رشد حوزه عمومی و تسلط رویکرد‌های اخلاق‌محور در بازتعریف اعتیاد
به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آنا، پژوهش حاضر با عنوان «رشد حوزه عمومی و تسلط رویکرد‌های اخلاق‌محور در بازتعریف اعتیاد» به دنبال بررسی اثربخشی رویکرد‌های اخلاق‌محور در درمان معتادان است؛ در این راستا در بخش مبانی نظری آن از نظریه‌های متفاوتی مانند نظریه هابرماس در رابطه با حوزه عمومی، نظریه‌های حوزه انحرافات و اخلاق‌اجتماعی استفاده شده است.
مریم شعبان (دکتری جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی ایران، دانشگاه تهران) در بخش اول پژوهش حاضر تعریف حوزه عمومی از منظر هابرماس را مورد نظر قرار داده است.
* حوزه عمومی چیست؟
شعبان در این راستا می‌نویسد: حوزه عمومی، نخست همه عرصه‌هایی از زندگی اجتماعی ماست که در آن چیزی با عنوان افکار عمومی می‌تواند شکل بگیرد. اصولاً دسترسی به حوزه عمومی برای همه شهروندان امکان‌پذیر است. منشأ و سرچشمه حوزه عمومی، در هر مباحثه و گفتگویی است که در آن افراد مستقل گردهم آمده تا جمعی عمومی را شکل دهند. آنها نه همچون تاجران یا افراد متخصصی که امور شخصی خود را انجام می‌دهند و نه همچون متحدان قانونی که ملزم به رعایت تنظیمات قانونی بوروکراسی دولتی و فرمانبرداری از آن هستند، عمل می‌کنند.
براین اساس هابرماس حوزه عمومی را همچون قلمرویی از زندگی اجتماعی می‌داند که در آن افکار عمومی شکل گرفته و دسترسی به آن برای همه شهروندان تضمین شده باشد به شکلی که آنها آزادانه با یکدیگر به گفتگو پرداخته و به تفاهم می‌رسند.
هابرماس حوزه‌عمومی را همچون قلمرویی از زندگی اجتماعی می‌داند که در آن افکار عمومی شکل گرفته و دسترسی به آن برای همه شهروندان تضمین شده باشد به شکلی که آنها آزادانه با یکدیگر به گفتگو پرداخته و به تفاهم می‌رسند
در این پژوهش با توجه به رویکرد هابرماس، اخلاق به معنی پایبندی به اصول اخلاقی فراتر از قانون مانند عدالت و آزادی است. در این راستا، بالاترین سطح اخلاق، پایبندی به اصول اخلاقی جهانی نظیر حقوق بشر یا عدالت و احترام به شأن انسانی افراد است. فرد اخلاق‌مند فردی است که دیدگاه او بر اساس الزامات اخلاقی جهان‌شمول شکل می‌گیرد و همواره در تلاش است تا استدلال‌های خود را بر پایه‌ی آنها قرار دهد. هر چند که باید گفت، حتی در جوامع منظم نیز همه‌ی اصول مهم اخلاقی دقیقاً اجرا نمی‌شوند.
* معتادان گمنام و اصول اخلاقی جهان‌شمول
از نظر شعبان در این راستا انجمن معتادان گمنام، در تلاش است که مددجویان خود را با اصول اخلاقی جهان‌شمول و شأن انسانی افراد آشنا کند تا به این وسیله افراد با گفتگو و اقدامات جمعی در جهت بازیابی منزلت انسانی خود و دیگران اقدام کنند؛ برای این کار بازیابی سلامت جسمی و روانی به عنوان اولین قدم برای بهبود وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی مددجو است.
شعبان در ادامه این مقاله می‌نویسد: در انجمن معتادان‌گمنام، افرادی که دارای اعتیاد هستند با شأن انسانی و ارزش‌های اخلاقی در حالت مخالفت و تعارض قرار دارند. معتادان دارای نیرو‌های نفسانی مهارنشده و افرادی خودخواه و دارای خواسته‌های خودخواهانه هستند به شکلی که در روابط اجتماعی خود با دیگران، حقوق و انتظارات اجتماعی را رعایت نمی‌کنند و بخصوص منجر به نقض ارزش‌های اخلاقی می‌شوند.
در نتیجه معتاد کسی است که با تمرکز بر لذت‌گرایی خودخواهانه منجر به نقض هنجار‌ها و ارزش‌های اخلاقی- انسانی می‌شود؛ بنابراین نیازمند آشنایی با اصول‌اخلاقی جهانی و شأن انسانی خود است که حضور در انجمن‌معتادان‌گمنام و فرآیند گفتگویی آن امکان ایجاد تفاهم اخلاقی را برای او ایجاد می‌کند.
معتاد کسی است که با تمرکز بر لذت‌گرایی خودخواهانه منجر به نقض هنجار‌ها و ارزش‌های اخلاقی- انسانی می‌شود
انجمن‌معتادان‌گمنام نهادی است مردمی و خودجوش که در اصل برگرفته از انجمن الکلی‌های‌گمنام (AA) است که اولین بار در کالیفرنیا برگزار شده است. انجمن‌معتادان‌گمنام در بیش از ۱۳۰ کشور جهان، از جمله کشور‌های مسلمان، با هدف کمک و درمان معتادان، فعال است.
این پژوهشگر در ادامه با اشاره به جلسات انجمن‌معتادان‌گمنام می نویسد این جلسات با بیش از ۷۰ زبان مختلف در دنیا برگزار می‌شود. انجمن‌معتادان‌گمنام در سراسر دنیا، وابسته به هیچ سازمانی نیست و هیچ کمکی (اعم از وام، وقف، هدیه و...) را نمی‌پذیرد.
* انجمن‌معتادان‌گمنام و حلقه حمایتی دائمی
هزینه‌های این انجمن فقط از طریق کمک‌های داوطلبانه اعضاء و فروش نشریات تأمین می‌شود. انجمن‌معتادان‌گمنام، مراکز درمانی ترک اعتیاد و یا کمپ‌های سم‌زدایی ندارد و تنها از طریق برگزاری جلسات‌گروهی تلاش می‌کند یک حلقه حمایتی دائمی از معتادان در حال بهبودی به وجود آورد که بازتولید انجمن و تداوم آن نیز وابسته به وجود این حلقه حمایتی است؛ یعنی کسانی که با عضویت در انجمن بهبود یافته‌اند به تازه‌وارد‌ها کمک می‌کنند تا بهبود یابند و تداوم این امر منجر به تداوم انجمن‌معتادان‌گمنام می‌گردد.
نویسنده در ادامه به این موضوع می‌پردازد که هسته اصلی برنامه‌های انجمن‌معتادان‌گمنام برنامه‌های دوازده‌گانه است که به بهبودی اعضا می‌انجامند. برنامه ۱۲ گانه به عنوان اصول و قواعد اساسی انجمن‌معتادان‌گمنام، اولین بار برای الکلی‌های‌گمنام به کار برده شد و بعد از آن در جهت درمان معتادان به مواد مخدر تحت عنوان انجمن‌معتادان‌گمنام NA نیز به کاربرده شد.
هدف اصلی سازمان معتادان‌گمنام، کمک به افرادی است که به مواد مخدر اعتیاد دارند تا بتوانند اختلال عاطفی و احساسی، اختلال در غذاخوردن، روابط‌جنسی و یا رفتاری خود را اصلاح کنند.
* اصول ۱۲ گانه انجمن‌معتادان‌گمنام
اعضاء با پیروی از این اصول ۱۲ گانه یاد می‌گیرند که با مسائل روزانه خود به شکل فراگیر (مربوط به اعتیاد یا مسأله دیگر) روبه‌رو شوند. برنامه‌های ۱۲ گانه، معتادان در حال بهبودی را با اصول روحانی مانند ایمان، فروتنی، روشن‌بینی و صداقت آشنا می‌کند تا در زندگی روزمره خود از آنها استفاده کنند هر چند که باید دانست انجمن‌معتادان‌گمنام نماینده مکتب اعتقادی خاصی نیست.
برنامه‌های سه مرحله‌ای انجمن‌معتادان‌گمنام با فضای معنایی، اخلاق و معنویت، بیانگر اثربخشی مثبت این برنامه‌ها در تغییر تعریف اعتیاد، تقویت ذهنیت اخلاقی معتادان و ایجاد انگیزه برای افراد در جهت ترک اعتیاد و بازیابی سلامت است
بهبودی نیز در انجمن‌معتادان‌گمنام درمان معجزه‌آسایی نیست که در یک مقطع زمانی خاص صورت گیرد؛ بلکه فرآیندی است مداوم و یک مسیر معنوی، که با کارکرد اصول روحانی برنامه‌های ۱۲ گانه طی می‌شود. اصول ۱۲ گانه در اصل سه دسته دوازده‌گانه‌اند، که شامل سنت‌ها، گام‌ها و مفاهیم می‌شوند.
روش تحقیق این پژوهش، کیفی با تکنیک تحلیل محتوا و تحلیل روایت است. ابتدا با استفاده از تکنیک تحلیل‌محتوا به بررسی کلیه اسناد و مدارک (کتاب‌ها و اساسنامه)، مجلات و سایت‌های رسمی انجمن‌معتادان‌گمنام و روایت‌های ارائه‌شده توسط روابط‌عمومی و هیئت‌امنای انجمن‌معتادان‌گمنام، برنامه‌ها، ساختار و اصول ۱۲ گانه انجمن‌معتادان‌گمنام با محوریت اخلاق‌اجتماعی و روحیه جمع‌گرایی اهتمام شده‌است؛ در ادامه با استفاده از تکنیک تحلیل روایت با مددجویان انجمن مورد نظر، به مصاحبه عمیق با آنها پرداخته‌شده‌است.
جامعه‌آماری پژوهش ۴۷۰۰ نفر از مددجویان انجمن‌معتادان‌گمنام شهرستان بروجرد هستند که در غالب ۲۲ گروه زن و مرد سازمان‌دهی شده‌اند. نمونه مورد مطالعه‌پژوهش حاضر ۲۵ نفر از مددجویان انجمن مورد نظر هستند که به وسیله نمونه‌گیری هدفمند و زنجیره‌ای انتخاب و مورد مصاحبه قرار گرفته‌اند. در ادامه نتایج بدست آمده مورد تحلیل و استنتاج قرار گرفته‌اند.
نتایج نهایی پژوهش، نشان می‌دهند که در نتیجه رشد حوزه‌عمومی و افزایش فعالیت انجمن‌ها، شاهد گسترش رویکرد‌های معنوی- اخلاقی در برخورد با اعتیاد هستیم. در این راستا، برنامه‌های سه مرحله‌ای انجمن‌معتادان‌گمنام با فضای معنایی، اخلاق و معنویت، بیانگر اثربخشی مثبت این برنامه‌ها در تغییر تعریف اعتیاد، تقویت ذهنیت اخلاقی معتادان و ایجاد انگیزه برای افراد در جهت ترک اعتیاد و بازیابی سلامت است.
انتهای پیام/