از بی‌اعتباری «ای‌نماد» تا بی‌قانونی سلبریتی‌ها/ متولی ساماندهی تبلیغات فضای‌مجازی کیست؟
خبرگزاری علم و فناوری آنا، تب داغ تبلیغات در فضای مجازی توسط بلاگرها، چند وقتی است که پای سلبریتی‌ها را هم به بازار تبلیغات مجازی باز کرده است. یکی از آن محصولاتی که به کرات درباره آن تبلیغ کرده اند، تبلیغ گوشی‌های آیفون با قیمت ارزانتر از بازار است. این در حالی است که در یک ماه اخیر، مشخص شده شرکت‌هایی مانند کوروش کمپانی، موبایل موسوی و ... به شیوه «پانزی» از مردم کلاهبرداری کرده اند.
طرح «پانزی» (Ponzi scheme) یک نوع کلاهبرداری است که با یک سرمایه‌گذاری متقلبانه، وعده بازدهی بالا و ریسک کم (یا بدون ریسک) را به افراد وعده می‌دهد. در این روش، ابتدا سرمایه تعدادی از سرمایه‌گذاران، جذب طرح پانزی شده و سرمایه سرمایه‌گذاران بعدی به‌عنوان سود سرمایه‌گذاران اولیه پرداخت می‌شود.
ماجرای کلاهبرداری موبایل موسوی، کوروش کمپانی و تبلیغات آیفون‌های زیر قیمت بازار توسط سلبریتی‌ها در فضای مجازی داغ شده است. بسیاری از کاربران فضای مجازی حتی با زبان طنز و کنایه با وجود اینکه چند هفته از این کلاهبرداری می‌گذرد از آن می‌نویسند. چند مسئله درباره شرکت‌های چنینی وجود دارد: ۱) مسئله کلاهبرداری پانزی، ۲) تبلیغات سلبریتی‌ها و اینفلوئنسر‌ها و ۳) ای‌نماد، نشان اعتماد الکترونیکی.
کوروش کمپانی و موبایل موسوی یک موبایل هم وارد نکرده‌اند
مهدی اسدی، رئیس انجمن واردکنندگان موبایل و تبلت در این‌باره می‌گوید: «موبایل موسوی و کوروش کمپانی حتی یک موبایل وارد نکرده‌اند. اکنون ای‌نماد موبایل موسوی ابطال شده است. در مورد موبایل موسوی که اسپانسر باشگاه استقلال است هشدار دادیم؛ اما آقای خطیر اعلام کرد که ۸۰ تا ۹۰ قرارداد از این شرکت اخذ شده است؛ بنابراین لغو قرارداد، تعهد حقوقی برای باشگاه دارد.»
حدود یک ماه پیش هم در خبر‌ها آمده بود که چندین فروشگاه دیگر در فعالیتی مشابه کوروش کمپانی با تبلیغات گسترده و کلاهبرداری پانزی، گوشی‌های تلفن همراه را با فاصله قیمتی زیاد از قیمت معمول بازار و بسیار ارزانتر به فروش می‌رسانند.
سادات حسینی، رئیس کمیسیون گوشی تلفن همراه اتاق اصناف ایران هم در این باره گفته بود که پیش‌فروش گوشی تلفن همراه زمان خاص و تعداد دارد و مجوز می‌خواهد. این شرکت‌ها در شهر‌های شمالی از ما مجوزی نگرفته و نداشتن مجوز خودش جرم است. پیگیری‌های لازم در خصوص این شرکت صورت گرفته و اجازه نمی‌دهیم حق مردم ضایع شود.
کلاهبرداری پانزی چیست و چگونه آن را شناسایی کنیم؟
شیوه‌ای که موبایل موسوی و کوروش کمپانی و سایر شرکت‌هایی شبیه به آن‌ها در پیش گرفته‌اند، شیوه پانزی است. افراد سودجو درواقع با وعده‌هایی مثل کسب درآمد آسان یا دریافت سود‌های کلان روی سرمایه‌های اندک، مردم را به سرمایه‌گذاری و سپردن سرمایه‌های خود به آن‌ها ترغیب می‌کنند. یکی از این روش‌های کلاهبرداری قدیمی که امروزه دوباره در حال افزایش است کلاهبرداری پانزی (Ponzi Scheme) نام دارد.
در واقع از این طرح در فضای مجازی هم زیاد استفاده شده، اگر گردانندگان یک پروژه حاضر به معرفی خود نبودند و از هویت جعلی استفاده کردند، به پروژه شک کنید. یکی از چیز‌هایی که باعث شده افراد بیت کوین و رمزارز‌ها را یک طرح پانزی بدانند، همین مشخص نبودن خالق اصلی آن است. بااین‌حال، اگرچه بیت‌کوین و برخی پروژه‌های ارز دیجیتال سازندگان مشخصی ندارند، اما همه‌ی پروژه‌ها با هویت‌های ناشناس گردانندگان، طرح پانزی نیستند. درهرصورت ناشناس بودن گردانندگان، یکی از نشانه‌هایی است که می‌تواند شما را نسبت به یک پروژه مشکوک کند.
طرح پانزی نوعی کلاهبرداری مالی است که با وعده سود یا بازده بالا مردم را فریب می‌دهد؛ اما به جای ایجاد سود مشروع، از سرمایه سرمایه‌گذاران جدید برای پرداخت سود به سرمایه‌گذاران قبلی استفاده می‌کند. کل این کلاهبرداری بر اساس فریب پایه گذاری شده است. این طرح زمانی که سرمایه‌گذاران جدید کافی برای پرداخت سود به سرمایه‌گذاران قبلی وجود نداشته باشد، سقوط می‌کند و منجر به ضرر‌های مالی قابل توجهی برای افراد درگیر می‌شود. در واقع تا زمانی که سرمایه‌گذاران جدید وارد شوند، این طرح می‌تواند ادامه پیدا کند. عواقب ویرانگر طرح‌های پانزی فقط به سرمایه‌گذاران خرد که پسانداز خود را از دست می‌دهند محدود نمی‌شود؛ بلکه اعتماد کلی مردم به بازار‌های مالی را نیز تخریب می‌کند.
پانزی با وعده‌های سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف اجرا می‌شود. مردم قبل از سرمایه‌گذاری باید تحقیقات لازم را انجام دهند و از علائم هشداردهنده برای جلوگیری از قربانی شدن در این طرح کلاهبرداری مطلع باشند.
در همین رابطه با مهیار خدادادی کارشناس امنیت سایبری صحبت کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
چوب قانون بر سر سلبریتی‌های بی‌قانون!
آنا: در کشور‌های مختلف چه قوانینی برای اینفلوئنسر‌ها و سلبریتی‌ها درباره تبلیغات در صفحات مجازی‌شان وجود دارد؟ اگر این چهره‌ها به دروغ محصولی را تبلیغ کنند مسئولیتی در قبال آن خواهند داشت؟
خدادادی: در بسیاری از کشور‌های دنیا، قوانین و مقررات ویژهای برای جلوگیری از گمراه شدن مخاطبان و تضمین شفافیت در تبلیغات سلبریتی‌ها تدوین شده است. هدف کلی این قوانین، جلوگیری از سوء استفاده احتمالی شهرت سلبریتی‌ها در جهت کلاهبرداری از مردم است. قوانین و مقررات مناسب می‌توانند به حفظ حقوق مصرف کنندگان، جلوگیری از گمراه شدن آن‌ها و افزایش اعتماد عمومی به این نوع تبلیغات در فضای مجازی کمک کنند.
برای مثال با استناد به کمیسیون تجارت فدرال (FTC) ایالات متحده آمریکا، سلبریتی‌ها باید به طور واضح به مخاطبان خود اطلاع دهند که در حال انجام تبلیغات هستند. باید از ادعا‌های نادرست، اغراق‌آمیز یا گمراه‌کننده و همچنین استفاده از تصاویر یا فیلم‌های جعلی برای تبلیغ محصولات یا خدمات خودداری کنند. درصورت بروز تخلف، این کمیسیون اقداماتی مانند ممنوعیت از تبلیغات در فضای مجازی، جریمه‌های سنگین و تشکیل پرونده قضائی را اعمال خواهد کرد. برای مثال این کمیسیون در سال ۲۰۱۹، کیم کارداشیان مدل معروف آمریکایی را به دلیل تبلیغ یک رمز ارز دیجیتال به نام «اتریوم مکس» (EthereumMax) در اینستاگرام به پرداخت ۱.۲۶ میلیون دلار جریمه محکوم کرد. در سال ۲۰۱۹ «فلو رایدا» خواننده معروف آمریکایی را به دلیل تبلیغ یک رمز ارز دیجیتال کلاهبرداری در اینستاگرام به پرداخت ۱۰۰ هزار دلار جریمه محکوم کرد.
ماجرای ای‌نماد و کلاهبرداری‌های دنباله‌دار
آنا: سایت کوروش کمپانی با سایت موبایل موسوی در موضوع داشتن نماد الکترونیکی یک سری تفاوت‌هایی با هم دارند. چند روز گذشته نماد اعتماد الکترونیکی از سایت موبایل موسوی برداشته شده، اما سایت کوروش کمپانی این نماد را تا مشخص شدن کلاهبرداری به همراه داشت. بالاخره مردم باید به داشتن نشان ای‌نماد اعتماد کنند؟ نقش حاکمیت و دولت در بررسی سایت‌هایی چنینی چیست؟
خدادادی: حذف نماد اعتماد الکترونیکی فروشگاه موبایل موسوی (استقلال) دقیقاً بعد از اتفاق کلاهبرداری کوروش کمپانی، خود گواه این است که نظارت فنی و تخصصی برای اعطای ای‌نماد به فروشگاه‌های اینترنتی وجود نداشته و از قضا این خود مردم هستند که با کمک رسانه‌ها در جهت احقاق حق‌شان، با فشار روی دستگاه‌های نظارتی موجب عملکردی با دقت بیش‌تر شده و نتیجه‌اش شد، حذف ای‌نماد موبایل استقلال؛ بنابراین توصیه می‌کنم مردم با کمک رسانه‌ها در جهت به ثمر رساندن مواضع‌شان در فضای سایبری، از مجلس دوازدهم شورای اسلامی درخواست تصویب قوانین و مقررات ویژه در حوزه سایبری را داشته باشند.
مردم، دولت و سلبریتی‌ها، چرخه‌ای که دائما در حال مقصر جلوه دادن یک‌دیگر بوده و ضعف‌هایشان را گردن دیگری می‌اندازند. وقتی هیچ‌کس مقصر نیست، یعنی همه مقصرند! اولاً فراموش نکنید که هیچ‌کس به اندازه شما، از پول‌تان مراقبت نمی‌کند. این کمپانی از شگردی قدیمی و متداول به‌نام «پانزی» استفاده کرده است. بدین‌ترتیب که در ابتدا برای ایجاد حس اعتماد، از افراد مشهور جهت تبلیغات استفاده کرده و سپس با وعده‌هایی متناسب با احوال روز جامعه (شرایط نامناسب اقتصادی) پیشنهاداتی وسوسه‌انگیز مانند فروش گوشی آیفون ۳۰ میلیون تومانی را به مردم می‌دهد.
وضع قوانین سخت‌گیرانه برای تبلیغات در فضای مجازی
کسب مجوز‌های اولیه (ای‌نماد، پروانه کسب اتحادیه و...)، تبلیغات گسترده و وعده‌های اغوا کننده دقیقاً در همین نقطه، تقریبا ۲ هزار نفر شاکی را بدون ایجاد سوالاتی ساده مانند «مگر نماینده رسمی شرکت اپل است؟» و یا «اصلاً قیمت گوشی آیفون در شرکت رسمی چقدر است؟» به دام می‌اندازد! بنابراین با استناد به قرآن کریم که حتی پذیرش دین را بدون تحقیق و پژوهش مورد قبول خداوند نمی‌داند، توصیه می‌کنم در کلیه موارد و به‌خصوص در فضای بدون چارچوب مجازی، همواره قبل از اقدام به عمل، تحقیق و تفحص دقیق کرده و تصمیمات خود را محدود به مجوز‌های قانونی و تبلیغات افراد مشهور نکنند.
ثانیاً دولت باید با وضع قوانین و مقررات سخت‌گیرانه برای تبلیغات در فضای مجازی و ساماندهی سلبریتی‌ها، نظارت دقیق‌تر بر فعالیت شرکت‌های فعال در حوزه پیش‌فروش و افزایش آگاهی عمومی از طریق آموزش و اطلاع‌رسانی، فضا را امن‌تر کند. ثالثاً به قسمت سوم چرخه یعنی سلبریتی‌ها و افراد مشهور، توصیه می‌کنم تا در حوزه فعالیت تخصصی‌شان تبلیغات کنند. به‌طور مثال دلیلی ندارد آقای ایکس که به واسطه بازی در سریالی معروف شده در حوزه تبلیغ خرید گوشی تلفن‌همراه کند؛ بنابراین تبلیغات با علم به موضوعات حوزه تخصصی سلبریتی‌ها، قطعاً خطر ریسک کلاهبرداری را کاهش می‌دهد.
ساماندهی فعالیت سلبریتی‌ها در فضای مجازی
آنا: آیا کشور ما در زمینه تبلیغات اینفلوئنسر‌ها و سلبریتی‌ها در فضای مجازی قانون‌گذاری کرده است؟ یا اینکه اگر فردی خلاف واقع تبلیغ کرد چه جرمی براشون در نظر گرفته شده است؟
خدادادی: در ایران نه‌تنها قوانین ویژهای در این خصوص وجود ندارد، بلکه همواره دچار فقدان تعاریف دقیق و شفاف از مفاهیمی مانند اینفلوئنسر، سلبریتی و تبلیغات هستیم!
در صورت بروز تخلف برای تبلیغات در فضای مجازی از قانون مجازات اسلامی، دستورالعمل ساماندهی تبلیغات در شبکه‌های اجتماعی و قانون نظام صنفی رایانه‌ای استفاده شده و توسط پلیس فتا رسیدگی و با متخلفان برخورد می‌شود.
اصلاح و تکمیل قوانین موجود در زمینه تبلیغات اینفلوئنسر‌ها و سلبریتی‌ها در فضای مجازی می‌تواند به ساماندهی این حوزه و جلوگیری از بروز تخلفات کمک کند. در حال حاضر مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در حال تدوین طرحی برای ساماندهی فعالیت سلبریتی‌ها در فضای مجازی است.
انتهای پیام/