«استانداردسازی» حلقه مفقوده در نظام آموزش و پرورش

به گزارش خبرنگار گروه آموزش و دانشگاه خبرگزاری علم و فناوری آنا، در کتاب آموزش و پرورش آینده که به همت صاحب‌نظران آموزشی و دانشگاهی در سال ۱۳۹۸ منتشر شده سلسله مقالات و پژوهش‌هایی آمده است که سعی دارد نگاهِ حل مسئله به معضلات و مشکلات عرصه آموزش و پرورش ایران داشته باشد.

یکی از مقالات منتشره در کتاب آموزش و پرورش آینده به قلم مهدی سهرابی با عنوان «نیاز به استاندارد کردن آموزش در چرخه آموزش و پرورش کشور برای حل مشکلات و نابرابری‌ها» به موضوع ضرورت برابری‌ها در آموزش و پرورش پرداخته است.

دربخش‌هایی از این مقاله پیشنهاد شده است ایران هم می‌تواند مثل خیلی از کشور‌های دنیا که سعی بر استانداردسازی و رفع نابرابری‌های آموزشی داشته‌اند در این جهت گام بردارد.

این مقاله که در صفحه ۳۹۷ کتاب آموزش و پرورش آینده منتشر شده علاوه بر موضوع استانداردسازی به شکل‌گیری فرایند ایران مشابه فرایند بولونیایی که در اروپا شکل گرفته اشاره شده است.

مدرسه، کتاب‌های درسی، امکانات آموزشی و کیفیت فراگیران و آموزش‌دهندگان، هر کدام بخش‌هایی از پازل آموزشی هستند که باید از کیفیت مناسبی برخوردار باشند تا چرخ آموزش لنگ نزند. برخی از نواقص فضای آموزشی، مربوط به کمبود‌ها و بعضی از بخش‌های آن متوجه عدالت در نابرابری‌های آموزشی است.

در واقع اگر نیاز داریم مسیر آموزش و پروش و آموزش عالی به سمت رفع مشکلات و محرومیت‌ها و گره‌گشایی از کشور ختم شود لازم است به استانداردسازی فضای کلی آموزش و رفع نابرابری‌های موجود فکر کنیم.

مشکلات و یا کمبودهای آموزشی در اکثر کشور‌های جهان مشهود بوده و هست؛ اما سالها است که خیل زیادی از کشورهای در حال توسعه نابرابری‌ها را به حداقل رساندند و به سرعت در حال ساخت و تجهیز سراهای آموزشی خود هستند.

«فرایند بولونیا» توافقی بین کشورهای اروپایی برای استانداردسازی و بالا بردن کیفیت آموزشی

تعداد زیادی از کشور‌های اروپایی به منظور برابری‌سازی کیفیت آموزش و برای دست‌یابی به استاندارد‌های از پیش تعریف شده و در قالبی جهانی و نظام‌مند دست به کار شدند و فرآیندی ایجاد کردند تا همه نیازمندی‌های آموزشی در کشورشان براساس آن شکل بگیرد.

نام این فرآیند که حدود ۵۰ کشور اروپایی به آن پیوسته‌اند فرآیند بولونیا است فرآیند بولونیا (bologna process) به مجموعه‌ای از جلسات و توافق‌های وزرای کشور‌های اروپایی اطلاق می‌شود که در راستای اطمینان حاصل کردن از صلاحیت استاندارد‌ها و بالا بردن کیفیت مدارک تحصیلی دانشگاهی کشور‌های اروپایی انجام گرفت.

مثل اروپا حتماً در کشور‌های دیگر جهان نیز خصوصاً کشور‌هایی که در ده‌های اخیر نسبت به اصلاح شیوه‌های آموزشی خود همت گماشتند استانداردسازی‌های انجام شده است این موضوع را می‌توان از رشد نظام‌های آموزشی کشورهای دنیا به راحتی فهمید. سنگاپور، ژاپن، فنلاند، استرالیا، هندوستان و کشورهای عربی منطقه از جمله کشورهایی هستند که دست روی دست نگذاشتند و سالها است به فکرافزایش کیفیت آموزشی در مدارس و دانشگاه‌ها هستند.

در ایران می‌توان فرآیندی راه‌اندازی کرد تا برابری آموزشی جای خود را به نابرابری‌ها بدهد

در ایران هم آنچنانکه کاملاً مشهود است عدالت آموزشی به معنایی که باید باشد وجود ندارد. مدارس در ایران در فرم‌های مختلفی ساخته می‌شود. از وضعیت مدارس و پوشش دانش‌آموزان مناطق مختلف در شهر‌ها می‌توان پی برد که فاصله طبقاتی موجود در جامعه به مدارس کشور نیز رسیده است.

معلمان و آموزش‌دهندگان دوره‌های آموزشی به اندازه کافی آموزش ندیده‌اند و دانش آن‌ها به روز نیست؛ حتی می‌شود گفت سال‌ها است به روز نشده است. شیوه‌های آموزش دست‌نخورده باقی ماند و براساس محفوظات است. دانش‌آموز باید حتماً طوطی‌وار مطالبی رو حفظ کند و به معلم ارائه کند تا نمره قبولی بگیرد و خبری از درک مفهومی نیست.

این شیوه در مدارج بالاتر تحصیلی و در دانشگاه‌ نیز ارائه می‌شود. شیوه‌های منسوخ شده‌ای که معلوم نیست با این شیوه آموزشی قرار است به کجا برسیم و کدام مشکل کشور با این روش تحصیلی حل خواهد شد.

در پژوهش انجام شده به قلم دکتر سهرابی منتشر شده در کتاب آموزش و پرورش آینده پیشنهاد شده است آنچنانکه فرآیند بولونیا در اروپا به منظور استانداردسازی و ایجاد برابری آموزشی شکل گرفته است در ایران نیز می‌توان در قالب فرآیند ایران راه‌اندازی شود تا برابری آموزشی جای خود را به نابرابری آموزشی بدهد.

پیشنهاد تشکیل کمیسیونی با حضور دلسوزان و صاحب‌نظران آموزشی به منظور تحول در آموزش و پرورش 

در پژوهش انجام شده پیشنهاد مشخصی برای اجرایی‌سازی فرآیند ایران داده شد. پیشنهاد این است که کمیسیونی به منظور تحول برابرسازی آموزش و پرورش متشکل از دلسوزان آموزش و پرورش و صاحب‌نظران آن، وزرای مرتبط و متخصصان آموزشی تشکیل شود.

فرایند ایران یا هر تشّکل و اتاق فکری که نامش را بنامیم پس از تشکیل باید به بررسی نابرابری‌ها و مشکلات آموزش و پرورش در مقاطع پیش دبستانی و دبستان و دبیرستان، دانشگاه و مشکلات آموزشی پس از گذراندن دانشگاه توجه داشته باشد.

برای استانداردسازی آموزش و پرورش باید الگو و شاخصی مدنظر باشد. در این مسیر باید به خط مشی، چشم‌انداز و دست‌آورد‌ها به منظور دست‌یابی به توسعه پایدارآموزش و پرورش توجه داشت.

استانداردسازی در فازهای مختلف با سند سیاست‌گذاری توسعه پایدار

از این رو لازم بود برای دست‌یابی به توسعه پایدار و اهداف کشور برنامه‌ای قابل اجرا تهیه شود اخیرا به منظور اجرای این سیاستگذاری و برنامه پیش‌نویس سند سیاست گذاری وزارت آموزش و پرورش در توسعه پایدار کشور به منظور رفع نابرابری‌ها در سه مرحله تهیه شده است:

مرحله اول: استاندارد محور کردن پنج دبستان و پنج دبیرستان در تهران و به همین تعداد در مراکز استان‌ها به عنوان مدل در مدت مثلا دو سال با فرهنگ سازی گسترده

مرحله دوم: استاندارد محور کردن گسترده‌تر در یکصد دبستان و یکصد دبیرستان در تهران و همان تعداد یا بسته به ظرفیت هر مرکز استان در مدت ۵ سال با به کارگیری درس‌های آموخته و تجربه‌های اندوخته از مرحله اول با فرهنگ‌سازی گسترده

مرحله سوم: استانداردسازی سراسری فرایند در مدت ۲۰-۱۰ سال از تاریخ شروع با به کارگیری تجربه‌های اندوخته شده‌ی قبلی 

استفاده از شیوه‌های ناکارآمد، مغفول ماندن پژوهش در سال‌های منتهی به دبیرستان و دانشگاه، عدم توجه به نیاز‌های جامعه از نقاط ضعف نظام آموزشی ایران است.

با نگاهی اجمالی بر روند آموزش در مدارس و دانشگاه‌های کشور و طبق بررسی‌های به عمل آمده در این پژوهش مشخص شد پاره‌ای از نقاط ضعف نظام آموزشی کشور به شرح زیر است:

استفاده از شیوه‌های آموزش و پرورش ناکارآمد، مغفول ماندن پژوهش در پروسه آموزشی و به فراموشی سپردن آن در سال‌های منتهی به دبیرستان و دانشگاه، عدم توجه به نیاز‌های جامعه، ناکارآمدی نظام ارزشیابی به طور کلی، نبود معیار و استاندارد آموزش، کمبود روش‌های تجربی، نبود آزمایشگاه‌ها در مدارس، شیوه‌های داوری بازو محور و خصومت محور، کم توجهی به افراد متخصص، نیاز به آموزش آموزش دهندگان، عدم توجه به روان دانش آموز و دانشجو، عدم توجه به جایگاه آموزگاران و اساتید، عدم تشخیص برای نیازها، چند گزینه‌ای محور بودن آزمون ها، نظام از برکردن غیرمفهومی، عدم درک پاسخ مفهومی تعدادی از دلایل مشکلات نظام آموزشی ایران است.

چگونه از بحران خارج شویم

در پژوهش انجام شده در کتاب آموزش و پرورش آینده برای خروج از بحران نابرابری‌های آموزشی با نگاهی بلند مدت پیشنهاد‌هایی ارائه شده است: ایجاد نظام استاندارد محور در چرخه آموزش و پرورش به عنوان رکن توسعه پایدار، داشتن دانش آموختگان مقاطع مختلف با دانش خروجی استاندارد، ارائه خدمات آموزشی مناسب، داشتن محیط‌های آموزشی سالم، داشتن جوانان و مردمی پرورش‌یافته برای اعتلا به سطح مناسبی از زندگی و استاندارد کردن کلیه چرخه‌ آموزشی در همه مراحل، از کارهایی است که می‌‎تواند نظام آموزشی ایران را از وضعیت بحرانی کنونی خارج کند و به ساحل امن برساند.

برای دستیابی به نظام آموزشی استاندارد و به دور از نابرابری‌ باید به متخصصان آموزشی و فرهنگستان‌های کشور اعتماد کرد تا گامی موثر در این جهت برداشته شود.