ویژگی‌های امام سجاد در آیینه ارتباط با خدا

 
حجت الاسلام ابراهیم بهاری کارشناس مذهبی با تبریک ویژه ایام ولادت شعبانیه در گفت‌وگو با خبرنگار آنا گفت: ویژگی‌های امام سجاد علیه السلام را می‏‌توان در دو بخش مطالعه کرد؛ ویژگی‌های مرتبط با امامت (علم، عصمت، معجزه) و ویژگی‌های شخصی آن حضرت که خود در دو بخش (ارتباط با خداوند، ارتباط با مردم و خود) قابل مطالعه است.
 
وی در خصوص ویژگی‌های مرتبط با امامت به ادامه سخن پرداخت و بیان کرد: علم نخستین ویژگی مرتبط با امامت امام سجاد (ع) است. امام سجاد علیه السلام همچون دیگر ائمه و رسولان الهی برخوردار از علم غیب بود و با این فضیلت الهی وظایف امامت را انجام می‏داد. علم غیب به دو گونه است: مطلق، که مختص خداوند است. «عالم الغیب والشهادة وهو الحکیم الخبیر»، «آگاه به غیب و شهود است و حکیم و داناست.»
 
بهاری ادامه داد: دومین مرتبه علم غیب به صورت نسبی است که در آنکه به اذن الهی در اختیار انبیا و امامان قرار دارد. علمی که محدود، وابسته به علم الهی، و بالقوه است، برخلاف علم غیب مطلق خدا که نامحدود، مستقل و فعلی است و در هیچ شرایطی، چیزی از او پنهان نمی‏ماند. بر این اساس راوی می‏گوید: امام زین‏ العابدین علیه السلام می‏فرمود: «اگر یک آیه در قرآن نبود، شمارا به آنچه بود و خواهد بود تا روز قیامت، خبر می‏دادم. [راوی می‏گوید:]به او گفتم:‌ای پسر رسول خدا! آن کدام آیه است؟ فرمود: سخن خداوند تعالی [که فرمود:]«هر چه را خدا بخواهد محو و تثبیت می‏کند و ام‏ الکتاب نزد اوست.
 
این کارشناس مذهبی افزود: آن حضرت زمانی هم که شخصی بر سر مسئله ‏ای فقهی با وی به جدل پرداخت فرمود: «اگر به خانه ما درآیی، ردپای جبرئیل را به تو نشان خواهیم داد. آیا کسی هست که از ما به سنت آگاه‏‌تر باشد.» (۴) نمونه ‏ای از علم غیب آن حضرت را می‏توان در برخوردش با عبدالملک بن مروان یافت. حجاج بن یوسف به عبدالملک نوشت: «اگر می‏خواهی بنیان حکومت ‏خودت را استوار سازی، لازم است علی بن الحسین علیه السلام را به قتل برسانی.» عبدالملک هم در جواب او نوشت: «از ریختن خون بنی‏ هاشم خودداری کن؛ زیرا سلطنت آل ابوسفیان به واسطه کشتن بنی‏ هاشم چندان پایدار نماند.» عبدالملک نامه را مخفیانه به حجاج فرستاد، ولی چند روز بعد نامه ‏ای از امام سجاد علیه السلام دریافت کرد که در آن نوشته بود: «از آن نامه‏‌ای که درباره حفظ خون بنی ‏هاشم به حجاج نوشته بودی اطلاع یافتم …» وقتی عبدالملک نامه را خواند، دید تاریخ آن با تاریخ نامه‏ای که برای حجاج نوشته است مطابقت دارد. (۵) ناگفته نماند که علاوه بر امور غیبی که آگاهی از آن برای هدایت‏ سکان امامت ضروری است، آن امام از علوم معمول نیز آگاهی کامل داشت. تا آنجا که زهری، از علمای درباری عبدالملک، می‏گوید: «ما رایت احدا کان افقه منه; (۶) کسی را فقیه ‏تر از او (امام سجاد علیه السلام) ندیدم.»
 
بهاری عصمت را دومین ویژگی برشمرد و گفت: بی‏ گمان سکان هدایت ‏بشر باید در دست کسانی قرار گیرد که خود از هرگونه آلودگی به دور هستند. شیعیان کسی را به امامت می‏پذیرند که مصداق «لیذهب عنکم الرجس‏»، و از هر گناه و آلودگی به دور باشد. یک پرسش و پاسخ از محضر امام سجاد علیه السلام می‏تواند موضوع را به کلی روشن سازد: امام سجاد علیه السلام فرمودند: «امام از ما، حتماً معصوم است و عصمت چیزی نیست که در ظاهر خلقت معلوم باشد تا با خلقت‏شناخته شود. به این جهت، امام را جز از راه نص نمی‏توان تعیین کرد. سؤال شد:‌ای فرزند رسول خدا! پس معنای معصوم چیست؟ فرمود: معصوم کسی است که به ریسمان الهی تمسک جوید و ریسمان الهی قرآن است. [امام و قرآن]تا قیامت از هم جدا نمی‏شوند. امام [مردم را]به قرآن و قرآن به امام هدایت می‏کند و [شاهدش]این سخن خداوند است که «این قرآن [مردم را]به راهی که پایدارتر است، هدایت می‏کند.» مناجات آن حضرت در روز عرفه نیز شنیدنی است، آنجا که می‏فرماید: «عصمتی به من ببخش که مرا به ترس از تو نزدیک سازد و از انجام محارم تو باز دارد و از اسارت گناهان بزرگ آزاد سازد، و پاکی از آلودگی گناه را به من ببخش.»

وی سومین ویژگی امام سجاد را معجزات آن حضرت عنوان کرد و اظهار داشت: معجزه کار خارق‏ العاده‌‏ای است که از راهی غیر از راه علل طبیعی و عادی ایجاد می‏شود و هدف از آن تحدی است. مانند اینکه پیامبر یا امام برای اثبات رسالت و امامت ‏خود کاری خارق العاده انجام دهد و آن را نشانه امامت‏ یا رسالت‏ خود بداند. در قرآن کریم معجزات گاه به خود پیامبران و گاه به خداوند نسبت داده شده است. اژد‌ها شدن عصای حضرت موسی علیه السلام ید بیضای آن حضرت، سخن گفتن عیسی علیه السلام در کودکیو …، همگی ثابت می‏کنند که معجزه امری قابل وقوع است.
 
حجت الاسلام بهاری ادامه داد: نمونه‌‏ای از معجزات امام سجاد علیه السلام طبق کتاب‌های تاریخثی ما اینگونه است که ابو خالد کابلی سال‌ها به امامت محمد حنفیه معتقد بود تا اینکه از طریق یحیی بن ام طویل توانست‏به حضور امام سجاد علیه السلام برسد. در ملاقات دوم وی، امام سجاد علیه السلام فرمود: «اگر می‏خواهی مقام خودم را در بهشت هم ‏اکنون به تو نشان می‏دهم.» امام دستش را به چشمان ابوخالد کشید و او خود را در بهشت و کاخ‌ها و رودخانه‏‌های آن دید. تا آنکه حضرت بار دیگر دست‏به چشمان او کشید و او خود را یک مرتبه روبه‏روی حضرت دید. وی سرانجام در سایه این توجهات حضرت، توفیق پیروی از امام حق را یافت.
 
وی با بیان ویژگی‌های امام سجاد (ع)، در ارتباط با خدا تصریح کرد: شاکر بودن نخستین ویژگی این امام است. ابوحمزه ثمالی می‏گوید: امام زین‏ العابدین علیه السلام هرگاه غذا میل می‏کرد، می‏فرمود: الحمدلله که به ما غذا داد و ما را سیراب کرد و ما را کفایت فرمود و به ما کمک نمود و ما را پناه داد و نعمت عطا فرمود و فضیلت‏ بخشید. ستایش خدایی را که همگان را اطعام می‏دهد و کسی او را اطعام نمی‏کند. آن حضرت می‏فرمود: «لقد استرقک بالود من سبقک بالشکر; (۱۷) هر که زودتر شکر و سپاس [نعمت]تو را به جا آورد، با دوستی [و محبت]خود، تو را برده خویش کرده است.»
 
این کارشناس مذهبی عشق به قرآن را از دیگر خصائل امام سجاد بیان کرد و گفت: آن حضرت می‏فرمود: «اگر آنچه بین مشرق و مغرب است از میان برود، پس از آنکه قرآن با من باشد، بیمی به خود راه نمی‏دهم.» امام سجاد علیه السلام از خوش صداترین افراد بود و ممکن نبود کسی صدای قرآن خواندن او را بشنود و تحت تاثیر قرار نگیرد؛ لذا مورخان گفته ‏اند: سقا‌هایی که از در خانه امام می‏گذشتند، می‏ ایستادند تا صدای امام را بشنوند. آن حضرت می‏فرمود: «آیات القرآن خزائن، کلما فتحت‏خزانة ینبغی لک ان تنظر ما فیها؛ آیات قرآن گنجینه ‏هایی‏ اند، هر وقت گنجینه‏ای گشوده شود، شایسته است که به دقت در آن بنگری.» برای همین، حضرت در نماز عبارت «مالک یوم الدین‏» را آن‏قدر تکرار می‏کرد که نزدیک بود جان از جسمش جدا شود.
 
وی افزود: امام زین ‏العابدین علیه السلام در بخشی از دعای بسیار طولانی ختم قرآن خود، بار‌ها این عشق و دلدادگی ‏اش را آشکار می‏سازد. از جمله عرض می‏کند: «اللهم صل علی محمد و آله واجعلنا ممن یعتصم بحبله ویاوی من المتشابهات الی حرز معقله ویسکن فی ظل جناحه ویهتدی بضوء صباحه. خداوندا! بر محمد و آل او درود فرست و ما را از کسانی قرار بده که به ریسمان [محکم]قرآن چنگ می‏زنند و در [درک معانی]متشابهات به پناهگاه محکم محکمات قرآن پناه می‏برند و در زیر بال قرآن به آرامش می‏رسند و به وسیله نور صبحگاهی آن هدایت می‏شوند.»
 
بهاری مستجاب الدعوه بودن را از دیگر ویژگی‌ها معرفی کرد و گفت: امام سجاد علیه السلام از آن روی که محبوب الهی بود، مقام والای مستجاب الدعوه بودن را هم داشت.
 
وی عبادت را از مهمترین ویژگی‌های امام سجاد بیان کرد و ادامه داد: امام سجاد علیه السلام عبادت را بزرگترین حق خدا بر گردن انسان می‏دانست و می‏فرمود: «بزرگ‏ترین حق خدا این است که او را عبادت کنی و چیزی را با او شریک قرار ندهی. پس اگر این کار را با اخلاص انجام دادی، خدا بر خود لازم می‏کند کار دنیا و آخرت تو را کفایت کند و هر چه از دنیا و آخرت بخواهی، برایت پاس دارد.»
 
این کارشناس مذهبی در خصوص سخنان آن حضرت درباره حق نماز گفت: امام می‏فرمود: حق نماز آن است که بدانی نماز شرفیابی به درگاه الهی است و تو به وسیله نماز در مقابل خدا ایستاده ‏ای. پس هر گاه آن را دانستی، سزاوار خواهی بود که مثل بنده‏ای ذلیل، مشتاق، ترسناک و بیمناک [از عذاب خدا]، امیدوار [به رحمت او]، محتاج، و نالان، در برابر او بایستی.» امام سجاد علیه السلام درباره درجات عبادت می‏فرمود: «من از خدا کراهت دارم که او را تنها به خاطر پاداش عبادت کنم، تا مانند بنده طمع کار باشم که هر وقت طمع ثواب داشت، عبادت کند وگرنه عبادت نکند؛ و کراهت دارم که از ترس عذابش عبادت کنم، تا مانند بنده بدی باشم که اگر نترسید کاری نمی‏کند.» سؤال شد: پس به چه منظور خدا را می ‏پرستی؟ فرمود: «برای اینکه او با کرامت‌ها و نعمت هایش شایسته عبادت است.»
 
وی ادامه داد: در مقام عمل نیز امام سجاد علیه السلام عابدترین فرد روزگار بود. تا آنجا که مالک بن انس درباره آن حضرت می‏گفت: به من خبر رسیده که علی بن الحسین علیه السلام هر شب و روز هزار رکعت نماز می‏خواند؛ و ابن ابی الحدید می‏گفت: «نهایت در عبادت کردن بود.» برای همین، او به زین ‏العابدین مشهور شد.