؛ این مرکز به صاحبان صنعت غذا از یک سو و شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور از سوی دیگر خدمات متنوعی مانند شتابدهی‌ایده، تولید نمونه، تجاری‌سازی، تولید قراردادی و توسعه محصول را ارائه می‌دهد. این مرکز امکان هم‌آفرینی فناورانه را در حوزه‌هایی همچون صنایع غذایی و زیستی، انرژی، برق و الکترونیک، نفت، بالادستی و پایین دستی گاز پتروشیمی، ساختمان فراهم می‌کند.

معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهور از خط تولید داروی «فسفاماید» هم رونمایی کرد؛ این دارو، دارویی کلیدی برای درمان سرطان است و سالانه حدود ۵ میلیون دلار ارزبری دارد که با داخلی‌سازی آن مسیر ارزبری مسدود و در آینده زمینه صادرات آن فراهم خواهد شد.

اسفند سالی که گذشت نیز با حضور معاون وزیر کشاورزی، رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و رئیس صندوق نوآوری از۱۸ طرح نوآورانه ۹ شرکت دانش‌بنیان مستقر در پارک ملی کشاورزی و منابع طبیعی (ماهدشت کرج) شامل طرح بومی‌سازی حسگر سنجش فشار آب منفدی با تکنولوژی تار مرتعش، طراحی و ساخت پایلوت تحقیقاتی بازیابی املاح فلزات قلیایی خاکی از پساب، مزرعه (فارم) چند منظوره هوشمند کشت گلخانه‌ای، پایه انگور اسپوتا حاصلی تلاقی بین انگور Riparia Gloier با انگور، Vitis venifera var. Jihjighe، نهال سه اکوتیپ گیاه کبر (کاپاریس)، دو رقم بذر گیاه چیا با نام علمی salvia hispanica؛ به نام‌های رقم سیاه، مهر و رقم سفید آذر، دستیار هوشمند مدیریت کشاورزی، ماشین‌آلات کشاورزی ADAS (کلیه ماشین‌آلات را به صورت هوشمند در مزارع رانش می‌کند)، تولید سرکه چوب به منظور افزایش ماده آلی خاک، نگهداری آب در خاک، افزایش تحمل گیاه در برابر بیماری‌های گیاهی و افزایش مقاومت گیاه در برابر شرایط تنش محیطی، نماتدکش با هدف درمان زوال مرکبات با شیوه‌ای نوین و بهره‌گیری از ترکیبات ارگانیک، کود ماهی، هیبرید بادمجان قلمی ۲۱۹۸ وهیبرید بادمجان دلمه‌ای ۱۹۳۳، دستگاه تست بار میکروبی به منظور اندازه‌گیری بار میکروبی انواع سطوح و اماکن، مایعات، محصولات غذایی، آلودگی باکتریایی صنایع آزمایشگاهی و پزشکی، جوین ۴۵ (هیبرید سینگل کراس)، آرین ۵۰ (هیبرید سینگل کراس) و BK ۶۵ (هیبرید سینگل کراس) رونمایی شد.

ایران صاحب فناوری تولید و ترمیم تاندون شد

آسیب دیدگی تاندون‌ها از جمله صدمات مرسوم با نرخ وقوع افزایشی است که به طور چشم‌گیری منجر به کاهش کیفیت زندگی افراد و تحمیل هزینه‌های بالا به سیستم درمانی می‌شود. پژوهشگران جهاددانشگاهی استان سمنان به منظور رفع این معضل اقدام به تولید نانوکامپوزیت بایومیمتیک (زیست الهام) بر پایه گرافن کرده‌اند.

این محصول به عنوان ماده اولیه جهت تولید تاندون استفاده می‌شود. طراحی این محصول با هدف ایجاد قابلیت پرکنندگی محل آسیب و ارتقاء مقاومت مکانیکی تاندون آسیب دیده در حین عمل جراحی باعث تسهیل ترمیم تاندون در محل اتصال به استخوان می‌شود.

این ماده اولیه توسط دانشمند برتر حوزه بیوتکنولوژی و پزشکی بازساختی، پروفسور الکساندر سیفعلیان، پژوهشگر و کارآفرین ایرانی مقیم انگلستان و استاد نانوتکنولوژی و پزشکی بازساختی و مهندسی بافت، سرپرست بخش نانوتکنولوزی دانشگاه UCL انگلستان طراحی شده است که بهمن ۱۴۰۲ در آیینی با حضور معاون اجرایی رئیس جمهور و استاندار سمنان از رونمایی شد.

ترانسفورماتور کوره قوس از دیگر محصولاتی است که توسط پژوهشگرانی یکی از واحد‌های صنعتی و دانش‌بنیان استان سمنان طراحی و ساخته شده است.

محصولی که در راستای تکمیل زنجیره صنعت فولادسازی و صنایع پایه‌ای و فروسیلیس و فرو آلیاژ کشور، بسیار مهم ارزیابی می‌شود. این محصول اسفند ماه سال ۱۴۰۲ در آیینی با حضور جمعی از مسئولان کشور رونمایی شد؛ مجصولی که پیش از این از طریق واردات از کشور‌های خارجی تامین می‌شد؛ اما اکنون با تولید این ترانسفورماتور سالانه از خروج حداقل ۵ میلیون یورو ارز، جلوگیری می‌شود.

بومی‌سازی ایمپلنت‌های ستون فقرات

ایمپلنت‌های ستون فقرات جزء کالا‌های وارداتی محسوب می‌شوند. این نوع از ایمپلنت‌ها برای افرادی که از بدو تولد دچار انحراف در ستون فقرات (اسکولیوز)، جاگذاری می‌شود تا ستون فقرات در شکل درست خود قرار بگیرد. همچنین اگر مهره‌های ستون فقرات دچار شکستگی یا تغییر فرم شده باشند، این ایمپلنت داخل مهره‌های ستون فقرات ثابت شده و از طریق میله‌ای که از آن حمایت می‌کند، نیرو را به صورت یکنواخت از بالا به پایین انتقال می‌دهد.

پژوهشگران یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان استان قم موفق به بومی‌سازی ایمپلنت‌های ستون فقرات شد؛ محصولی که کیفیت آن در حد نمونه‌های آمریکایی و بسیار بالاتر از کیفیت نمونه‌های کره‌ای و اروپایی بوده و مورد تایید اداره کل تجهیزات و ملزومات پزشکی (سازمان غذا و دارو) است. در عین حال قیمت آن یک پنجم نمونه خارجی (آمریکایی) و با همان کیفیت است.

تیر سالی که گذشت خط تولید ایمپلنت‌های ستون فقرات مخصوص کودکان با حضور رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی و رئیس پارک علم و فناوری استان قم در شهرک صنعتی شکوهیه قم افتتاح شد.

همچنین در سفر استانی رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی، فاز دوم کارخانه تولید راکتور‌های گلاس لایند در شهرک صنعتی شکوهیه قم افتتاح شد؛ این راکتور‌ها در تولید مواد شیمیایی از جمله مواد اولیه دارو، برخی از مواد پتروشیمی، مواد اولیه شوینده‌ها، سموم دفع آفات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در دنیا ۱۰ کشور تولیدکننده این تجهیزات هستند و ایران، یازدهمین کشور تولیدکننده راکتور‌های گلاس لایند است. پیش از این، راکتور‌های گلاس لایند وارداتی بودند و به دلیل اینکه در صنایع و تجهیزات خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد، از سال‌ها قبل در زمره تجهیزاتی تحریمی محسوب و به سختی وارد کشور می‌شد؛ اما با آغاز این فعالیت، علاوه بر تامین کامل نیاز داخل، این تجهیزات به کشور‌های مختلف از جمله هند، روسیه، ترکیه و ترکمنستان صادر می‌شوند.