عوارض فیزیولوژیکی مسافرت‌های هوایی
گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا- حسین دزفولی؛ از تخت پرنده کیکاووس در شاهنامه فردوسی تا نقاشی‌های لئوناردو داوینچی در قرن چهاردهم میلادی و 200 سال بعد پرواز 12 ثانیه‌ای برداران رایت نمونه‌هایی از علاقه دیرینه انسان برای پرواز در آسمان هستند.
آدمی ابتدا فقط دوست داشت همچون پرنده در آسمان پرواز کند و شاید به‌روزی نمی‌اندیشید که صنعت هوایی به‌جایی برسد که بتوان در هواپیماهای غول‌پیکر قهوه نوشید و در چند ساعت از فراز قاره‌ها گذر کرد و به مقصد رسید.
تحقق این آرزو و رشد صنعت هوایی که امروزه به‌عنوان یکی از شاخص‌های توسعه‌یافتگی از آن یاد می‌شود، بدون مخاطره نبوده و جدای سوانح هوایی یکی از مسائل جدی در این صنعت، کاهش عوارض فیزیولوژیکی پرواز برای مسافران و گروه پروازی است.
کاظم امینی متخصص طب هوافضا در گفت‌وگو با خبرنگار گروه سلامت خبرگزاری علم و فناوری آنا در این‌باره اظهار کرد: بدن انسان برای روی زمین طراحی‌شده است، یعنی فعالیت قلب، ریه و تمام سلول‌های ما با یک فشار اتمسفری خاص بیشترین فعالیت را دارد و اگر از این فشار اتمسفری خارج شویم، عوارضی در بدن ما ایجاد می‌شود.
وی با بیان اینکه کمبود اکسیژن یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در ارتفاعات است، افزود: در سفرهای هوایی که شایع‌ترین حالتی است که بدن از حالت فیزیولوژیک خارج می‌شود، متخصصان طب هوافضا ورود می‌کنند تا عوارض این تغییرات را به حداقل برسانند.
اشعه‌های کیهانی و سرما دو عامل مخاطره انگیز در پرواز
مشاور رئیس دانشگاه علوم پزشکی آزاد اسلامی تهران گفت: گروه پروازی با خطراتی در طول پرواز مواجه هستند و یکی از آن‌ها اشعه‌های کیهانی و خورشید است؛ هرچه از سطح زمین بالاتر می‌رویم به دلیل کاهش غلظت اتمسفر اثر اشعه‌های ماوراءبنفش و مادون‌قرمز بدتر و مخرب‌تر می‌شود.
وی با بیان اینکه خطر بعدی سرما است، ادامه داد: به ازای هر هزارپا که از سطح زمین فاصله می‌گیریم، دو درجه از دمای هوا کاسته می‌شود. به‌طور مثال زمانی که در سطح فرودگاه مهرآباد دمای هوا صفر درجه سانتی‌گراد باشد، در ارتفاع 30 هزار پایی، دما منهای 60 درجه است.
این متخصص طب هوافضا یادآور شد: فرد در مواجهه ناگهانی با این هوای سرد، دچار یخ‌زدگی شدید می‌شود؛ این وضعیت در سوانح هوایی، سرقت‌های هوایی و شلیک تیر به بدنه هواپیما رخ می‌دهد، به‌طوری‌که هوای سرد به‌صورت ناگهانی وارد هواپیما شده و باعث یخ‌زدگی و کاهش فشار می‌شود.
تجربه حال خوب در کنار دریای آزاد
وی عنوان کرد: چالش بعدی کمبود اکسیژن در ارتفاع است؛ احتمالاً تجربه کردید زمانی که در جزیره کیش هستید حال روحی بهتر و تغذیه مناسب‌تری دارید. این وضعیت خوب به دلیل فشار یک اتمسفر اکسیژن در کنار دریای آزاد است.
امینی ادامه داد: بنا بر قانون دالتون اگر فشار مجموعه یک گاز کم شود، فشار اجزای آن گاز هم کم می‌شود؛ بنابراین زمانی که به ارتفاع می‌رویم، فشار هوا کم می‌شود و چون یکی از اجزای هوا، اکسیژن است، طبیعتاً فشار اکسیژن هم کم شده و بدن انسان دچار کمبود اکسیژن می‌شود.
وی گفت: معمولاً تا 10 هزار پا ناحیه فیزیولوژیک پرواز است یعنی این میزان جدا شدن از زمین تغییر عمده‌ای در بدن ایجاد نمی‌کند اما از 10 هزارپا به بالا تغییرات آغاز می‌شود.
کاهش دید شبانه از 5 هزارپا به بالا
این استاد دانشگاه ادامه داد: سلول‌های شبکیه چشم، سلول‌های حساسی هستند که به کمبود اکسیژن واکنش نشان می‌دهند، به‌طوری‌که از 5 هزار پا به بعد، 25 درصد دید شبانه افت پیدا می‌کند؛ بنابراین خلبان‌های جنگنده در عملیات شبانه، از سطح زمین ماسک اکسیژن را می‌بندند تا دچار کمبود اکسیژن نشوند.
وی با بیان اینکه از 10 هزار پا تا 50 هزارپا را ناحیه غیر فیزیولوژیک می‌دانیم، افزود: پرفشار کردن کابین هواپیما ترفندی است که برای حفظ میزان استاندارد اکسیژن در پروازها انجام می‌شود و موتورهای مخصوصی، هوای فشرده را به داخل هواپیما وارد می‌کند تا زمانی که به ارتفاع 30 هزار پا می‌رسید، هوایی مشابه ارتفاع 6 تا 7 هزار پایی در دامنه کوه را تجربه کنید.
امینی یادآور شد: افرادی که نارسایی ریه و یا آسم دارند، هوای فشرده داخل هواپیما را نمی‌توانند تحمل کنند و نیاز به اکسیژن کمکی دارند که در هواپیماها پیش‌بینی‌شده است.
چالش ارتعاش و لرزش‌های شدید در پرواز
وی گفت: یکی دیگر از چالش‌های پرواز، لرزش و ارتعاش است. وسایل پرنده مخصوصاً وسایلی که ابتدایی‌تر بودند یا بالگردهای امروزی لرزش بسیاری زیادی را به خلبان و سرنشین‌ها وارد می‌کنند.
این متخصص طب هوافضا خاطرنشان کرد: یکی از قوانین سازمان جهانی کار این است که اگر کسی با شیء که بیشتر از 4 متر در مجذور ثانیه می‌لرزد، تماس داشته باشد، 6 ساعت می‌تواند کار کند و بیشتر از آن حق کار کردن ندارد. اگر لرزش 5 متر بر مجذور بشود، ساعت کار سه ساعت و اگر به عدد 6 برسد، ساعت کار دو ساعت می‌شود.
وی با بیان اینکه خلبان‌های برخی از بالگردها، ارتعاش 12 متر در مجذور ثانیه را تجربه می‌کنند یعنی سه برابر حد مجاز! افزود: در پژوهشی قبل از پرواز بالگرد از خلبان نمونه ادرار گرفتیم و بعد از پرواز هم یک نمونه دیگر؛ متوجه شدیم نمونه دوم پر از خون است و این میزان از خون فقط در شرایطی که کلیه‌ها لگدخورده باشند، دیده می‌شود.
امینی گفت: وضعیت در هواپیما به این شدت نیست اما خلبان‌های هواپیماها هم تحت تأثیر قرار می‌گیرند. برای مسافران هم همین‌طور است. به همین دلیل در طراحی صندلی هواپیما به این موضوع توجه می‌شود که مسافر کمترین ارتعاش را دریافت کند.
در طول پرواز آب و مایعات بنوشید
وی با بیان اینکه یکی دیگر از چالش‌های محیط پروازی، کمبود آب و الکترولیت است، ادامه داد: هوای فشرده‌ای که برای تنظیم فشار وارد کابین می‌شود، باعث خشکی هوا نیز می‌شود؛ بنابراین افراد دچار کمبود آب می‌شوند و اصطلاحاً دهیدراته می‌شوند. به همین دلیل توصیه می‌شود که در طول پرواز از آب و نوشیدنی استفاده کنید.
این متخصص طب هوافضا ترس از مرگ را به‌عنوان یکی دیگر از چالش‌های پرواز نام برد و گفت: ترس از مرگ و مردن قریب‌الوقوع، یک فشار روانی است که معمولاً در گروه پروازی و مسافران وجود دارد.
وی خاطرنشان کرد: یکی از موضوعات جدی در طب هوایی، انتخاب خلبان است. سنجش سلامت کامل متقاضیان شغل خلبانی با متخصص طب هوافضا است. همچنین این متخصصین معاینه‌های دوره‌ای گروه پروازی را بر عهده‌دارند.
تناسب‌اندام خلبان برای جلوگیری از کمبود اکسیژن
امینی افزود: تناسب‌اندام خلبان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است چون به ازای هر درصدی که بافت چربی اضافه می‌شود، به همان نسبت در پرواز زودتر دچار کمبود اکسیژن می‌شود. همچنین مصرف داروها به‌شدت در طب هوایی موردتوجه است و به‌هیچ‌عنوان حق نداریم هیچ دارویی در پرواز استفاده کنیم، حتی ویتامین‌ها.
وی گفت: کسی که وارد رشته پرواز می‌شود، باید زیر نظر پزشک هوایی دارو مصرف کند و تا زمانی که دارو مصرف می‌کند، حق پرواز ندارد. به‌عنوان‌مثال پرواز برای خلبانی که دچار آنفلوانزا شده، حداقل تا یک هفته ممنوع است.
غذای نفاخ قبل پرواز ممنوع/ بعد از پرواز غذای فیبردار بخورید
این متخصص طب هوافضا توصیه کرد: مسافران قبل از پرواز، غذاهای نفاخ و غذاهایی که گاز تولید می‌کند، نباید استفاده کنند. به‌این‌علت که زمانی که وارد ارتفاع می‌شوید، حجم گاز معده زیادتر می‌شود و به قلب و روده فشار وارد می‌کند و می‌تواند موجب یک حالت نامطبوع و دل‌درد شدید شود. همچنین از مصرف نوشابه‌های گازدار نیز قبل از پرواز اجتناب کنید.
وی ادامه داد: در حین پرواز به موادی نیاز داریم که قند را به میزان کافی به سلول‌های بدن برساند. البته بهتر است قندهایی که به آهستگی آزاد می‌شوند، مانند میوه‌های خشک، خرما و انجیر استفاده کنید. بعد از پرواز به دلیل فشار روانی که در طول پرواز برای خلبان و حتی مسافران ایجاد می‌شود، توصیه می‌کنیم که از غذاهای پر فیبر مانند آش سبزی استفاده کنند تا روده‌ها تخلیه شود؛ غذاهای فیبردار استرس را هم کم می‌کنند.
انتهای پیام/