نظرسنجی‌ها درباره ذائقۀ رسانه‌ای مردم ایران چه می‌گویند؟

به گزارش گروه پژوهش و دانش خبرگزاری علم و فناوری آنا، اطلاعات در عصر کنونی یکی از مهم‌ترین فاکتورهای قدرت در سطح زیست سیاسی کشورهاست و تلاش در رقابت برای تولید اطلاعات و جذب مخاطب از طریق رسانه‌ها یکی از اصلی‌ترین فاکتورهای سیاستگذاری فرهنگی به حساب می‌آید.

به این ترتیب از سال‌های میانه قرن بیستم تکنولوژی‌های ارتباطی نقش اول در تولید و ارسال اطلاعات را بر عهده گرفتند و این امر منجر به توسعه ماهواره‌ها، پیشرفت صنعت پخش بیسیم و در نهایت اینترنت شد. کشورها (بخصوص کشورهای در حال توسعه) برای حفاظت از فرهنگ ملی و در دیدی فراتر امنیت ملی، دست به اقدام متقابل زده و تلاش برای توسعه فضای رسانه‌ای از منظر پیشرفت‌های تکنولوژی وسایل ارتباط جمعی و تنوع محتوایی را در دستور کار خود قرار دادند.

این پدیده منجر به ظهور دوگانگی فرهنگی در سطح رسانه‌ها شد. از یک سو دولت‌ها برای مدیریت افکار عمومی و کنترل فرهنگ عامه مردم کشور خود برنامه‌ریزی می‌کردند و از سوی دیگر صاحبان ابررسانه‌ها و کمپانی‌های بین‌المللی درصدد گسترش وسعت قلمروهای خود بودند. بنابراین از این مقطع تاریخی به بعد بحث مخاطب و ذائقه او حائز اهمیت می‌شود.

دفتر طرح‌های ملّی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات بهمن 1397 با موضوع «ذائقۀ رسانه‌ای مردم ایران» این نظرسنجی را انجام داده است. در این گزارش ابتدا نتایج این پژوهش مرور می‌شود و در بخش پایانی با هم افق کردن آن با وضع موجود نشان خواهیم داد که طی چند سال گذشته میدان رسانه‌ای کشور دچار چه تغییرات و دگرگونی‌هایی شده است.

همانگونه که در ابتدا هم تاکید شد، نظرسنجی «ذائقۀ رسانه‌ای مردم ایران» تلاش کرده است ذائقه رسانه‌ای مردم ایران را در سه محور تولیدات خبری، روایتی و موسیقی مورد بررسی قرار دهد.  

براساس یافته‌های این نظرسنجی 63.8درصد پاسخ‌گویان گفته‌اند که بیشتر سریال‌های ایرانی تماشا می‌کنند.

67.9درصد پاسخ‌گویان سریال مورد علاقۀ خود را از طریق تلویزیون ایران تماشا می‌کنند.

از بین مخاطبین سریال‌های ایرانی، 86.7 درصد از طریق تلویزیون داخلی، 9درصد به‌وسیلۀ شبکه‌های ماهواره‌ای و 8.9درصد با دانلود از اینترنت سریال‌های ایرانی را تماشا می‌کنند.

براساس نتایج این نظرسنجی ژانر درام (68.1درصد) محبوب‌ترین ژانر نزد پاسخ‌گویان برای تماشای سریال است.

62.4درصد پاسخ‌گویان اعلام کردند بیشتر مخاطب فیلم‌های سینمایی ایرانی هستند.

براساس یافته‌های این نظرسنجی 56درصد از پاسخ‌گویان فیلم‌های سینمایی مدنظر خود را از طریق تلویزیون می‌بینند.

از بین پاسخ‌گویانی که اظهار داشتند طرفدار فیلم سینمایی ایرانی هستند، 68.7درصد از تلویزیون ایران، 20.9درصد از طریق خرید سی‌دی یا دی‌وی‌دی و 16.1درصد از طریق دانلود از اینترنت فیلم مدنظرشان را تهیه می‌کنند.

محبوب‌ترین ژانر فیلم سینمایی در بین شهروندان ایرانی، ژانر درام با فراوانی 64.9درصد است.

اکثریت پاسخ‌گویان (82.9درصد) اعلام کردند موسیقی داخلی گوش می‌دهند و تنها 6درصد افراد اظهار داشتند مخاطب موسیقی خارجی هستند.

51.3درصد پاسخ‌گویان اعلام کردند برای گوش‌دادن موسیقی اقدام به دانلود از اینترنت می‌کنند.

سبک موسیقی سنتی محبوب‌ترین (57.9درصد) سبک موسیقی در بین شهروندان ایرانی است.

اخبار اقتصادی (40.4درصد) در صدر موضوعات خبری است که پاسخ‌گویان پیگیر آن هستند. اخبار سیاستی نیز (با فراوانی 39.4درصد) برای افراد پاسخ‌گو از جذابیت بیشتری برخوردار بوده است.

براساس یافته‌های این نظرسنجی برای پیگیری حوزه‌های خبری ورزشی، حوادث، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و بین‌الملل شهروندان ایرانی بیشتر به رادیو و تلویزیون ایران و بعد از آن به شبکه‌های اجتماعی مراجعه می‌کنند.

این نظرسنجی که در سال ۱۳۹۷ انجام شده نشان می‌دهد که در آن سال، طیف وسیعی از مخاطبان همچنان اولویت اصلیشان رسانه ملی بوده است و سریال‌های مورد علاقه‌شان را از شبکه‌های تلویزیونی دنبال می‌کردند.

* کرونا و گسترش شبکه نمایش خانگی

بررسی‌ها نشان می‌دهد که طی ۵ سال گذشته (در ایام و بعد از همه گیری پاندمی کرونا) میدان رسانه‌های کشور دچار یک دگرگونی کامل شده است و پلتفرم‌های نمایش خانگی به بازیگران اصلی این میدان تبدیل شده‌اند.

شبکه نمایش خانگی به دلیل تفاوت‌هایی که با تولید سریال‌های صدا و سیما داشت توانست مخاطبان بسیاری را برای خود دست و پا و هر روز بیش از گذشته رونق پیدا کند و همین توجه بیشتر عموم مردم و هزینه‌ای که بابت خرید آن پرداخت می‌کردند تولیدکنندگان، کارگردانان و هنرمندان بیشتری را به حضور در این بخش سوق داد.

نتایج یک نظرسنجی نشان می‌دهد که  در سال 1401 هیچ سریالی جز «زیرخاکی» بیش از ۴۰ درصد مخاطب نداشته است. در دو سال اخیر در شکبه نمایش خانگی سریال‌هایی چون‌ «پوست شیر» مورد توجه بسیاری از کاربران قرار گرفته است.

با اینکه پلتفرم‌ها نمایش خانگی هم به یک معنا ذیل سازمان تنظیم گری ساترا (از زیر مجموعه‌های رسانه ملی) مجوز می‌گیرند و در حال فعالیت هستند، اما آشکارا شبکه‌های تلویزیونی جز در موارد معدودی نتوانسته‌اند مخاطبان را پای برنامه‌های خود بنشانند. به طوری که میانگین درصد مخاطبان سریال‌های پرطرفدار در ده سال اخیر ۷۸ درصد بوده و این عدد در سال ۱۴۰۱ به کمتر از ۳۰ درصد رسیده است.

در نهایت اینکه این دگرگونی‌ها نشان می‌دهد که در کشور باید نهادهایی باشند که به صورت نظام‌مند و دوره‌ای سال به سال و حتی فصل به فصل نظرسنجی‌های اینچنینی را انجام دهند تا بتوانند به درک درستی از ذائقه مردم برسند تا بر اساس و مبتنی بر آن حاکمیت بتواند برنامه‌ریزی‌های درست و دقیقی نسبت به مدیریت فرهنگ کشور داشته باشد.